Δεν είναι η πρώτη φορά που συνθέσεις αποσπασμάτων από την «Ιστορία» του Θουκυδίδη παρουσιάζονται στη σκηνή. Αλλά στα «Μαθήματα Πολέμου» του Δημήτρη Λιγνάδη ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα να ζωντανεύει πραγματικά ο πολύτιμος αρχαίος λόγος. Η ανεπιτήδευτη αμεσότητα της αφήγησης των νεαρών ηθοποιών που συμμετέχουν στη σκηνική πράξη κατακτά από την πρώτη στιγμή την προσοχή. Είναι σα να παίρνει τον λόγο η νέα γενιά. Σα να βγαίνει από την αχλύ του ψηφιακού κόσμου στον οποίο περνά μεγάλο μέρος του χρόνου της και, βρίσκοντας σε κείμενα παλιά, πράγματα σπουδαία, θέλει να τα αφηγηθεί. Οχι να τα «ερμηνεύσει», να τα πει –με την πρωτογενή εμπλοκή ανθρώπων που η ζωή κι ο κόσμος (έστω θρυμματισμένος και ζαλισμένος) είναι μπροστά του. Ακόμη και οι ατέλειες στον χειρισμό του λόγου επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητα της προσπάθειας των πέντε νέων (ένας εκ των πέντε είναι μαθητής της Α΄ Λυκείου).
Πόλεμοι γίνονταν και θα γίνονται πάντα, γράφει ο Θουκυδίδης, όσο η φύση των ανθρώπων θα παραμένει η ίδια («έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων η»: ο τελευταίος ρηματικός τύπος, το ήτα, θέλει ψιλή, περισπωμένη και υπογεγραμμένη – να πώς με το μονοτονικό τραυματίστηκε σοβαρά η σχέση με την αρχαία μορφή της γλώσσας).
Οποιος γνωρίζει Ιστορία, διακρίνει σταθερά μοτίβα (patterns) που επαναλαμβάνονται κι είναι σε θέση να κατανοεί πληρέστερα γεγονότα και καταστάσεις. Οχι πως θα μπορέσει να αποτρέψει εντελώς πάθη και συμφορές. Γιατί πάντα οι άνθρωποι είναι έκθετοι στον τυχαίο παράγοντα, στο μη προβλέψιμο, σ’ αυτό που είτε διαφεύγει είτε προκύπτει στην εξέλιξη των γεγονότων, για να ακυρώσει την αποτελεσματικότητα του σοβαρού αρχικού σχεδιασμού. Το δείχνει θαυμάσια το μάθημα σχετικά με την κατάληψη και τη ναυμαχία της Πύλου και, στη συνέχεια, την πολιορκία της Σφακτηρίας (από τις καλύτερες στιγμές της παράστασης, χάρη στον Κώστα Νικούλι και την παθιασμένη ερμηνεία του). Δίνοντας ένα από τα δημαγωγικά σόου του ενώπιον των Αθηναίων, ο Κλέων παρασύρθηκε και δεσμεύθηκε να φέρει στην Αθήνα μέσα σε 20 μέρες τους αποκλεισμένους Λακεδαιμόνιους από το νησάκι Σφακτηρία – σε περίπτωση αποτυχίας, ας τον καταδίκαζαν σε θάνατο. Ηταν ο πλέον ακατάλληλος να ηγηθεί στρατιωτικής επιχείρησης κι όμως τα κατάφερε!
Η επιτυχία των «Μαθημάτων Πολέμου» εκκινεί από τον τρόπο που απέδωσε σε σύγχρονη, δυνατή και καθαρή, γλώσσα, το αρχαίο κείμενο ο φιλόλογος Γιάννης Λιγνάδης, διαμορφώνοντας και τη σύνθεση των μερών. Η συρραφή αφορά μία επιλογή γεγονότων από τα πέντε πρώτα βιβλία. Η επίθεση των Θηβαίων στις Πλαταιές, η εμπλοκή των Λακεδαιμονίων, η πολιορκία και η καταστροφή τους, αποδίδονται και με καθαρή αφήγηση από έναν ηθοποιό, και με δραματοποίηση κάποιων σκηνών με τη συμμετοχή των υπολοίπων.
Τον Επιτάφιο λόγο του Περικλή τον ερμηνεύει ψυχρά, αποστασιοποιημένος, ο Δημήτρης Λιγνάδης και στη συνέχεια η Ορόρα Μαριόν αναλαμβάνει την περιγραφή του λοιμού, με τη σκοτεινή αξιοπρέπεια αυτού που αντιμετώπισε την απόλυτη φρίκη. Δηλαδή, αμέσως μετά την απόδοση του μεγαλείου της Αθήνας, ο Θουκυδίδης περιγράφει την λοιμώδη αρρώστια που αποδεκάτισε τον πληθυσμό και το ηθικό της. Η ειρωνεία που προκύπτει και μόνο από τη διαδοχή των δύο κεφαλαίων είναι προκλητική και έντονα δραματική.
