«Ηταν ένα συγκρότημα με τριώροφα κτίρια, θεμελιωμένο στον βράχο, στα 1.200 μέτρα. Σε παλαιότερη εποχή οι λατρευτές τοποθετούσαν στις σχισμές του αφιερώματα. Απλά αγγεία με δισκοειδή βάση, άβαφα ή βαμμένα, τα “egg cups”». Η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων δρ Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη μιλάει στην «Κ» με ενθουσιασμό για τα αποτελέσματα της ετήσιας ανασκαφής της Αρχαιολογικής Εταιρείας στον Ψηλορείτη. Το ανάκτορο της Ζωμίνθου είχε, όπως λέει, περισσότερα από 150 δωμάτια. «Ηταν ένας ευφυέστατος αρχιτεκτονικός συνδυασμός και στον σχεδιασμό και στην κατασκευή. Οι μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες που χρησιμοποιήθηκαν στο δάπεδο και μοιάζουν με μάρμαρο δεν έχουν βρεθεί αλλού στην περιοχή. Μεταφέρθηκαν από ένα λατομείο 20 χιλιόμετρα μακριά. Ηταν ένα θρησκευτικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο που χρησιμοποιήθηκε και μετά τα μυκηναϊκά χρόνια, όπως μας δείχνει και το ξεχωριστό τελετουργικό αγγείο που βρήκαμε σε ένα από τα δωμάτια της δυτικής πλευράς. Τμήματα από το μεγάλο ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής, ύψους 30 εκ., είχε βρει ο αείμνηστος Σακελλαράκης ανατολικά του κτιρίου αυτού, αλλά δεν είχαμε βρει τέτοιου είδους θρησκευτικά αντικείμενα».
Φυσικός βράχος
Τα φετινά ευρήματα, ανάμεσά τους και το ρυτό που περιγράφει, έδωσαν, όπως τονίζει, μια νέα διάσταση της λατρείας στο ανακτορικό κτίριο της Ζωμίνθου και αποκαλύφθηκαν οι απαρχές της στην παλαιοανακτορική περίοδο (1900-1700 π.Χ.). Ο φυσικός βράχος, στον οποίο είναι θεμελιωμένο το κτιριακό συγκρότημα, είχε λειτουργήσει περίπου από το 2000 π.Χ. ως υπαίθριος χώρος λατρείας με μικρές κατασκευές. Και εκεί, στα κοιλώματά του, τοποθετούσαν τα αφιερώματα, λατρευτική πρακτική γνωστή από τα μινωικά ιερά κορυφής. Οι χώροι στα διώροφα και τριώροφα κτίρια είχαν πλακόστρωτα ή ξύλινα δάπεδα πάνω στον βράχο. Στο τμήμα αυτό αποκαλύφθηκαν χάλκινα εγχειρίδια, σφραγίδα, λίθινα αγγεία, καθώς και τμήμα από «κύπελλο κοινωνίας» με χάλκινο κουταλάκι, που χρονολογούνται πριν από το 1750 π.Χ. Υπογραμμίζει ακόμη ότι ανασκαφικά είναι η πρώτη φορά που απαντάται ο συνδυασμός του βράχου με πολυώροφο κτίριο σε οικιστικό κέντρο, ενώ εικονογραφικά έχει βρεθεί να απεικονίζεται σε λίθινο ανάγλυφο αγγείο από την περιοχή Γυψάδες της Κνωσού. Σ’ αυτό εικονίζεται λατρευτής σκυφτός να αφιερώνει σε βωμό, ανάμεσα σε βράχους, ένα αντικείμενο, και πάνω από το βραχώδες τοπίο εικονίζεται ένα κτίσμα.
Η Ζώμινθος, που ξεκίνησε να ανασκάπτει πριν από 20 χρόνια ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης και συνεχίζει η Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, είναι αστείρευτη. Φέτος εντοπίστηκε, μεταξύ άλλων, είσοδος από Βορρά προς Νότο με δίφυλλη θύρα που οδηγούσε σε πλακόστρωτο χώρο θεμελιωμένο σε διαμορφωμένο τμήμα του βράχου. Στα μινωικά χρόνια ίσως χρησίμευε ως υπαίθριος χώρος αθλοπαιδιών ή τελετών, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια ως αυλή του κτίσματος που είχαν χτίσει οι Ρωμαίοι στα ερείπια του μινωικού κτιρίου. Ενδιαφέρον για την ανασκαφέα έχει και ο εντοπισμός του νομίσματος του αυτοκράτορα Αδριανού. Μαζί με το νόμισμα του Μάρκου Αυρήλιου που βρήκε πέρυσι, επικυρώνεται η ρωμαϊκή παρουσία.