Η Μαλβαζία του Αρχιπελάγους

Η Μαλβαζία του Αρχιπελάγους

5' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Καθώς η στήλη του κρασιού της «K» είναι αφιερωμένη το φετινό καλοκαίρι στον ποικιλιακό πλούτο του ελληνικού αμπελώνα, αναζήτησα στην πολύτιμη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη ένα βιβλιαράκι, όχι μεγαλύτερο από μια παλάμη, που έχει εκδοθεί στο Παρίσι το 1699 είναι γραμμένο από τον Robert Sauger, ο οποίος έζησε στα νησιά μας και τα αγάπησε. Στις σελίδες του βιβλίου του δεν παρέλειψε να αναφερθεί στα είδη σταφυλιών, όπως έλεγαν τότε τις ποικιλίες αμπέλου. Πρόκειται για πληροφορίες μοναδικές στο είδος τους, γι’ αυτό έκρινα σκόπιμο να τις σχολιάσουμε.

Τα είδη σταφυλιών

«Υπάρχουν στα νησιά περισσότερα από είκοσι είδη σταφυλιών. Τα Μοσχάτα της Τενέδου και της Σάμου είναι τα καλύτερα απ’ όλα αυτά της Τενέδου πιο κεχριμπαρένια, αυτά της Σάμου πιο ντελικάτα… Τα άλλα είδη σταφυλιών είναι:

-Το Aidoni, μικρό άσπρο σταφύλι που τρώγεται στα μέσα Ιουλίου (Σημ. ποικιλία με το όνομα Αηδόνι δεν μαρτυρείται σήμερα υπάρχει το αρωματικό Αηδάνι, κυρίως στη Νάξο, αλλά η περιγραφή του σταφυλιού και η εποχή που ωριμάζει δεν ταιριάζουν με το Αηδόνι του Sauger).

– Η Samia, χονδρό άσπρο σταφύλι που το αποξηραίνουν στον ήλιο (Σημ. είναι γνωστό ότι η Σάμος, εκτός από γλυκά κρασιά, έκανε εξαγωγή και σταφίδων. Η Σαμία είναι μια από τις πολλές ποικιλίες που είναι γνωστές με το όνομα καταγωγής τους αναφέρεται στις πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας1).

– To Ciriqui, που ονομάζεται έτσι γιατί έχει τη γεύση του κερασιού (Σημ. πρόκειται για την ποικιλία Συρική, κοινώς Συρίκι, που οφείλει και αυτή το όνομά της στην καταγωγή της -από τη Συρία- και όχι στη γεύση των ραγών της).

– Το Aetonichi, που έχει την όψη του νυχιού του αετού (Σημ. το Αετονύχι έχει μεγάλες ρώγες ελαφρώς κυρτές το όνομά του είναι επομένως περιγραφικό).

– Το Muscat violet (Σημ. δεν δίνει άλλες πληροφορίες ώστε να μπορούμε να μαντέψουμε για ποιο σταφύλι πρόκειται. Ομως τα έγχρωμα μοσχάτα σπάνιζαν, όπως σπανίζουν και σήμερα).

-Η Corinthe (Σημ. πρόκειται για τη γνωστή Κορινθιακή, τη μαύρη μικρόρραγη αγίγαρη ποικιλία, από την οποία παράγεται η μαύρη κορινθιακή σταφίδα. Φαίνεται ότι τα χρόνια της ενετοκρατίας μεταφυτεύθηκαν μοσχεύματα από τη δυτική Πελοπόννησο και τη Ζάκυνθο, κοιτίδες καταγωγής της, γεγονός μεγάλης σημασίας, γιατί επιβεβαιώνει ότι οι Φράγκοι επεδίωξαν να καλλιεργήσουν στα δουκάτα του Αιγαίου ποικιλίες αμπέλου, που τα προϊόντα τους (οίνοι, σταφίδες) είχαν εμπορική αξία γιατί ήταν επώνυμα και γνωστά στις αγορές.

– Η Malvoisie και πολλά άλλα, των οποίων μου διαφεύγουν τα ονόματα»2.

Από άλλες πηγές μάς είναι γνωστό ότι την εποχή εκείνη καλλιεργούνταν στα νησιά άλλα δύο είδη σταφυλιών γνωστά με το όνομα καταγωγής τους: το Φωκιανό, μαύρο χονδρόρραγο σταφύλι προερχόμενο από τη μικρασιατική Φώκαια, που καλλιεργείται και σήμερα στη Σάμο και κυρίως στην Ικαρία, και το Σμυρνέικο, το γνωστό μας Ροζακί, από το οποίο παρασκεύαζαν σε διάφορες αμπελουργικές περιοχές της Μικράς Ασίας χονδρές, ξανθές σταφίδες, γνωστές στο εμπόριο ως «Σταφίδες της Σμύρνης», από το όνομα του λιμανιού εξαγωγής τους. Το έχουμε ξαναγράψει: στους δρόμους της θάλασσας, τότε που το εμπόριο γινόταν από λιμάνι σε λιμάνι, το όνομα της αμπελουργικής ενδοχώρας δεν είχε καμία σημασία το εμπόρευμα ήταν γνωστό με το όνομα του λιμανιού φόρτωσης.

Η Μαλβαζία

Ενώ όλα τα ονόματα των ειδών σταφυλιών που αναφέρει ο Sauger αποδίδονται χωρίς πρόβλημα στα ελληνικά, δεν συμβαίνει το ίδιο με το είδος Malvoisie, γιατί ποικιλία με το όνομα «μαλβαζία» δεν καλλιεργείται στην Ελλάδα, ενώ καλλιεργούνται «μαλβαζίες» σε πολλές χώρες της Ευρώπης, κυρίως στα νησιά Κορσική, Σαρδηνία, Σικελία, Λίπαρι, Μαδέρα, Κανάριοι νήσοι, αλλά και στην ενδοχώρα της Ιταλίας, όπου απαντώνται δέκα διαφορετικές ποικιλίες με αυτό το όνομα, καθώς και στην ισπανική Ριόχα και στην περιοχή του Douro στην Πορτογαλία, και αλλού.

