Οι συγχρηματοδοτούμενοι πόροι των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) τις τελευταίες δεκαετίες ωφέλησαν πολλαπλά τη χώρα μας. Ενίσχυσαν τις υποδομές (μεγάλα έργα), την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης, τόσο στην αναβάθμιση των δομών της όσο και ως σωρευμένη διαχειριστική εμπειρία.
Ωστόσο, πολλά πράγματα θα μπορούσαν να έχουν γίνει διαφορετικά. Η προτεραιοποίηση των στόχων δεν αντιστοιχούσε πάντοτε στις ανάγκες της οικονομίας. Οι πόροι δεν κατευθύνονταν πάντοτε σε δράσεις με τη μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, καθώς η επιλογή τους υπήρξε κάποιες φορές περισσότερο αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων παρά οικονομικής λογικής. Σήμερα που η χώρα παλεύει να ανατάξει την οικονομία, η αποτελεσματική αξιοποίηση των ΕΔΕΤ πρέπει να αποτελέσει κορυφαία πολιτική προτεραιότητα. Καθώς η μη χρηματοδοτούμενη ανάπτυξη αντιστοιχεί μόλις στο 1/3 της δυνητικής ανάπτυξης, είναι σημαντικό να αξιοποιήσουμε στον μέγιστο δυνατό βαθμό τη «μαλακή χρηματοδότηση» της οικονομίας. Δυστυχώς όμως, και παρά τις πλασματικές θριαμβολογίες της κυβέρνησης, η απορρόφηση των πιστώσεων των επιχειρησιακών προγραμμάτων χωλαίνει σημαντικά. Το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων υποεκτελείται σε μια περίοδο που η έλλειψη ρευστότητας στραγγίζει την οικονομία και οι πόροι των ΕΔΕΤ είναι πρακτικά οι μοναδικοί διαθέσιμοι. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στη 16η θέση στις πληρωμές των έργων (19%) και στην 21η θέση στη συμβασιοποίησή τους (56%), κάτω από τον κοινοτικό μέσο όρο, παρά τη γενναία εμπροσθοβαρή χρηματοδότηση στην εκκίνηση της προγραμματικής περιόδου (26.9.2018 – https://cohesiondata.ec.europa.eu/overview).
Πέραν όμως της επιτακτικής ανάγκης για τη βελτίωση του πλαισίου υλοποίησης του τρέχοντος προγράμματος, εξίσου σημαντικός είναι ο σχεδιασμός για την επόμενη προγραμματική περίοδο, ώστε οι πόροι των ΕΔΕΤ να ενσωματωθούν σε μια εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, κάτι που σήμερα δεν γίνεται. Σε αυτή την κατεύθυνση, οι νέες προτεραιότητες των ΕΔΕΤ πρέπει να ενδυναμώσουν τον παραγωγικό μετασχηματισμό της οικονομίας με έμφαση στην ενίσχυση της ανεπαρκούς χρηματοδότησης της έρευνας & ανάπτυξης και τη σύνδεσή της με την παραγωγή καθώς και την αποτελεσματική ενσωμάτωση του ανθρώπινου κεφαλαίου στην παραγωγική διαδικασία.
Αυτό προϋποθέτει τη μετατόπιση της χρηματοδοτικής βαρύτητας από τις φυσικές υποδομές, πέραν των ημιτελών έργων που πρέπει να ολοκληρωθούν και έργων ενισχυτικών της εφοδιαστικής αλυσίδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, στην τρέχουσα περίοδο, οι πόροι κατευθύνονται σε έργα υποδομών σε ποσοστό 49,5%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Ισπανία είναι μόλις 31,4% και για την Πορτογαλία 22,5%. Αντίθετα, στην έρευνα & ανάπτυξη η χώρα μας έχει δεσμεύσει μόλις το 11,4% των διαθέσιμων πιστώσεων, τη στιγμή που π.χ. η Ισπανία διαθέτει το 23,8% των δικών της πόρων. Και στον τομέα του ανθρώπινου κεφαλαίου, δαπανούμε το 18,9% ενώ ενδεικτικά η Πορτογαλία το 30,3%.
Το επόμενο ΕΣΠΑ πρέπει να έχει κορωνίδα του την εξωστρεφή επιχειρηματικότητα. Αυτό σημαίνει τη στοχευμένη ενίσχυση της καινοτομίας σε κλάδους υψηλής αναπτυξιακής δυναμικής (high growth), την παροχή κινήτρων για την προώθηση των επιχειρηματικών συνεργασιών με στόχο τη μεγέθυνση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (scale up) και την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού ώστε να αντιστοιχηθούν οι δεξιότητες των εργαζομένων με τις ζητούμενες δεξιότητες των αγορών εργασίας.
Καθώς η ελληνική οικονομία παραμένει εγκλωβισμένη στην παγίδα της χαμηλής ανάπτυξης, δεν έχουμε το περιθώριο να υποαξιοποιούμε τους συγχρηματοδοτούμενους πόρους.
* Ο κ. Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμων, σύμβουλος του προέδρου Νέας Δημοκρατίας Κυρ. Μητσοτάκη σε ζητήματα οικονομικών της ανάπτυξης.