Καθώς κλείνει αυτό το βαρύ και θλιβερό καλοκαίρι, ανοίγει ένα κρίσιμο πολιτικό έτος. Ως το φθινόπωρο του 2019, θα λήξει το πείραμα της τρέχουσας διακυβέρνησης και θα καθοριστούν οι συνθήκες για τις εξελίξεις των επομένων ετών: σταθεροποίηση ή χάος.
Το πολιτικό σκηνικό το οποίο θα διαμορφωθεί από το αποτέλεσμα των επομένων βουλευτικών εκλογών θα λειτουργήσει υπό ιδιαιτέρως δυσμενείς συνθήκες. Οι εσωτερικές οικονομικές δυσκολίες είναι γνωστές: το χρέος παραμένει υψηλό· η δημόσια διοίκηση πάσχει και επιβαρύνει την οικονομία· τα ήδη ανησυχητικά δημογραφικά δεδομένα επιδεινώνει η έξοδος των νέων· ο τουρισμός, μοναδικός δυναμικός τομέας της οικονομίας, είναι εύθραυστος· τέλος, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό, έχει δημιουργηθεί μεγάλο έλλειμμα εμπιστοσύνης στους επίδοξους επενδυτές, εγχωρίους ή αλλοδαπούς. Στο παραμικρό σημάδι πολιτικής αστάθειας οι αγορές θα εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Το ευρέως συζητούμενο σενάριο, η «κεντροδεξιά παρένθεση», συνεπάγεται τον εφιάλτη της χρεοκοπίας – χωρίς ελπίδα να πεισθεί ο Γερμανός φορολογούμενος να επαναδιασώσει την ελληνική οικονομία.
Οι εξωτερικές συνθήκες αλλάζουν ριζικά. Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή αφορά την Τουρκία. Σε μακροοικονομική ανάλυση, οι πρόσφατες οικονομικές δυσκολίες της γείτονος δεν φαίνονται αξεπέραστες. Ομως, οι εσωτερικές εντάσεις περιορίζουν δραματικά τα περιθώρια κινήσεων της τουρκικής κυβέρνησης. Είναι αναγκασμένη να ελιχθεί ανάμεσα στην οικονομική κατάρρευση και την εσωτερική έκρηξη. Η ψευδαίσθηση της ευημερίας συγκάλυψε τις δομικές αντιφάσεις της Τουρκίας, η οποία, μετά τη γήρανση του κεμαλικού ιδεολογήματος, επιστρέφει στα οθωμανικά γεωπολιτικά αδιέξοδα.
Η Δύση θα κληθεί να διαχειριστεί ένα πρόβλημα το οποίο θεωρούσε λήξαν μετά τη συνθήκη της Λωζάννης. Είναι άγνωστο σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται όταν αποκαλυφθεί το βάθος του τουρκικού προβλήματος. Επομένως, στην προοπτική μιας σοβαρής περιφερειακής κρίσης στη γειτονική περιοχή, η Ελλάδα θα πρέπει να προσθέσει και νέες αβεβαιότητες ως προς τους συμμάχους της. Οι αποκλίνουσες πορείες της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών εγείρουν σοβαρά διλήμματα.
Εξάλλου, η Ευρώπη αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα και, μάλιστα, υπό τη δαμόκλειο σπάθη των επερχομένων ευρωεκλογών, οπότε ενδέχεται να ενισχυθούν οι παντός είδους ευρωσκεπτικιστές. Ολοένα και περισσότερο διαδίδονται αντιδραστικές απόψεις οι οποίες ευνοούν τον γεωγραφικό περιορισμό του ευρωπαϊκού εγχειρήματος στην «πραγματική» Ευρώπη, δηλαδή στους χριστιανικούς λαούς με καθολικές ή προτεσταντικές καταβολές. Η θέση της Ελλάδας στη νοερή αυτή γεωγραφία είναι οριακή, καθώς η αναφορά στην αρχαιότητα εν μέρει μόνον αντισταθμίζει τις χριστιανοορθόδοξες καταβολές της.
Ο κατάλογος των έξωθεν επιδράσεων δεν εξαντλείται με την προβληματική Τουρκία και την εξασθενίζουσα αντιφάσκουσα Δύση. Η Ρωσία προωθεί την επιρροή της, σε ανταγωνισμό με τη θρησκευτική οικουμενική μας ακτινοβολία· η Κίνα έχει δημιουργήσει προγεφυρώματα στην ελληνική απόληξη του «δρόμου της μετάξης»· στα Βαλκάνια τα προβλήματα τα οποία προκάλεσαν εκρήξεις βίας στο παρελθόν επανεμφανίζονται.
Οι κυβερνήσεις οι οποίες θα επιφορτιστούν με την ευθύνη της Ελλάδας την ερχόμενη πενταετία θα πρέπει να ακροβατούν ανάμεσα σε μιαν ευάλωτη οικονομία και γεωπολιτικές συνθήκες απειλητικές για την εύθραυστη ισορροπία της. Επί παραδείγματι, μια ενδεχόμενη μαζική προσφυγική ροή από κατοίκους των τουρκικών παραλίων στα ελληνικά νησιά, ή κάποια θερμά επεισόδια, θα επιφέρουν ζημιογόνα πλήγματα στον τουρισμό.
Πολλά θα εξαρτηθούν από το αν η εσωτερική πολιτική κατάσταση θα προσφέρει επαρκή εχέγγυα, ώστε η Δύση να θεωρεί την Ελλάδα αξιόπιστο στήριγμα στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο – πέραν της φιλοξενίας των αμερικανικών βάσεων. Σε αυτήν την προοπτική, η περιφερειακή δυσανεξία μπορεί να αντισταθμίσει τις ενδογενείς οικονομικές αδυναμίες, καθώς η Ελλάδα θα λειτουργεί ως τελευταίο ανάχωμα πριν από τη μεσανατολική διένεξη και απέναντι στη ρωσική πίεση. Ομως, αυτή η σχετικά θετική προοπτική δεν είναι εξασφαλισμένη, αν οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις επαναφέρουν τους παλαιούς δαίμονες: την αστάθεια, την κακοδιοίκηση, τον λαϊκισμό. Στην απευκταία αυτή περίπτωση, η Ευρώπη, εξασθενημένη και καταπονημένη εσωτερικά, ενδέχεται να μεταφέρει το ανάχωμά της δυτικά· να αφήσει, συνεπώς, την Ελλάδα να καταποντιστεί στην κακοδαιμονία η οποία φαίνεται να απειλεί την Τουρκία.
Η εξέλιξη αυτή φαίνεται απίθανη – εξίσου όπως στο εγγύς παρελθόν φαινόταν το Brexit και η τρέχουσα αμερικανική πολιτική έναντι της Ευρώπης. Εναν αιώνα πριν, η ίδια «ανατολική κόπωση» της εξουθενωμένης από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπης οδήγησε στην εγκατάλειψη της Ελλάδας και στη συνεπακόλουθη Μικρασιατική Καταστροφή.
Το επερχόμενο πολιτικό έτος θα καθορίσει εν πολλοίς σε ποια κατεύθυνση θα στραφεί η μοίρα της Ελλάδας. Τα διακυβεύματα είναι τεράστια, όπως και η ευθύνη των πολιτών. Η εκλογική πολιτική επιλογή οφείλει να μείνει ανεπηρέαστη από επιμέρους συμφέροντα, κοινωνικές προτιμήσεις, προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες. Πρέπει να μείνει προσηλωμένη στην, με μαρξιστική ορολογία, κυρίαρχη αντίφαση.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).