Ενα παιχνίδι μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας

Ενα παιχνίδι μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας

2' 41" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

FERNANDO PESSOA

Βιβλίο της ανησυχίας, Α΄ και Β΄ τόμος

μτφρ.: Mαρία Παπαδήμα

εκδ. Gutenberg

Eνα σπουδαίο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το «Βιβλίο της ανησυχίας» του Πορτογάλου ποιητή και στοχαστή Φερνάντο Πεσσόα (1888-1935), μας επανασυστήνει υποδειγματικά η ακαταπόνητη μεταφράστρια Μαρία Παπαδήμα, δεκατέσσερα χρόνια μετά την πρώτη μετάφραση του εν λόγω έργου από την ίδια.

Το «Βιβλίο της ανησυχίας» περιλαμβάνει 481 ατιτλοφόρητα –τουλάχιστον τα περισσότερα από αυτά– αποσπάσματα που γράφτηκαν από τον ποιητή, αν και τα υπογράφει ο Μπερνάρντο Σοάρες, βοηθός λογιστή στη Λισσαβώνα, ένα δηλαδή από τα ετερώνυμά του. Η τάση του Πεσσόα να υιοθετεί ετερώνυμα, να οικειοποιείται ποικίλες ταυτότητες, αντανακλά την ανάγκη του να αναπαραστήσει τον ονειρικό του κόσμο, αλλά και να παρουσιάσει την «ερμηνεία» που δίδεται στην αντανάκλαση των εσωτερικών επιλογών του, στην πολυπλοκότητα, την ποικιλία και τη ρευστότητα του σύμπαντος. Οι διαφορετικές μάσκες, όμως, προσδίδουν, επιπλέον, την απαραίτητη απόσταση του γράφοντος από το έργο του με αποτέλεσμα να αποφεύγεται η ταύτιση και να μετατρέπεται ο ίδιος ο δημιουργός σε δημιούργημα. Διότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο γράφων μεταβάλλεται σε μυθιστορηματικό πρόσωπο, το οποίο ξεπηδά από τις ημερολογιακές σημειώσεις που φέρουν την ποιητική αύρα, τη συνδεδεμένη με τον στοχασμό και τη φιλοσοφική διάθεση.

Σκέψεις, ψυχικές διαθέσεις, μεταπτώσεις, αποσπασματικές εικόνες από την καθημερινότητα που γίνονται αφορμή για να συνδεθεί το ελάχιστο με το μέγιστο, για να αποδοθεί μέσω της σύλληψης της στιγμής εκείνο που είναι δεδομένο ότι θα χαθεί στο γρήγορο πέρασμα του χρόνου, για να πιστοποιηθούν οι συνεχείς αντανακλάσεις των ίδιων αλλά και διαφορετικών στοιχείων ή και προσώπων, συνθέτουν ονειρικές παράλογες καταστάσεις που μοιάζουν με τη φύση της ζωής.

Παράδοξες αντιθέσεις συνιστούν τον κόσμο του ποιητή, ενώ οι ασάφειες προσδίδουν γοητεία στον λόγο, διότι όλα μένουν ανοικτά, καθώς όλα είναι μετέωρα, σε ένα παιχνίδι που διεξάγεται ανάμεσα σε δύο αντίπαλα μέρη: αυτό του ονείρου και της πραγματικότητας. Ή μήπως αυτά τα δύο φαινομενικά αντίθετα στοιχεία έχουν κοινά χαρακτηριστικά; Οσο για τις ερμηνείες τους αυτές είναι τόσες όσες και τα ετερώνυμα του συγγραφέα: «Και τότε μου έρχεται μια επιθυμία κατακλυσμική, παράλογη, κάτι σαν σατανισμός πριν από τον Σατανά, ότι μια μέρα –μια μέρα χωρίς χρόνο μήτε ουσία– θα μπορέσουμε να δραπετεύσουμε μακριά από τον Θεό, και το βαθύτερο είναι μας θα πάψει, δεν ξέρω πώς, να αποτελεί μέρος του είναι ή του μη είναι» (Α΄ τόμος, αρ. 43).

«Ποιος είμαι;»

Το ερώτημα «ποιος είμαι;», το ίδιο «το μυστήριο της ζωής» που «πονάει και μας τρομάζει με πολλούς τρόπους… και η ψυχή τρέμει με τον χειρότερο φόβο – τον φόβο της τερατώδους ενσάρκωσης του μη είναι…», διατρέχει το έργο του που ενσαρκώνει τις αμφιβολίες του ανθρώπου γι’ αυτό που είναι, για την περιπλοκότητα και αντιφατικότητα των διαθέσεων, τη σύγχυση ανάμεσα στο πραγματικό και το ονειρικό, τις καθημερινές «αβύσσους» του. Ή, όπως γράφει ο ίδιος, «Σύννεφα… Υπάρχω χωρίς να το ξέρω και θα πεθάνω χωρίς να το θέλω. Είμαι το μεσοδιάστημα ανάμεσα σ’ αυτό που είμαι και σ’ αυτό που δεν είμαι, ανάμεσα σ’ αυτό που ονειρεύομαι και σ’ αυτό που με έκανε η ζωή, ο αφηρημένος και σαρκικός μέσος όρος πραγμάτων που δεν είναι τίποτα, δεδομένου ότι ούτε κι εγώ είμαι τίποτα. Σύννεφα…».

Πρόκειται για ένα έργο σύνθετο, όσο σύνθετη είναι και η ζωή, και ποιητικό, με αφαιρετικές εικόνες που ακολουθούν τον αναγνώστη, ακόμη και όταν αυτός γυρίσει την τελευταία σελίδα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή