Οι πληγές από την τραγωδία στην Ανατολική Αττική παραμένουν ανοικτές. Για όσους χάθηκαν, γι’ αυτούς που έμειναν πίσω, για εκείνους που είδαν τις περιουσίες τους να καταστρέφονται, για το περιβάλλον που επλήγη βάναυσα. Ομως, οι πληγές αφορούν και την ίδια τη δημοκρατία, τους θεσμούς της χώρας. Δεν είναι τυχαίο πως η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών, αν και μακριά από την καταστροφή, ένιωσε θυμό όχι μόνον για την καταστροφή, αλλά για όσα την ακολούθησαν σε πολιτικό και επικοινωνιακό επίπεδο.
«Ο τρόπος που διαχειρίστηκε η πολιτική εξουσία την κρίση είναι θέμα που μπορούμε να συμφωνούμε ή να διαφωνούμε. Εκεί που οφείλουμε να διαφωνούμε όλοι είναι ο τρόπος που εμφανίστηκε η παράσταση αυτής της διαχείρισης. Ο κυνισμός, η έλλειψη ειλικρίνειας και ευθυκρισίας έκανε τους πάντες να νιώθουν πολύ θυμωμένοι, προσβεβλημένοι», σημειώνει στις «Σαββατιάτικες Συναντήσεις» ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Γιώργος Γεραπετρίτης. «Αυτός ο θυμός μετασχηματίζεται σε εντεινόμενη πολιτική απάθεια και αποστασιοποίηση. Αν συμβεί αυτό, είναι μία γνήσια καταστροφή για το πολίτευμά μας. Οταν ο πολίτης αισθάνεται τόσο αποξενωμένος, αισθάνεται έρμαιο οποιουδήποτε νέμεται εξουσία, αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε φαινόμενα ακραία, σε φασισμό, δημαγωγία, λαϊκισμό».
Για τον γεννημένο, πριν από 51 χρόνια, στην Κάρπαθο συνταγματολόγο, μία τραγωδία σαν αυτή που έπληξε την Ανατολική Αττική, έχει τρία επίπεδα.
Το θεσμικό. «Στην Ελλάδα δεν έχουμε θεσμούς για να προλαμβάνουμε μία τέτοια κρίση. Ούτε στο πεδίο της χωροταξίας ούτε σε επίπεδο της πολιτικής προστασίας, ούτε βέβαια στην εκπαίδευση», σημειώνει υπενθυμίζοντας ότι χρειάστηκε ο σεισμός του 1981 προκειμένου η χώρα να αποκτήσει αντισεισμικό κώδικα και αντισεισμική εκπαίδευση στα σχολεία.
Το δεύτερο πεδίο είναι αυτή καθαυτήν η διαχείριση της κρίσης. «Εχουμε ένα σοβαρότατο ταμπού με το πρόβλημα, δεν το αποδεχόμαστε», σημειώνει ο κ. Γεραπετρίτης, με τη συζήτησή μας να θυμίζει λίγο από… «Πανούκλα» του Καμύ. «Αν στον πρώτο αρουραίο είχαμε πει “έλα να μελετήσουμε τι θα κάνουμε”, δεν θα φτάναμε εδώ. Στην Ελλάδα δεν φτάνουμε στη διαχείριση της κρίσης, παρά μόνον όταν αυτή καταστεί πλέον αδύνατο να τύχει διαχείρισης».
Η «παράσταση της κρίσης», τέλος, είναι το τρίτο πεδίο. Και είναι αυτό που πλήγωσε εξίσου με την ίδια την κρίση, του επισημαίνω. «Λένε κάποιοι ότι είναι ήσσονος σημασίας, διαφωνώ». «Εκείνος ο οποίος έχει δημόσιο αξίωμα οφείλει να έχει παράσταση ακεραιότητας, ευθύνης και ειλικρίνειας… να αναλαμβάνει το βάρος, να αναλαμβάνει την ευθύνη. Δυστυχώς, σε εμάς υπάρχει η τάση να μην αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη», σημειώνει ο κ. Γεραπετρίτης και εξηγεί πως «αυτό ευνοείται από το ότι στην Ελλάδα έχουμε το μεγαλύτερο επίπεδο συναρμοδιοτήτων. Είναι ένα μοναδικό φαινόμενο, ώστε να μην υπάρχει τελικά προσωποποιημένη ευθύνη».
Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, ο κ. Γεραπετρίτης έχει μία θεσμική, πολιτειακή οπτική για την καθημερινότητα. Αναγνωρίζει ότι αυτό μπορεί, κάποιες στιγμές, να μοιάζει ως αποστασιοποίηση, πλην όμως επιμένει ότι η καθημερινή πρακτική της κυβέρνησης και της κοινωνίας εκπορεύεται και, ταυτόχρονα, διαμορφώνει την ίδια τη δημοκρατία. Μεγαλωμένος στην Τερψιθέα και την Καλλίπολη του Πειραιά, ο κ. Γεραπετρίτης εισήχθη, με εξετάσεις, στο πρότυπο σχολείο της Ιωνιδείου Σχολής, ενώ και οι πτυχιακές-μεταπτυχιακές του σπουδές βασίστηκαν, κατά κύριο λόγο, στη στήριξη του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. «Αισθάνομαι ότι οφείλω για όλα αυτά στην Ελλάδα», σημειώνει σε κάποια από τις πολλές παρενθέσεις της συζήτησής μας, πριν αυτή επανέλθει στο μαύρο της Ανατολικής Αττικής και τη δημόσια συζήτηση περί «συγγνώμης» και πολιτικής ευθύνης.
«Συγγνώμη ζητάς ακόμη κι αν δεν έχεις συμμετοχή και ευθύνη, τη ζητάς εφόσον έχεις μία ελάχιστη εξουσία, απέναντι σε εκείνον ο οποίος θρηνεί. Τη συγγνώμη την οφείλουμε ηθικά όλοι», σημειώνει. Η πολιτική ευθύνη, πάλι, προϋποθέτει δύο παραδοχές. «Δεν υπάρχει ευθύνη χωρίς σφάλμα και αν υπάρχει ευθύνη, οφείλει να υπάρχει και συνέπεια. Δεν νοείται ευθύνη χωρίς σφάλμα, δεν νοείται σφάλμα χωρίς κύρωση».
«Αρα, η ευθύνη που αναλαμβάνουν οι πολιτικοί, με τελευταίο τον πρωθυπουργό, σε τι συνίσταται;» τον ερωτώ. «Το να έρχεσαι ανέξοδα και να λες αναλαμβάνω πολιτική ευθύνη, δεν είναι παρά ένας πολιτικός βερμπαλισμός που υποβαθμίζει τα πολιτικά ήθη. Είναι πάρα πολύ δημαγωγικό. Οφείλεις να διαπιστώσεις εάν υπάρχει σφάλμα και να αποδώσεις τις ευθύνες, να πληρώσει αυτός που ευθύνεται, είτε είναι διοικητικό είτε κυβερνητικό στέλεχος… Αλλά, το να αναλαμβάνεις ενδεχόμενη ευθύνη χωρίς να αναγνωρίζεις σφάλμα, είναι ένας πολιτικαντισμός εξαιρετικά παλαιού τύπου».
Για τον κ. Γεραπετρίτη, άλλωστε, το τέχνασμα της «πολιτικής ευθύνης» δεν απαλλάσσει την εκάστοτε κυβέρνηση από το πολιτικό τίμημα. «Κάποια στιγμή θα έρθεις να αξιολογηθείς από το συνολικό υποκείμενο που σε εκλέγει, από τον λαό. Αυτός θα αποδώσει το δημοκρατικό τίμημα… Η απόδοση του οποίου δεν προϋποθέτει καν την αναγνώριση οποιουδήποτε σφάλματος…».
Κλείνοντας, δεν κρύβει την πίστη του στους θεσμούς ως απάντηση στα κακώς κείμενα. «Δεν χρειαζόμαστε “μεσσίες”, χρειαζόμαστε τον ηγέτη που θα αποκαταστήσει τους θεσμούς ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν από μόνοι τους και να αποκρούουν τις εστίες αυθαιρεσίας», σημειώνει.
Είναι εφικτό, όταν, όπως αναγνωρίζει και ο ίδιος, η χώρα ταλαιπωρείται από την αδράνεια της μετριότητας και της διαφθοράς; «Αν προσπαθήσει ένας ικανός άνθρωπος να ασχοληθεί με τα κοινά, από τη μικρή κλίμακα της διαχείρισης πολυκατοικίας μέχρι την πρωθυπουργία, θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα προκρούστειο σύστημα που θα τον εμποδίσει». Απαιτείται, υπογραμμίζει ο κ. Γεραπετρίτης, «ένας συνασπισμός αρίστων οι οποίοι και θα θέσουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία της πατρίδας, θα αποδεχθούν το βαρύ τίμημα, θα το επιμερίσουν και θα το απορροφήσουν, για να πάει μπροστά η χώρα. Είναι απολύτως εφικτό. Αλλά δεν μπορεί να το πράξει μόνον ένας…».