Κωνσταντίνος Καλλίρης*: Απαξίωση του κράτους δικαίου
Τον τελευταίο καιρό, την κοινή γνώμη απασχολούν γεγονότα που υπάγονται στην (ευρεία) έννοια της αυτοδικίας. Συμπολίτες μας «παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους» προκειμένου να εκδικηθούν τους εχθρούς τους, να αποκαταστήσουν μια αδικία, να «τιμωρήσουν» την αντίθετη γνώμη. Κάποτε οι αντιδράσεις τους είναι βίαιες και κάποτε όχι, αλλά, σε κάθε περίπτωση, διέπονται από μία λογική υποκατάστασης του κράτους και των θεσμών του.
Συχνά αυτή η παρέκκλιση από τους κανόνες της δημοκρατίας αποδίδεται σε ένα αίσθημα αδικίας: αν οι αρμόδιοι θεσμοί έκαναν καλά τη δουλειά τους, οι οργισμένοι συμπολίτες μας δεν θα αναλάμβαναν να τους υποκαταστήσουν. Η ανεπάρκεια των εν λόγω θεσμών είναι ένας σημαντικός παράγων. Αλλά δεν είναι ούτε ο μοναδικός ούτε ο πλέον ανησυχητικός.
Ενα βαθύτερο αίτιο συνδέεται με την καχυποψία απέναντι στην έννοια του κράτους δικαίου. Το κράτος δικαίου (δηλαδή η διακυβέρνηση διά του νόμου και των εγγυήσεων που εξασφαλίζει) είναι μία βαθύτατα δημοκρατική αρχή: περιορίζει την πολιτική ισχύ των αρχών και προσφέρει στον πολίτη προστασία κατά της αυθαιρεσίας. Ο κίνδυνος, όμως, της αυθαιρεσίας δεν προέρχεται μόνο από το κράτος αλλά και από τους συμπολίτες μας. Οταν δεν σε κυβερνά ο νόμος, σε κυβερνούν οι άνθρωποι με τις αδυναμίες, τις προκαταλήψεις και τις επιδιώξεις τους. Αυτό μπορεί να καταλήξει σε τραγικά συμβάντα, τα οποία ευτυχώς παραμένουν σπάνια στη χώρα μας. Είναι πολύ συχνότερη, όμως, η καθημερινή απαξίωση για τον νόμο και τη Δικαιοσύνη από συμπολίτες μας που θεωρούν ότι, αν ο σκοπός τους είναι αρκετά δίκαιος και ιερός, δικαιούνται όχι μόνο να παρακάμψουν τον νόμο για να επιβάλουν το δίκιο τους, αλλά και να μείνουν ατιμώρητοι γι’ αυτό.
Εχουμε, λοιπόν, να κάνουμε με μία βαθύτερη παθογένεια, μία αντίληψη ότι οι επιταγές του κράτους δικαίου είναι προαιρετικές και μπορούν να κάμπτονται αν τα αιτήματά μας είναι αρκετά δίκαια ή αν αρκετοί συμφωνούν μαζί μας. Ασφαλώς, οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης και μία γενικευμένη αίσθηση ανομίας συμβάλλουν στην απαξίωση του κράτους δικαίου. Αλλά φαίνεται πως ενισχύουν μία ευρύτερη έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους δημοκρατικούς θεσμούς. Αυτή η εμπιστοσύνη, όμως, είναι ακόμα πιο αναγκαία όταν η λειτουργία τους είναι ανεπαρκής. Διότι, εν τέλει, μόνο σε αυτούς τους θεσμούς μπορεί να ελπίζει ο πολίτης.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Καλλίρης είναι senior lecturer στη Νομική Σχολή De Montfort στο Λέστερ.
Κωστής Παπαϊωάννου*: Τάσεις εκφασισμού
Το 1993 συγκλονίστηκε η κοινή γνώμη όταν πατέρας σκότωσε τον δολοφόνο του παιδιού του κατά τη μεταγωγή στη φυλακή. Ακραίος πόνος και αίσθημα αδικίας όπλισαν το χέρι του. Επευφημούμενο το δικαστήριο του επέβαλε φυλάκιση μόλις δύο χρόνων. Πρόκειται για εμβληματική περίπτωση αυτοδικίας.
Βίωσαν τάχα οι δύο δράστες στην περίπτωση Ζακ Κωστόπουλου ακραία αδικία, πόνο ή απειλή; Υπάρχει κάποια αναλογικότητα ανάμεσα στα αγαθά που προστάτευαν και στα μέσα που χρησιμοποίησαν; Οχι βέβαια. Η εισβολή του θύματος στο κατάστημα –αδιευκρίνιστη ακόμα η πρόθεσή του– ήταν μία ελάσσων αφορμή που απελευθέρωσε το δικό τους τεράστιο φορτίο ακραίας βίας. Η βία τους ήταν πρωτογενής δράση, όχι αντίδραση. Δεν ήταν αυτοδικία, πόσο μάλλον αυτοάμυνα. Ηταν λιντσάρισμα. Διόλου δεν εκπλήσσει η είδηση ότι ο ένας τους κινείται σε οργανώσεις του ακροδεξιού περιθωρίου. Η εθνικοσοσιαλιστικής υφής «εκκαθαριστική» μανία αυτού του χώρου βρήκε προφανώς στον Κωστόπουλο το ιδανικό ανεπιθύμητο σώμα, «ξένο, άρρωστο και παρασιτικό». Το βίντεο βοηθά να αντιληφθούμε τι σημαίνει άσκηση «βιοπολιτικής» στα πεζοδρόμια της Αθήνας. Τι σημαίνει εκφασισμός τμήματος των μεσοστρωμάτων πάνω σε τοξικό υπόβαθρο ανασφάλειας, μνησικακίας και εξαθλίωσης. Τι σημαίνει εκφυλιστική αποδοχή της βίας από τους σιωπηλούς θεατές της. Το σύνθημα της επόμενης μέρας στο σημείο θανάτου ««πρεζάκια και γκέι δεν είστε αναγκαίοι» αποτελεί χυδαία διατράνωση των παραπάνω. Και η αστυνομία; Εχει το δικό της μερίδιο ευθύνης – το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ελλιπής αστυνόμευση, αλλά και η κακή της ποιότητα.
Ακόμα λιγότερο αποτελούν αυτοδικία οι επιθέσεις κατά πολιτικών. Αδικήθηκε ο αγανακτισμένος Μακεδονομάχος που κλωτσούσε τον πεσμένο Μπουτάρη; Απέδωσαν δικαιοσύνη για τα μνημόνια όποιοι γρονθοκόπησαν τον Χατζηδάκη; Αν θεωρήσουμε τη βία τους αντίδραση και όχι πρωτογενή δράση, πάντα θα ξεπλένεται ως προϊόν δικαιολογημένης αγανάκτησης – πολλώ δε μάλλον, όταν αποδεικνύεται ότι συχνά είναι προσχεδιασμένη. Κατώτερες των περιστάσεων οι κύριες πολιτικές δυνάμεις εναλλάσσονται στους ρόλους κατηγόρων και κατηγορουμένων για ανοχή σε αυτή τη βία. Εχει η καθεμιά το δικό της μερίδιο ευθύνης. Ομως γνωρίζουμε καλά οι «αγανακτισμένοι πολίτες» τι σημαίνουν. Στη γωνία περιμένουν να κάνουν ταμείο οι δυνάμεις του αγοραίου αντικοινοβουλευτισμού.
* Ο κ. Κωστής Παπαϊωάννου είναι τέως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.