Τι συνέβη και εξαφανίσθηκε η περίφημη Malvasia από την κοιτίδα της; Εκτός εάν υποθέσουμε ότι το όνομα αυτό είναι το φράγκικο συνώνυμο μιας ελληνικής ποικιλίας που μας έχει διασωθεί με το γνήσιο ελληνοπρεπέστατο όνομά της. Δεν θα ανατρέξω στις ελληνικές πηγές και προπαντός δεν θα προτάξω τη δική μου διατυπωμένη παλαιότερα γνώμη. Θα ανοίξουμε το βιβλίο μιας αυθεντίας για τις διεθνοποιημένες ποικιλίες αμπέλου, η οποία δεν είναι ιστορικός, αλλά ειδικός σε θέματα ποικιλιών αμπέλου και κρασιών που παράγονται από αυτές σε διαφορετικά μέρη καλλιέργειάς τους. Θα έχουμε την ευκαιρία να επανέλθουμε στα σχόλιά της για τους οίνους «μαλβαζία» που έχει δοκιμάσει παντού αλλού εκτός Ελλάδος. Σήμερα θα περιοριστούμε στο όνομα της ποικιλίας:

«Μαζί με το μοσχάτο, η malvoisie είναι μία από τις πιο παλιές ποικιλίες προφανώς μικρασιατικής καταγωγής. Οφείλει το όνομά της σε ένα λιμάνι της Νότιας Ελλάδας, την Monemvasia».3 Και αφού περιγράψει τις ονομαστότερες σήμερα μαλβαζίες, δίνει μέσα σε πλαίσιο τα συνώνυμα, δηλαδή πώς ονομάζεται η πραγματική malvasia – γιατί υπάρχουν και ψευδεπίγραφες – στις διάφορες περιοχές καλλιέργειάς της, π.χ. malvoisie στις γαλλόφωνες, malmsey στις αγγλικής επιρροής, malvasia και uva greca στην Ιταλία, malvasia candida στη Μαδέρα, malvasier στη Γερμανία, malvazija στη Γιουγκοσλαβία κ.ά. Το συνώνυμο στην Ελλάδα είναι Μονεμβασιά!4

Το έχουμε ξαναγράψει: οι Φράγκοι ονόμαζαν Malvasia το κάστρο της βυζαντινής Μονεμβασίας. Επομένως γι’ αυτούς ο οίνος που φόρτωναν στο λιμάνι της καστρόπολης είχε το όνομα της καταγωγής του: Malvasia. Το ίδιο όνομα είχαν και τα μοσχεύματα της ποικιλίας, τα οποία προμηθεύονταν στο λιμάνι της Malvasia για να τα μεταφυτεύσουν στα νησιά του Αρχιπελάγους και την Κρήτη που είχαν περιέλθει στην κατοχή τους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, από τους σταυροφόρους και τον κατακερματισμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Σκοπός τους, να παράγουν στις κτήσεις τους ένα κρασί ανάλογο με τον ονομαστό βυζαντινόν Μονεμβάσιον οίνον.

Ομως, ο ελληνικός πληθυσμός δεν γνώριζε καμιά καστρόπολη Malvasia. Το κάστρο ήταν γνωστό σε όλη την ελληνόφωνη Ανατολή με το όνομα Μονεμβασία και Μονοβασία. Και μ’ αυτό το όνομα πουλιόταν στα λιμάνια της Ανατολής το κρασί που παραγόταν στην «Δωριέων χώραν», το οποίο φόρτωναν τα καράβια στο λιμάνι της βυζαντινής καστρόπολης. Επομένως. οι Ελληνες villani, οι χωρικοί που εργάζονταν στ’ αμπέλια των γαιοκτημόνων κατακτητών, ονόμαζαν την ποικιλία Μονεμβασία και Μονοβασιά.

Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, το είδος σταφυλιών Malvoisie, που σύμφωνα με τον Sauger εκαλλιεργείτο κατά τον 17ο αιώνα στα νησιά του Αρχιπελάγους πρέπει να αποδοθεί με το ελληνικό συνώνυμο Μονεμβασιά. Πράγματι, η λευκή ποικιλία Μονεμβασιά, γνωστή κατά τόπους με τα συνώνυμα Μονοβασιά και Μονεμβασίτικο, εξακολουθεί να καλλιεργείται στα Κυκλαδονήσια -κυρίως στην Πάρο-, σποραδικά δε σε αρκετά νησιά του Αιγαίου και την Εύβοια. Από αυτήν παράγεται ο λευκός ΟΠΑΠ-Πάρος και σε συνοινοποίηση με τη Μανδηλαριά ο ερυθρός ΟΠΑΠ-Πάρος, τους οποίους θα μας δοθεί η ευκαιρία να γνωρίσουμε.

– Αισθάνομαι μια αγάπη, οικειότητα με τον θάνατο. Δεν το θεωρώ μακάβριο θέμα. Για μένα δεν είναι θλίψη και εγκατάλειψη, αλλά κίνηση και ενέργεια. Μπορεί ακόμη και να παράγει χαρά ο θάνατος. Η παρουσία του δίνει άλλη διάσταση στην καθημερινότητα. Μας κάνει να είμαστε ευτυχείς με τα μικρά πράγματα. Ακόμα και με το γεγονός ότι αναπνέουμε. Μπορούμε να φτιάξουμε την ευτυχία μας με πολύ λίγα πράγματα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή