«Οταν ένας επιμελητής βιβλίων πηγαίνει σε ένα πάρτι η δουλειά του είναι να κάνει τουλάχιστον μια επαφή ή να πουλήσει ένα βιβλίο», μας λέει η Αλεξάντρα Πρινγκλ, υπεύθυνη εκδόσεων (editor in chief) του εκδοτικού ομίλου Bloomsbury και όταν τελειώσαμε την κουβέντα μας αισθάνθηκα ότι μόλις είχε κάνει περίπου το ίδιο.
Κλείσαμε το τηλέφωνο και άρχισα να ψάχνω στο Διαδίκτυο για το «Putney» της Σόφκα Ζινόβιεφ, Βρετανίδας συγγραφέως με ρωσική καταγωγή που ζει στην Ελλάδα. Ο Bloomsbury κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο της, μια ιστορία τύπου «Λολίτας» στην εποχή του #metoo που διαδραματίζεται και στη χώρα μας, και η κυρία Πρινγκλ βρήκε την ευκαιρία να αναφέρει το βιβλίο στην κουβέντα μας τουλάχιστον δύο φορές.
Πόσο όμως επηρεάζουν τα κινήματα και οι νόρμες της εποχής τις επιλογές ενός διεθνούς εκδοτικού οίκου, ρωτήσαμε την κ. Πρινγκλ. «Βλέπουμε κάθε βιβλίο ξεχωριστά, είναι επικίνδυνο να κυνηγάς δημοφιλή θέματα, όπως τα κινήματα που δημιουργούνται», μας λέει και δίνει ως παράδειγμα το βιβλίο «Why I’m no longer talking to white people about race» της δημοσιογράφου Ρενί Εντό Λοτζ, που έγινε μπεστ σέλερ το 2017.
Θρίαμβος και απογοήτευση
«Κυκλοφόρησε τη στιγμή που η διαφορετικότητα έγινε πολύ μεγάλο θέμα συζήτησης. Δεν το ξέραμε όμως όταν ασχοληθήκαμε με το βιβλίο, ήμασταν τυχεροί. Σκεφτήκαμε ότι ήταν απλώς ένα καλό βιβλίο και μια φωνή που έπρεπε να ακουστεί στον κόσμο. Στο δοκίμιο, εκτός αν κάνεις μια ανάθεση με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, δεν μπορείς να προβλέψεις πώς θα κινηθεί ο κόσμος, διότι παίρνει αρκετό καιρό να γραφτεί και να εκδοθεί ένα βιβλίο. Οι εκδόσεις είναι γεμάτες τόσο από στιγμές απογοήτευσης όσο και θριάμβου», τονίζει. Και στιγμές «έντασης» θα προσθέταμε, όπως συμβαίνει όταν οι συγγραφείς ασχολούνται με θέματα που προκαλούν. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί από τον Bloomsbury η πρώτη έκδοση του δοκιμίου «On Rape» (Περί βιασμού) της Αυστραλής φεμινίστριας συγγραφέως Ζερμέν Γκριρ, η οποία δέχθηκε σφοδρή κριτική από φεμινιστικές οργανώσεις και ΜΜΕ για τις αμφιλεγόμενες θέσεις που εξέφρασε σχετικά με τον βιασμό και τη σεξουαλική επίθεση, ενώ στο παρελθόν έχει ταχθεί επικριτικά για την αποτελεσματικότητα της καμπάνιας #metoo.
«Η πρώτη μου δουλειά ως επιμελήτρια ήταν σε έναν φεμινιστικό εκδοτικό οίκο για 12 χρόνια και ο φεμινισμός ήταν στο επίκεντρο των πραγμάτων που έκανα όλα αυτά τα χρόνια. Η έκρηξη του #metoo και η συζήτηση ήταν αναγκαία και σημαντική για τις γυναίκες που έπρεπε να πουν «μέχρι εδώ ήταν». Την ίδια στιγμή όμως υπάρχει ένας νέος πουριτανισμός και αυτή είναι η άλλη πλευρά αυτών των κινημάτων, όπως έγινε τη δεκαετία του ’70, και αυτό με ανησυχεί. Πιστεύω ότι πρέπει να εκδίδουμε πολλές και διαφορετικές φωνές και πιστεύω ότι όταν διαβαστεί το δοκίμιο της Γκριρ οι αναγνώστες θα καταλάβουν ότι πρόκειται για ένα έργο σοβαρό και ευαίσθητο», μας λέει η κ. Πρινγκλ. H Αλεξάντρα Πρινγκλ εργάζεται στον εκδοτικό όμιλο Bloomsbury από το 1999, ενώ βρίσκεται στον χώρο των εκδόσεων από το 1978. Στη λίστα με τους συγγραφείς που έχει συνεργαστεί περιλαμβάνονται ηχηρά ονόματα της αμερικανικής και βρετανικής πεζογραφίας, όπως η Μάργκαρετ Ατγουντ, ο Τζορτζ Σόντερς, ο Ρίτσαρντ Φορντ κ.ά.
«Οπως ένας γιατρός»
«Ο επιμελητής είναι η μηχανή που κινεί το βιβλίο από την αρχή της έκδοσης μέχρι το τέλος και στην πραγματικότητα για πάντα. Ασχολείται με το βιβλίο από την πρώτη στιγμή, δουλεύει με τον συγγραφέα στο κείμενο και μερικές φορές μπορεί να κάνει μεγάλες αλλαγές», μας λέει για τον καθοριστικό ρόλο που παίζει ο επιμελητής, μια ειδικότητα παρεξηγημένη στην Ελλάδα. «Την ίδια ώρα», συμπληρώνει, «είναι διακριτικός όπως ένας γιατρός».
Αναγνώστες έτοιμοι για μια πιο «πειραματική» λογοτεχνία
Με τους περισσότερους συγγραφείς διατηρεί μια μακρά επαγγελματική σχέση που σε ορισμένες περιπτώσεις εξελίσσεται σε μια μακρόχρονη φιλία, όπως με τη Βρετανίδα συγγραφέα Εστερ Φρόιντ, κόρη του γνωστού ζωγράφου Λούσιαν Φρόιντ και δισέγγονη του Σίγκμουντ Φρόιντ. Ακόμα και τότε βέβαια η δουλειά της δεν αλλάζει. «Πρέπει να είσαι εκεί και να χαίρεσαι με μια καλή κριτική που παίρνει ο συγγραφέας, αλλά και να τον στηρίζεις όταν είναι κακή. Είσαι σαν τον σύντροφό τους, επειδή η συγγραφή είναι μια μοναχική δουλειά, σαν τον σύνδεσμό τους με τον έξω κόσμο και αυτό είναι μια μεγάλη ευθύνη», μας λέει.
Ο Bloomsbury έχει έδρα τη Βρετανία αλλά δραστηριοποιείται σε όλο τον κόσμο με γραφεία στην Αμερική, την Αυστραλία και την Ινδία. Ο μικρός εκδοτικός οίκος που ίδρυσε ο Νάιτζελ Νιούτον το 1986 εκτοξεύτηκε στη χρυσή δεκάδα των μεγάλων εκδοτών του Ηνωμένου Βασιλείου με την έκδοση των βιβλίων του Χάρι Πότερ από την Τζόαν Ρόουλινγκ. Τα μάγια του νεαρού μαθητευόμενου μάγου δεν έχουν ακόμα λυθεί για τον Bloomsbury, αλλά ο εκδοτικός οίκος προσπαθεί να δείξει ότι δεν στηρίζεται μόνο στα ξόρκια του με συγγραφείς όπως ο Μάικλ Οντάατζε του «Αγγλου ασθενή» και ο Τζορτζ Σόντερς του «Λήθη και Λίνκολν» που πρόσφατα τιμήθηκαν και οι δύο με σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία. Η επιτυχία του «Λήθη και Λίνκολν», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος, είναι μια ένδειξη, μας λέει η κ. Πρινγκλ, ότι οι αναγνώστες θέλουν να δοκιμάσουν μια πιο «πειραματική» λογοτεχνία. Το πότε συμβαίνει αυτό είναι κάτι που και η ίδια δεν έχει αποκωδικοποιήσει. Η θεωρία της, ότι σε εποχές σταθερότητας οι αναγνώστες «πειραματίζονται» ενώ αντίθετα σε δύσκολους και ασταθείς καιρούς, όπως οι δικοί μας, επιλέγουν τις πιο κλασικές αφηγηματικές φόρμες, καταρρίφθηκε από το μυθιστόρημα για τον νεκρό γιο του Αβραάμ Λίνκολν. Την ώρα που η «τολμηρή γραφή» του Σόντερς κάνει θραύση στο δύσκολο κοινό της Βρετανίας (και διεθνώς), ακροδεξιές οργανώσεις καταστρέφουν γκέι και αριστερά βιβλιοπωλεία στους δρόμους του Λονδίνου. «Η Δημοκρατία κινδυνεύει και αυτό είναι ανησυχητικό ακόμα και σε μέρη του κόσμου όπως η Βρετανία όπου υπάρχει πλήρης ελευθερία του λόγου», σημειώνει η κ. Πρινγκλ, η οποία θα βρεθεί στην Ελλάδα στο πλαίσιο του «Democracy and Books Weekend» που διοργανώνει η εφημερίδα The New York Times. «Η θεωρία μου (για τις τάσεις του κόσμου) μπορεί να μην είναι σωστή, αλλά ξέρω ότι υπάρχει μια σταθερά για το τι ζητάμε στα βιβλία. Αυτό που ψάχνουμε είναι να καταλάβουμε τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, να μάθουμε την ιστορία μας και αυτό το κάνουν τα δοκίμια πολύ καλά αλλά και τα μυθιστορήματα εξίσου γιατί θέτουν αυτά τα ζητήματα μέσω της ενσυναίσθησης», τονίζει.
Και ποιος είναι ο πραγματικός «ανταγωνιστής» των βιβλίων σύμφωνα με την Αλεξάντρα Πρινγκλ; «Οι τόσο καλογυρισμένες τηλεοπτικές σειρές, όπως του Netflix, του Amazone Prime κ.τ.λ. που σε ταξιδεύουν σε άλλους κόσμους όπως ένα βιβλίο. Πιστεύω όμως στην αιωνιότητα των βιβλίων, θα συνεχίσουν να ζουν για πάντα».
«Democracy and Books Weekend», 14-16 Σεπτεμβρίου, Costa Navarino, στο πλαίσιο του The New York Times Athens Democracy Forum.