Η Κυρία Γκάσκελ, όπως είναι γνωστή ακόμη και σήμερα στη Βρετανία, είναι μια σταθερή αξία της κλασικής λογοτεχνίας. Τα βιβλία της, 150 χρόνια μετά, έχουν ακόμη το κοινό τους, είναι καθρέφτες μίας κοινωνίας, μεταβατικής σαν τη δική μας, με ένα σκληρό πυρήνα να αντιστέκεται στο νέο και με τους πολλούς να ονειρεύονται το αύριο. Η Ελίζαμπεθ Γκάσκελ (1805-1865) είναι κατά κάποιον τρόπο η Τζέιν Οστεν της επόμενης γενιάς. Αν η Τζέιν Οστεν μίλησε για τον σταδιακό εξαστισμό της αγγλικής υπαίθρου, η Ελίζαμπεθ Γκάσκελ τον θεωρεί δεδομένο και μιλάει για την ώριμη πλέον κοινωνία της εκβιομηχάνισης στον στενό επαρχιακό περίγυρο.
Βήματα αποκατάστασης
Σήμερα, η Ελίζαμπεθ Γκάσκελ είναι μία σχετικά υποτιμημένη συγγραφέας του 19ου αιώνα που γοργά αποκαθίσταται. Δεν είναι τυχαίο που στην ελληνική γλώσσα πέρασε μόλις πρόσφατα, ενώ η Σαρλότ Μπροντέ (της οποίας την πρώτη βιογραφία έγραψε η Γκάσκελ) είναι γνωστή στην Ελλάδα από τον 19ο αιώνα. Η Μπροντέ δημιούργησε έναν αστικό «μύθο», η Γκάσκελ έγραψε για δράματα μικρών δωματίων και τρυφηλής υπαίθρου. Πριν από λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε στα ελληνικά ένας τόμος με δύο μικρής εκτάσεως μυθιστορήματα της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ. Το «Κράνφορντ» και το «Η εξαδέλφη Φύλλις» στη σειρά «Ναυτίλος-Αναγνώσματα» (που διευθύνει ο Τάκης Καγιαλής) των εκδόσεων «Πατάκη». Η μετάφραση είναι της Παλμύρας Ισμυρίδου και η εισαγωγή της Αγγελικής Λούδη, με σημαντικά αποτελέσματα. Ο κόσμος της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ γίνεται αίφνης οικείος, προσιτός, αναγνωρίσιμος με σήματα που επικοινωνούν στον σύγχρονό μας κόσμο.
Αλλωστε, η αναδίφηση στη βικτωριανή λογοτεχνία, που είχε παραμείνει αμετάφραστη στα ελληνικά (λόγω του μικρού μεγέθους και της ανωριμότητας της εγχώριας αγοράς) έχει εντοπίσει ορισμένα εξαίρετα δείγματα της λεγόμενης ελάσσονος σειράς, πίσω δηλαδή από τον Ντίκενς, την Μπροντέ, την Τζορτζ Ελιοτ και τον Τόμας Χάρντι. Ενδεικτικά θυμίζουμε την προ ολίγων ετών έκδοση της «Ανθρώπινης Μοίρας» του Σάμιουελ Μπάτλερ (στις εκδόσεις Gutenberg) ένα πυκνό, ηθικοπλαστικό, αστικό αφήγημα για την ουσία της δημόσιας εκπαίδευσης και της σχέσης γονέων-παιδιών στη βικτωριανή εποχή. Αλλά και στα πιο γνωστά ονόματα, είναι πρόσφατη ακόμη και αυτή η πρώτη(!) πλήρης, σχολιασμένη έκδοση του κλασικού μυθιστορήματος της Εμιλι Μπροντέ «Ανεμοδαρμένα Υψη» (μτφ. Αρης Μπερλής, εκδ. Αγρα) στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ή η έκδοση των «Μεγάλων Προσδοκιών» του Ντίκενς από τις εκδόσεις «Πόλις». Βλέπουμε ότι στην ελληνική εκδοτική αγορά, η μεταφορά στη γλώσσα μας σημαντικών έργων του 19ου αιώνα είναι ένα ανοικτό ζήτημα, που μπορεί να απασχολήσει σοβαρούς μεταφραστές και μελετητές. Να δώσει δηλαδή πλήρεις εκδόσεις, όπως αυτή η πρόσφατη των έργων της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ.
Διεθνής συγκυρία
Από την άλλη, αυτή η καθυστερημένη εμφάνιση Βικτωριανών λογοτεχνών στην ελληνική αγορά συμβαίνει σε μία διεθνή συγκυρία, κατά την οποία ο 19ος αιώνας «ξαναδιαβάζεται» εξαρχής από τις νέες γενιές των μελετητών. Ακόμη και στη Βρετανία, στις εκδόσεις «Πένγκουιν» επανακυκλοφόρησαν πέρυσι τα έργα του Τόμας Χάρντι με νέους προλόγους, ενώ στην ελληνική γλώσσα τα κενά παραμένουν πολλά και σημαντικά, δεδομένης μάλιστα και της περιορισμένης εμπορικής εμβέλειας των έργων κλασικής λογοτεχνίας. Το «Κράνφορντ» της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ είναι απλώς ένα από τα παλιά «χρέη» της ελληνικής αγοράς βιβλίου.
Παρτενέρ της Σιλβί Γκιλέμ ο χορευτής της Σκάλας του Μιλάνου Μάσιμο Μούρου, ο οποίος μαζί με την χορεύτρια και τους υπόλοιπους συντελεστές αποθεώθηκαν από το λονδρέζικο κοινό.