Η Κατερίνα Πατσιάνη αναλαμβάνει την αφήγηση των Κερκυραϊκών και η ερμηνεία της είναι από τις πλέον φορτισμένες της παράστασης. Περιγράφοντας πώς οι Κερκυραίοι αυτοεξοντώθηκαν, διχασμένοι σε δημοκρατικούς/φίλους των Αθηναίων, και ολιγαρχικούς/φίλους των Σπαρτιατών, ανέδειξε την εγγενή δραματικότητα, το ενυπάρχον συναίσθημα απόγνωσης για την εμφύλια τύφλωση.
Ακολουθούν οι δημηγορίες Αθηναίων και Μηλίων. Οι Αθηναίοι δεν διαλέγονται, επιβάλλουν. Και το δηλώνουν ξεκάθαρα. Ενα «δίκαιο» υπάρχει, και αυτό είναι το δίκαιο του ισχυρού. Θα εκτελέσουν όλους τους ενήλικες άνδρες της Μήλου, και θα εξανδραποδίσουν γυναίκες και παιδιά. Ηταν το 416-5 π.Χ. Πολύ σύντομα, ωστόσο, θα πληρώσουν πολύ βαρύ τίμημα γι’ αυτό το άγος: η Σικελική Εκστρατεία είναι μπροστά τους (415-413 π.Χ.).
Η παράσταση κλείνει με το συγκλονιστικό κεφάλαιο για την κακοήθη παθολογία του πολέμου (Γ΄ 82-83), συμπτώματα της οποίας (ν’ αλλάζουν, λ.χ. οι αντίπαλοι τη σημασία των λέξεων καταπώς τους συμφέρει) διακρίνουμε στη δική μας, «ειρηνική» πολιτική κατάσταση.
Οι φωτισμοί, το άνοιγμα της πόρτας με το ματωμένο γλυπτό σύμπλεγμα ιππέα και οπλίτη, η λιτή χρήση αντικειμένων με πολλαπλά σημαινόμενα (ένα δόρυ, η ασπίδα του Βρασίδα πεσμένη στο κέντρο της σκηνής με λίγο χώμα γύρω της, τα βιβλία πάνω στα τραπέζια που χρησιμοποιούνται στην περιγραφή των οχυρωματικών έργων) ενισχύουν τη ζωντάνια της αφήγησης.
Η παρουσία του συνθέτη Θοδωρή Οικονόμου στο πιάνο και ο τρόπος που παρακολουθεί τις εντάσεις και τις υφέσεις της σκηνικής αφήγησης (άλλοτε πειράζοντας όρθιος τις χορδές του πιάνου, και κάποτε σε «διάλογο» με τις νότες που παίζει η Ορόρα Μαριόν στο βιολοντσέλο) συμβάλλει καίρια στη δραματική ατμόσφαιρα. Το σύνολο των ερμηνευτών συμπληρώνουν ο Ανδρέας Καρτσάτος και ο Κωνσταντίνος Μαργαρίτης.
Τα «Μαθήματα Πολέμου» παρακολουθούνται με αμείωτη προσοχή, απαντώντας σε όλους αυτούς που θέλουν να εξαφανίσουν, ως μη χρήσιμα, τα μαθήματα των αρχαίων ελληνικών (και των λατινικών) από τα σχολεία. Εδώ και τριάντα, αν όχι σαράντα, χρόνια η πολιτική τάξη αποδεικνύεται ανίκανη να υπερασπισθεί την ελληνική παιδεία. Οι νέοι δεν μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα, την Ιστορία, την Ιστορία της σκέψης και τη λογοτεχνία – όλα αυτά που συναποτελούν την «ελληνική ταυτότητα». Αλλά από το να περιφέρουμε τη διάγνωση, όπως πολύ σωστά είπε ο Δημήτρης Λιγνάδης, ας κάνουμε κάτι. Τα «Μαθήματα Πολέμου» εκφράζουν ό,τι εννοεί ο πολύς εύστοχος τίτλος των Financial Times (σ’ ένα πρόσφατο άρθρο για την παράσταση): zζWeaponising the classics. Αυτό! Aναμένουμε το β΄ μέρος, με την εξιστόρηση της Σικελικής Εκστρατείας.