«Θα σου πω την τελευταία μου επιθυμία», μου είχε πει ο Γρηγόρης Σκαλκέας τον περασμένο Μάρτιο, σε ένα γεύμα που παρέθεσε σε φίλους στην Αθηναϊκή Λέσχη. «Θέλω να πεθάνω όρθιος. Να μην επιβαρύνω κανέναν. Είμαι 65 χρόνια γιατρός, ξέρω από πρώτο χέρι τι θα πει να περιποιείσαι άρρωστο άνθρωπο. Εχω μάθει να φροντίζω, παιδί μου, όχι να με φροντίζουν…». Αφησε την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 90 ετών, το περασμένο Σάββατο, στην αγκαλιά των δικών του, που του στάθηκαν δίπλα στο τελευταίο δύσκολο διάστημα της επιδείνωσης της υγείας του.
Πέθανε πλήρης ημερών, θα πει κανείς. Λάθος. Ο Σκαλκέας είχε αυτήν την πετριά που τον έκανε παραγωγικό μέχρι το βαθύ γήρας. Δεν κατέθεσε ποτέ τα όπλα, δεν υπέφερε από κούραση, δεν έχασε τη διαύγειά του. Πρωτίστως, δεν έχασε την ικμάδα του στη ζωή. Είχα την τύχη να τον γνωρίσω, να τον συναναστραφώ, να κάνουμε μεγάλες συζητήσεις για την ιατρική, για τη χώρα, για την ανθρώπινη φύση. Πάντοτε θαύμαζα τη μοναδική κινητήριο δύναμη που είχε να σηκώνεται το πρωί και να ρίχνεται στις μάχες της καθημερινότητας, να φροντίζει –όντως– τους πάντες και τα πάντα. Από φίλους και συνεργάτες μέχρι απλούς ανθρώπους που του ζητούσαν τη βοήθειά του σε κάποιο θέμα ιατρικής φύσης. Δεν αρνήθηκε να προστρέξει ούτε τους εχθρούς του. Και δεν είχε λίγους.
Χαρακτήρας έντονος με το διαπεραστικό βλέμμα του Μανιάτη και αντίστοιχο κώδικα τιμής, πορεύτηκε με συμπαγείς αρχές που πήρε από την οικογένειά του. Γεννημένος στην Αρεόπολη, έχασε νωρίς τον πατέρα του και η ευθύνη της ανατροφής των πολλών παιδιών έπεσε στις πλάτες της μητέρας του Σοφίας Χρηστέα, γόνο οικογένειας ιατρών. Από τη γυναίκα αυτή ο Σκαλκέας πήρε την αγάπη στους ανθρώπους και την αίσθηση του χρέους στην κοινωνία. Ηδη στα 15 του χρόνια πήρε μέρος σε πράξεις αντίστασης κατά των κατακτητών. Μπήκε στην Ιατρική και αναγκάστηκε να δουλεύει το πρωί για να τα βγάλει πέρα. Τότε η φοίτηση αλλά και η εξάσκηση του επαγγέλματος ήταν κυρίως για ευκατάστατους. Αυτό τον έκανε να έχει τεράστια ευαισθησία με τους νέους που παλεύουν να τα φέρουν βόλτα. Δεν έκανε παιδιά, αλλά θεωρούσε τους φοιτητές και τους ερευνητές δικούς του βλαστούς. Ηταν ο πατριάρχης της σύγχρονης ιατρικής.
Σε ηλικία 90 ετών έφυγε από τη ζωή ο ακαδημαϊκός Γρηγόρης Σκαλκέας. (Εικονογράφηση: Τιτίνα Χαλματζή)
Από το 1953, τη χρονιά που αποφοίτησε, δεν σταμάτησε να εξελίσσεται τόσο στην ειδικότητά του όσο και στην πανεπιστημιακή ιεραρχία, όπου διατέλεσε από τα νεότερα διακεκριμένα μέλη. Μετεκπαιδεύτηκε στη Βρετανία και στις ΗΠΑ στη Θωρακική και Καρδιαγγειακή Χειρουργική και τις μεταμοσχεύσεις, όπου υπήρξε ο πρωτοπόρος στην πατρίδα μας. Μια πρόχειρη σταχυολόγηση των επιτευγμάτων του: τη δεκαετία του ’60 δημιούργησε χειρουργική κλινική, η οποία δεν υπήρχε στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Αργότερα, έφτιαξε μονάδα μεταμοσχεύσεων, όπου το 1971 έγινε από τον ίδιο η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού και αργότερα συγχρόνως νεφρού και παγκρέατος.
Ιδρυσε το Κέντρο Πειραματικής Χειρουργικής και Χειρουργικής Ερεύνης, στο οποίο εκπονήθηκαν 200 διατριβές επί διδακτορία και 50 διατριβές επί υφηγεσία. Δημιούργησε το Κέντρο Καρδιοαγγειακής και Θωρακικής Χειρουργικής στο Νοσοκομείο Σωτηρία. Ως αντιπρόεδρος-προεδρεύων του Δ.Σ. του ΚΑΤ, συνέβαλε στη μετατροπή του σε Κέντρο Ατυχημάτων, όπως είναι σήμερα.
Το 1989 έγινε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και αμέσως έβαλε μπροστά την υλοποίηση ενός οράματος. Το Ιατροβιολογικό Κέντρο Ερευνών άνοιξε τις πόρτες του το 2000, δίνοντας ευκαιρίες σε πολλούς νέους ερευνητές. Η αγωνία του Σκαλκέα έως την τελευταία του ημέρα ήταν να στηρίξει η πολιτεία αυτόν τον μοναδικό θεσμό που αξιοποιεί πολλά ευρωπαϊκά κονδύλια. Η αποστέρηση της Ελλάδος από τα καλύτερα μυαλά της τον πονούσε. Το είχε κάνει προσωπικό του στοίχημα να κρατήσει εδώ καλούς επιστήμονες.
Για πολλούς συμπατριώτες μας, ο Σκαλκέας ταυτίστηκε με τα ιατρικά ανακοινωθέντα στην περίοδο της ασθένειας του Ανδρέα Παπανδρέου. Ομως ποτέ δεν στρατεύτηκε σε κάποιον πολιτικό χώρο και θεωρούσε τέτοιου τύπου συμπεριφορά ως ασύμβατη με την πανεπιστημιακή διδασκαλία. Ενδιαφερόταν περισσότερο για τη χώρα και πολύ λιγότερο για τα κόμματα.
Η εξόδιος ακολουθία θα γίνει την Τετάρτη 29 Αυγούστου, ώρα 12 το μεσημέρι, από τον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, επί της οδού Σκουφά στο Κολωνάκι. Η ταφή θα πραγματοποιηθεί στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών σε οικογενειακό κύκλο.