Η λέξη «τραγωδία» και το παράγωγό της «τραγικό», λόγω κατάχρησης, έχουν χάσει τη σημασία τους. Είναι από τις λέξεις που έχουν παραμείνει ατόφιες, χωρίς καν ορθογραφική αλλοίωση, από τον καιρό που πρωτοεμφανίστηκαν. Τον 6ο αιώνα πριν από τον Χριστό, όταν ο Σόλων σηκώθηκε να φύγει από παράσταση του Φρυνίχου λέγοντας ότι κινδυνεύουμε αυτά που βλέπουμε τώρα στη σκηνή να τα δούμε και στην πραγματική ζωή. Η λέξη «τραγωδία» είναι μια λέξη που υπάρχει σε όλες τις γλώσσες του δυτικού κόσμου. Δεν ξέρω αν υπάρχει στα κινεζικά ή στα ινδικά. Θυμάμαι όμως πάντα το διήγημα του Μπόρχες από τη συλλογή «Αλεφ» στο οποίο ο Αραβας διαφωτιστής Αβερρόης, ο περίφημος σχολιαστής του Αριστοτέλη, αδυνατεί να καταλάβει στην «Ποιητική» δύο λέξεις, το «τραγικό» και το «κωμικό». Εκτοτε, για την ερμηνεία της λέξης έχει χυθεί πολύ μελάνι και έχει καταναλωθεί πολλή από τη φαιά ουσία των αιώνων. Από τον Κορνέιγ έως τον Εγελο, τον Νίτσε και ώς τον Τζορτζ Στάινερ που έγραψε το κλασικό «Ο θάνατος της τραγωδίας», όπου περιγράφει τις ουσιαστικές διαφορές που διακρίνουν την τραγωδία από το αστικό δράμα. Συντάσσομαι πάντως με τον Κίρκεγκορ, που στο κείμενό του όπου συγκρίνει το αρχαίο με το σύγχρονο τραγικό υποστηρίζει ότι η δυνατότητα σύγκρισης προϋποθέτει ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, το «τραγικό», στο οποίο αναφέρονται οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Ζητώ συγγνώμη για την καταρροή ονομάτων, αλλά τι να κάνουμε; Είμαι υπέρ των κλασικών.
Σήμερα η λέξη «τραγωδία» είναι κοινός τόπος. Σημαίνει ό,τι δυσάρεστο, δυσμενές, και έχει ένα εύρος που μπορεί να ξεκινάει από τη βλάβη των υδραυλικών και να φτάνει ώς τον θάνατο. Ο δημοσιογραφικός λυρισμός λέει «τραγικό θάνατο βρήκε ογδοντάχρονος από ληστές», «τραγική» χαρακτηρίζεται και η «φιγούρα» των συγγενών του θύματος, «τραγικό θάνατο βρήκε νέος που ενώ οδηγούσε δίτροχο με διακόσια χιλιόμετρα και δεν φορούσε κράνος προσέκρουσε σε προπορευόμενο όχημα χωρίς φώτα και σκοτώθηκε αφού έδωσε τη μάχη για τη ζωή». Με δύο λόγια: αν υποθέσουμε ότι η τραγωδία είναι κάτι σαν δηλητήριο που απειλεί ανά πάσα στιγμή τη ζωή μας, η συνεχής χρήση του σε μικρές δόσεις μάς έχει εθίσει στις τοξικές του επιδράσεις. Ξεχνάμε ας πούμε ότι οι τραγικοί ήρωες, όπως ο Οιδίπους του Σοφοκλή ή ο Ηρακλής Μαινόμενος του Ευριπίδη, πληρώνουν εγκλήματα που δεν έκαναν οι ίδιοι ή, όπως ο Αγαμέμνων του Αισχύλου, τους οδήγησαν να τα διαπράξουν οι θεοί.
Θα μου επιτρέψετε το άλμα για να φτάσω στην τραγωδία στο Μάτι. Διότι και σ’ αυτήν την περίπτωση η λέξη «τραγωδία» χρησιμοποιείται για να εντάξει το γεγονός στους κοινούς τόπους της ζωής μας. Κι ας έχουμε στην περίπτωση αυτή να κάνουμε με πραγματική τραγωδία, με όλη τη σημασία της λέξης. Και μόνον το όνομα του οικισμού παραπέμπει σε οικογενειακές διακοπές της μεσαίας τάξης της Αθήνας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη συλλογή της φρίκης βρέθηκαν πτώματα τριών γενεών, από παππούδες έως τα εγγόνια τους. Κάηκαν ζωντανοί ή πνίγηκαν, τη στιγμή που πίστευαν ότι μπορούν να απολαύσουν το ελάχιστο περιθώριο ελευθερίας που τους προσφέρει η ζωή στον τόπο, τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Χωρίς βοήθεια, χωρίς συμπαράσταση, αφέθηκαν στο έλεος της πυρκαγιάς και του δικού τους πανικού. Και ενώ τα πτώματά τους δεν έχουν ακόμη καταμετρηθεί και οι επιζήσαντες δεν έχουν ακόμη συνέλθει, οι κρατικοί υπάλληλοι, αυτοί που τους πληρώνουν για να τους προστατεύσουν, βγαίνουν ανενδοίαστα να τους καταλογίσουν τις ευθύνες. Αυθαίρετα κτίσατε. Αυθαιρεσίαν θα λάβετε.
Αλαζονεία και ύβρις; Βρισκόμαστε στο κέντρο της τραγικής σκέψης. Η οποία, αν μη τι άλλο, μας διδάσκει ότι τιμωρεί όσους παραβιάζουν τα όριά της. Κι αν κάποιοι έχουν την τόλμη της αλαζονείας τους, ας σταθούν μπροστά στον απολογισμό της φρίκης κι ας αναλάβουν το βάρος των καρβουνιασμένων νεκρών. Αν δεν το κάνουν, ανήκουν στην αρμοδιότητα του Αριστοφάνη. Η κρατική εξουσία μπορεί να επιβιώσει και στο μίσος, και στην απέχθεια, και στην οργή. Αν όμως ξεπέσει στην επικράτεια του κωμικού, την άλλη όψη του τραγικού, δεν αντέχει ούτε μία μέρα.
Ετσι για να σας ευχηθώ κι εγώ καλό καλοκαίρι, ο θεός της Ελλάδας να μας φυλάει δηλαδή και να μη συνεχίσει να μας ταλαιπωρεί, επειδή μάλλον μας βαρέθηκε κι αυτός.