Ποιητής περισσότερο ταλαιπωρημένος από τον Κ.Π. Καβάφη δεν πρέπει να υπάρχει. Οι γνωμικοί του στίχοι και τα λεγόμενα διδακτικά ποιήματά του είναι στα SOS γενιές και γενιές τώρα: γενιές μαθητών που δίνουν πανελλαδικές, αλλά και δασκάλων κάθε είδους και πολιτικών και δημοσιογράφων. Οσοι δημοσιολογούμε, όσοι συντάσσουμε διαγγέλματα, πανηγυρικούς ή απλώς χρονογραφήματα, κάποια στιγμή θα καταφύγουμε στη σοφία του Αλεξανδρινού, είναι μοιραίο. Και κατά τη γνώση του ο καθένας, θα κορφολογήσουμε κάτι από «Ιθάκη», «Θερμοπύλες», «Βαρβάρους» κ.ο.κ.
Οι πιο φιλόδοξοι καβαφοχρήστες θα αποτολμήσουμε κάτι περισσότερο: να στιχουργήσουμε κατά τη μανιέρα του ποιητή. Μας φαίνεται άλλωστε εύκολο: λίγη επιφανειακή καθαρεύουσα, ένα-δυο «τες» και καθαρίσαμε· έτσι νομίζουμε. Τα καβαφίζοντα στιχουργήματα είναι ήδη εκατοντάδες. Και δεν συνυπολογίζω βέβαια τα καβαφογενή ποιήματα γοητευμένων Ελλήνων και ξένων δημιουργών που δοκίμασαν (αρκετοί επιτυχώς) να οικειωθούν και να αναδείξουν κάτι από την ουσία της καβαφικής ιδιοτυπίας.
Από χρήση σε χρήση, τα σύμβολα, και τα πιο ανθεκτικά και φωτεινά, ξεφτίζουν και θολώνουν. Η Ιθάκη ας πούμε. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας διάλεξε το νησί του Ιονίου σαν έδρα του εξόδιου διαγγέλματός του όχι τόσο σαν αντίδοτο στο παπανδρεϊκό Καστελλόριζο του Αιγαίου, όπου είχε ανακοινωθεί η είσοδός μας στο κατάκλειστο μνημονιακό τούνελ, όσο επειδή ήταν ό,τι πιο εύκολο θα μπορούσε να σκεφτεί: ένα αυτονόητο, που όμως η κατάχρηση μείωσε το νόημά του.
Με τη δική της ευκολία, και πιστή στην αντιπολίτευση της ατάκας, η Ν.Δ. αντεπιτέθηκε καβαφοτρόπως. Δεν μπήκε όμως στον κόπο –είναι και καλοκαίρι– να τσεκάρει σε κάνα βιβλίο, ή έστω στο ραχατλίδικο Διαδίκτυο, τους στίχους της «Ιθάκης» που χρησιμοποίησε ειρωνευόμενη την πρωθυπουργική επιλογή. Και μες στην απαντητική σπουδή της τούς αλλοίωσε. Παρατόνισε μία λέξη και πρόσθεσε κάποια άλλη, προφανώς για να «ενισχυθεί» το νόημα, που ο Καβάφης, εντελώς εσφαλμένα, το παρέδωσε ασθενικό. Παρα-ποίηση; Και; «Εδώ κάνουμε πολιτική, κύριοι, όχι φιλολογία», αυτή θα ήταν η εύκολη απάντηση. Αλλά ούτε καν αυτή δεν δόθηκε.
Πώς κάνουμε πολιτική διά της ποιήσεως; Μας το έδειξε ο Σόλων, ποιητής-νομοθέτης, απ’ τους πατέρες της δημοκρατίας. Αλλά αυτά είναι αρχαιότητα. Η ποίηση, πάντως, έχει τον τρόπο της να στήνει παγίδες. Ο πρωθυπουργός στόλισε το διάγγελμά του με δύο στίχους από το «Μυθιστόρημα» του Σεφέρη. Ωστε μυθιστόρημα το νέο αφήγημα;