Ευθύμιος Λέκκας*: Τρία επίπεδα αποτυχίας
Είναι σύνηθες έπειτα από μια μεγάλη καταστροφή ή κρίση το πρώτο θέμα συζήτησης να αφορά στο τι θα μπορούσε να γίνει και δεν έγινε. Πολλές φορές ακούγονται ορθές απόψεις και γίνεται μια ψύχραιμη και νηφάλια προσέγγιση, ενώ άλλες διατυπώνονται απαράδεκτες θέσεις, που πηγάζουν ενδεχομένως από την ψυχολογική καταπόνηση που δικαιολογημένα υπάρχει.
Θα προσπαθήσω να διατυπώσω κωδικοποιημένα το τι έπρεπε να γίνει και τι δεν έγινε μέσα από μια σύντομη, αλλά τεκμηριωμένη ανάλυση της καταστροφής στην Ανατολική Αττική και της διαχείρισής της.
Τα βασικά στοιχεία σε προ-καταστροφικό επίπεδο (πρόληψη – ετοιμότητα) που δεν υφίστανται είναι τα ακόλουθα:
• Λεπτομερής ανάλυση και χαρτογράφηση του κίνδυνου πυρκαγιάς και προληπτικές ενέργειες στη δασική έκταση.
• Πλήρης ενοργάνωση της περιοχής με σύγχρονα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, συλλογής επεξεργασίας και αξιολόγησης δεδομένων.
• Σενάρια εξέλιξης πυρκαγιάς, επιχειρησιακά σχέδια βασισμένα σε ένα πλήθος στοιχείων.
* Ασκήσεις στα επιχειρησιακά σχέδια, ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων, των εθελοντών και του γενικού πληθυσμού.
Σε συν-καταστροφικό επίπεδο (επέμβαση), η βασικότερη έλλειψη αφορά στην απουσία εικόνας της εξέλιξης της καταστροφής, στην πιο κρίσιμη ίσως φάση της διαχείρισής της. Αυτή η έλλειψη, σε συνδυασμό με την απουσία επιχειρησιακού σχεδίου, οδήγησε σε γενική σύγχυση και πανικό, με αποτέλεσμα τα τραγικά γεγονότα.
Σε μετα-καταστροφικό επίπεδο (αποκατάσταση), που είναι σε εξέλιξη και θα συνεχίσει να εξελίσσεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορούμε να διατυπώσουμε το τι πρέπει να γίνει. Το κυρίαρχο είναι η επαναφορά των περιβαλλοντικών συνθηκών απαλλαγμένη από όλες τις στρεβλώσεις που έγιναν σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός των έργων αποκατάστασης απαιτεί ειδική τεχνογνωσία που ενσωματώνει ενέργειες μείωσης κινδύνου στη φάση αυτή, όπως επιτάσσει και το πλαίσιο Sendai που κατάρτισε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η χώρα μας υποχρεούται να ακολουθήσει. Ενδεικτικά αναφέρονται οι επιτυχείς επεμβάσεις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στη Νεάπολη και στη Χίο.
* Ο κ. Ευθύμιος Λέκκας είναι καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών στο ΕΚΠΑ.
Γεράσιμος Παπαδόπουλος*: Αναζητείται «εγκέφαλος»
Η τραγική εμπειρία στο Μάτι ανέδειξε και πάλι την αδυναμία του διοικητικού συστήματος Πολιτικής Προστασίας (Π.Π.). Η έλλειψη προληπτικών δράσεων (σχεδιασμός, σενάρια και χαρτογράφηση κινδύνου, ασκήσεις ετοιμότητας, ενημέρωση πληθυσμού), αλλά και η απουσία ενός αποτελεσματικού κεντρικού συντονιστικού «εγκεφάλου», δεν επέτρεψαν να γίνει συντεταγμένη εκκένωση, η οποία ασφαλώς θα έσωζε αρκετές ζωές. Το γεγονός των χωροταξικών-πολεοδομικών παρανομιών είναι αναντίρρητο, αλλά αυτές δεν μπορούν να αποτελέσουν δικαιολογία. Οι Αρχές τις λαμβάνουν υπόψη ως οδυνηρή πραγματικότητα, σχεδιάζουν και εκτελούν κατάλληλα.
Στη χώρα μας, δυστυχώς, υπάρχουν εκατοντάδες πιθανά «Μάτια». Η δραστική αναβάθμιση του συστήματος Π.Π. της χώρας αποτελεί άμεση εθνική ανάγκη.
Η Π.Π. αποτελεί ένα πολύπλοκο σύμπλεγμα δημόσιας διοίκησης, επιστημονικών αναλύσεων και εφαρμογών, επιχειρησιακών φορέων, έμπειρων και κατάλληλων προσώπων, ενημερωμένων πολιτών. Με βάση καλά παραδείγματα άλλων χωρών (π.χ. Ιταλία) ακολουθούν μερικές προτάσεις για δραστική βελτίωση του συστήματος Π.Π. στη χώρα μας.
1. Αναβάθμιση της Γ. Γ. Πολιτικής Προστασίας σε υπουργείο με υπουργό παρά τω πρωθυπουργώ, για να δρα σε συνθήκες πολιτικής ισχύος, και δημιουργία δύο νέων μονάδων σε αυτό: ενός κέντρου επιστημονικής και τεχνολογικής υποστήριξης και ενός συντονιστικού κέντρου επιχειρήσεων.
2. Το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας να αποφασίζει τις κεντρικές πολιτικές, να επιλέγει τις βέλτιστες επιστημονικές και τεχνολογικές εφαρμογές (π.χ. προσομοιώσεις, συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης) και να επιβλέπει αυστηρά τους τοπικούς φορείς (π.χ. δήμος, περιφέρεια) και επιχειρησιακές μονάδες (π.χ. Πυροσβεστική), για τους οποίους πρέπει να νομοθετηθεί συγκεκριμένη και απολύτως διακριτή ευθύνη.
3. Δημιουργία περιφερειακών επιχειρησιακών κέντρων Π.Π. σε κάθε περιφέρεια, ώστε οι κεντρικές πολιτικές να εξειδικεύονται και να υλοποιούνται με βάση τις τοπικές ιδιαιτερότητες.
Μόνο με τολμηρή αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου, ενίσχυση σε προσωπικό και υλικοτεχνικές υποδομές ενδέχεται να βελτιωθεί ουσιαστικά το σύστημα Π.Π. της χώρας.
* Ο δρ Γεράσιμος Παπαδόπουλος είναι διευθυντής Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και πρόεδρος του Συστήματος της UNESCO για Προειδοποίηση για Τσουνάμι στον ΒΑ Ατλαντικό και στη Μεσόγειο.