Αποψη: Ψυχική υγεία στον απόηχο φυσικών καταστροφών

Αποψη: Ψυχική υγεία στον απόηχο φυσικών καταστροφών

4' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο ψυχολογικός αντίκτυπος μειζόνων φυσικών καταστροφών είναι γνωστός εδώ και καιρό. Η εμπειρία μιας πυρκαγιάς είναι κάτι απαράμιλλο: η προοπτική να καεί κάποιος ζωντανός, το δίλημμα να μείνει εκεί όπου είναι ή να φύγει, ο πανικός να σώσει την οικογένειά του, η σκέψη ότι η φωτιά θα κάψει τους κόπους μιας ζωής. Το σοκ είναι πολύ ισχυρό, με αποτέλεσμα πολλοί που το βιώνουν να υπόκεινται ψυχικό τραύμα και να παρουσιάζουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες.

Στα συμπτώματα αυτά περιλαμβάνονται το αυξημένο άγχος που προκαλείται από εμπειρίες –τον ήχο ενός οχήματος της πυροσβεστικής, τον καπνό από ένα τζάκι– οι οποίες θυμίζουν στο θύμα την πυρκαγιά, η αναβίωση των γεγονότων της πυρκαγιάς μέσω αναδρομών του μυαλού («flashbacks»), η αϋπνία, η απώλεια ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες της καθημερινότητας κ.ο.κ. Ορισμένα θύματα επίσης βιώνουν συμπτώματα κατάθλιψης – ειδικά καθώς επιστρέφουν στις καμένες εκτάσεις για να εξετάσουν τη ζημιά που προκλήθηκε.

Το άγχος, σε συνδυασμό με τις πιέσεις της καθημερινότητας, αυξάνεται σε βαθμό που δυσχεραίνει τη λειτουργικότητα πολλών ανθρώπων. Ορισμένοι, για να αντιμετωπίσουν την ψυχολογική πίεση που υπόκεινται, στρέφονται σε ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές – ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), διάφορες φοβίες κ.ο.κ.

Ο βαθμός του ψυχικού τραύματος εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων: την εγγύτητα του ατόμου στην πυρκαγιά, την απώλεια αγαπημένου προσώπου, το αν είδε σπίτια να καίγονται και ανθρώπους και ζώα να ουρλιάζουν για βοήθεια, την ηλικία κ.ά. Ορισμένα άτομα αντιδρούν καλύτερα από άλλα. Κάποια από τα συμπτώματα –φοβίες, κατάθλιψη, εφιάλτες, άγχος– τείνουν να είναι πολύ έντονα τις πρώτες ημέρες. Αν επιμείνουν για περισσότερο από τρεις ή τέσσερις εβδομάδες, ενδείκνυται η επίσκεψη σε ειδικό σε θέματα ψυχικής υγείας.

Η εμπειρία μιας πυρκαγιάς είναι ιδιαίτερα αγχωτική και τρομακτική για τα παιδιά. Οι γονείς παίζουν κρίσιμο ρόλο στο πόσο τραυματική θα είναι για τα παιδιά τους, κατ’ αρχάς με τις αντιδράσεις τους στη διάρκεια της πυρκαγιάς. Στον απόηχό της, πρέπει να παρακολουθούν στενά τη συμπεριφορά των τέκνων τους. Είναι φυσιολογικό στις πρώτες μέρες μετά το γεγονός να παρατηρηθούν συναισθηματικά ξεσπάσματα και σημάδια άγχους, συνεχείς συζητήσεις για τη φωτιά, ενούρηση του κρεβατιού, επιθυμία να κοιμηθούν μαζί με τους γονείς τους ή με ένα φως αναμμένο στο δωμάτιο. Τα συμπτώματα αυτά είναι συνήθως προσωρινά και σταδιακά υποχωρούν. Αν όμως επιμείνουν για περισσότερο από τέσσερις εβδομάδες, ή επιδεινωθούν, συστήνεται η επίσκεψη σε ειδικό σε θέματα ψυχικής υγείας.

Υπάρχουν βέβαια και πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι γονείς για να ανακουφίσουν συναισθηματικά τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, ύστερα από μια μείζονα φυσική καταστροφή τα παιδιά είναι συνήθως πιο ομιλητικά και κάνουν πολλές ερωτήσεις. Οι γονείς πρέπει να αφιερώνουν τον χρόνο που χρειάζεται και να απαντούν ήρεμα – ακόμη κι αν χρειάζεται να απαντούν επανειλημμένως την ίδια ερώτηση.

Πρέπει επίσης να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των παιδιών, ειδικά αν εκφράζουν τον φόβο και τη σύγχυσή τους. Είναι πολύ πιθανό να ρωτήσουν τους γονείς τους αν φοβήθηκαν κι εκείνοι. Μια ειλικρινής απάντηση είναι να παραδεχθεί ο γονέας τον φόβο του, αλλά να προσθέσει ότι ήταν σίγουρος τι να κάνει ώστε να ξεφύγει η οικογένεια από τον κίνδυνο. Ωστόσο, πρέπει να αποφεύγονται συζητήσεις για τη φρίκη της φωτιάς μπροστά στα παιδιά, ώστε να μην ξαναζήσουν το τραύμα. Πολλοί επιβιώσαντες τείνουν να περιγράφουν με γλαφυρές λεπτομέρειες αυτά που βίωσαν, αγνοώντας ότι έχουν και ανήλικους ακροατές.

Οταν φύγει ο κίνδυνος της φωτιάς, η ακραία υπερένταση όσων βρέθηκαν στον δρόμο της αρχίζει και υποχωρεί. Τη διαδέχονται το άγχος, η οργή και η αναζήτηση απαντήσεων. Είναι μια περίοδος εντατικής επικοινωνίας, με συγγενείς, φίλους, αλλά και άλλους επιβιώσαντες. Σε άτομα που είναι ήδη συναισθηματικά φορτισμένα, αυτού του είδους η συνεχής επικοινωνία μπορεί να προκαλέσει πόνους στο στήθος, πονοκέφαλο και άλλα συμπτώματα – ή και να επιδεινώσει προϋπάρχουσες παθήσεις. Η εξιστόρηση των γεγονότων σε χαμηλούς τόνους συμβάλλει στην άμβλυνση των συμπτωμάτων. Αν η επαναλαμβανόμενη εξιστόρηση επιδεινώνει τα συμπτώματα, συμβουλευθείτε τον γιατρό σας.

Ορισμένοι άνθρωποι, σε περιόδους μεγάλης πίεσης, κάνουν χρήση ουσιών για να αμβλύνουν το άγχος και άλλα οξεία συμπτώματα. Αυτή δεν είναι μια μέθοδος που θα θέλαμε να μάθουμε στα παιδιά – να διαχειρίζονται τα προβλήματά τους με το αλκοόλ. Επιπλέον, η χρήση απλά καλύπτει, χωρίς να λύνει, τα υποκείμενα προβλήματα.

Θα χρειαστεί πολύς χρόνος και προσπάθεια για την επιστροφή στη φυσιολογική ζωή. Ο προγραμματισμός των ανθρώπων που έζησαν τον εφιάλτη μιας πυρκαγιάς πρέπει να το λαμβάνει αυτό υπόψη. Είναι αναγκαίος ένας βαθμός ευελιξίας, ώστε να μη δημιουργηθούν επιπρόσθετες πιέσεις.

Τέλος, η εμπειρία μιας φυσικής καταστροφής όπως είναι η πυρκαγιά είναι ένα γεγονός που αφήνει έντονα το σημάδι του στη ζωή όσων το βίωσαν. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν δύο βασικές επιλογές: είτε να επιστρέψουν στον τόπο της καταστροφής και να ξαναχτίσουν αυτά που κάηκαν είτε να φύγουν μακριά, καθώς οι μνήμες είναι αβάσταχτες. Αν η επιλογή αυτή γίνει από καρδιάς, θα είναι η σωστή για την οικογένεια ή το άτομο που την κάνει.

* Ο κ. Αντώνης Γιαπιτζόγλου είναι ειδικός σε θέματα διαχείρισης κρίσεων. Διετέλεσε σύμβουλος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κατά την περίοδο 1998-2012.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή