Γράφοντας το όνομα του Θεού στο κείμενο του κόσμου

Γράφοντας το όνομα του Θεού στο κείμενο του κόσμου

3' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΑΜΠΟΥ ΜΠΑΚΡ ΙΜΠΝ ΤΟΥΦΑΫΛ

Ο δρόμος του λόγου ή Τα μυστικά της σοφίας της Ανατολής

εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Παύλος Καλλιγάς

εκδ. Εκκρεμές, σελ. 264

Αμπού Μπακρ Ιμπν. Αραβας, Ανδαλουσιανός φιλόσοφος του 12ου αιώνα, μέντορας του περίφημου Αβερρόη, γράφει μέσα σε μια πλούσια και πολυποίκιλη παράδοση. Ο Αβικένας, ο Ιμπν Μπάτζα, ο Φαράμπι, ο Αβερρόης, όλοι σημαντικοί Αραβες φιλόσοφοι, κι ερμηνευτές του Αριστοτέλη, που θα διαμορφώσουν ένα γόνιμο περιβάλλον για έναν καταλυτικό στοχασμό που θα διαυγάσει τη νόηση με το φως του μυστικιστικού λόγου. Ο Ιμπν Τουφάυλ αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα σ’ αυτή την εργασία της κειμενοποίησης του κόσμου. Αντιλαμβάνεται την αποστολή του μέσα στο καθεστώς μιας κλήτευσης, μιας έλξης που του ασκεί το ήδη κατατεθειμένο ίχνος. Οι αντιγραφές των αρχαίων απ’ τους μελετητές του Κορανίου. Ο λόγος μόνο, που διαπνέει εποχές και κείμενα. Η αλύσωση των αντιγραφών του και στο περιθώριό τους να κατατίθεται μια νέα πνοή, μια μελλοντική αποθησαύριση. Ο Ιμπν Τουφάυλ αναγνωρίζει αυτό το διπλό χρέος. Τα πρόσωπα της διήγησής του ήταν ήδη καθιερωμένα στο έργο του Αβικένα που όμως εδώ τα οικειοποιείται μοναδικά. Το ίδιο και η φόρμα του έργου του, που έρχεται από το ελληνιστικό μυθιστόρημα, αλλά είναι εδώ που αναλαμβάνει έναν ισχυρό θεολογικό ορίζοντα. Παραμένει έτσι ένας γνήσιος κληρονόμος. Πιστός στις αναφορές του και άπιστος στις γραφές.

«Ο δρόμος του λόγου» είναι ένα μεταιχμιακό έργο, ένα φιλοσοφικό μυθογράφημα, που πραγματεύεται αφηρημένες ιδέες, συντάσσοντας, εν τέλει, μια μεταφυσική κατασκευή. Μια διήγηση για ένα παιδί, τον Ιμπν Γιακζάν, που εγκαταλείπεται απ’ τη μητέρα του και ανατρέφεται από μια ελαφίνα σ’ ένα εύκρατο νησί. Μεγαλώνει, παρατηρώντας, μέσα στη μοναξιά του είδους του, τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η μυθολογική του διήγηση εξελίσσεται σε μια φυσική ιστορία. Οι παρατηρήσεις του πάνω στα έμψυχα και στα άψυχα σώματα, στα φυτά και στα πετρώματα, στο νερό και στον αέρα, συνθέτουν και μαρτυρούν μιαν αριστοτελική διήγηση αλλά κι επίδραση. Οι παρατηρήσεις του τον οδηγούν γρήγορα στο συμπέρασμα ότι ο αισθητηριακός κόσμος εξαρτάται από ένα υπεραισθητό Ον και οι μορφές του διαπλάθονται απ’ αυτή τη μυστική καταγωγή. Από τη Δημιουργία στρέφεται έτσι στον Δημιουργό μέχρι που «η καρδιά του απορροφήθηκε από τη σκέψη Εκείνου». Το ενδιαφέρον του δεν θα ’ναι πια στα πράγματα αλλά στο ίχνος του Θεού μέσα σ’ αυτά. Τα ίχνη είναι ρωγμές πάνω στο σώμα των πραγμάτων απ’ όπου διαφαίνεται η μορφή Εκείνου. Ο τόπος γίνεται έτσι ένας τόπος αποκάλυψης, ένας τόπος διάνοιξης των μορφών. Μια προοπτική που εγκαταλείπει και τον Ιμπν Γιακζάν, αποσβολωμένον, στη σαγήνη της αναμονής Του. Σε μια γρηγορούσα αναμονή που τον διαγράφει ως φάντασμα μέσα στον κόσμο.

Αυτό το φάντασμα που αντίκρισαν οι άνθρωποι όταν ο Αμπσαλ, ένας πιστός που αναζήτησε τη μοναχική ζωή στη νήσο του Ιμπν Γιακζάν, τον έφερε στον κόσμο για να τους κηρύξει την αλήθεια του Θεού. Το ίδιο φάντασμα που αντίκρισε κι ο ίδιος ο Αμπσαλ όταν πρωτόδε τον Ιμπν Γιακζάν στη νήσο της θέωσής του. Ενα σκάνδαλο μέσα στον κόσμο, μιαν ακατανόητη γλώσσα, μία γλώσσα μυστική.

Το ακατάτακτο κείμενο του Ιμπν Τουφάυλ επιχειρεί να γράψει το όνομα του Θεού μέσα στο κείμενο του κόσμου, να υπαγορεύσει ως γλώσσα αυτό που παραμένει στα χείλη των ανθρώπων μια αλαλία. Αλλά αν το θεϊκό είναι «νόησης νοήσεως», όπως θέλει ο Αριστοτέλης, τότε ο Ιμπν Τουφάυλ δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο απ’ το να επιχειρεί συνεχώς, μέσω του λόγου και των επιστημών του, να προφέρει αυτή τη σιωπή, να την ανιχνεύσει στο ανάγλυφο των πραγμάτων, όπως ακριβώς έκανε και ο νεαρός Ιμπν Γιακζάν της διήγησής του. Ολο το κείμενό του είναι μια σειρά τέτοιων αντιστοιχιών που υπαγορεύουν το άρρητο μέσα στον λόγο των πραγμάτων, τη μυστική θεώρηση του κόσμου. Προς το κλείσιμο της διήγησής του ο Ιμπν Τουφάυλ μαρτυρά μάλιστα κι όλο το εύρος του εγχειρήματός του: «Με το να μιλήσω ανοιχτά γι’ αυτά τα ζητήματα έχω παραβεί τις εντολές των δίκαιων προκατόχων μας, οι οποίοι με φειδώ απέφευγαν να μιλήσουν γι’ αυτόν».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή