Η άμεση γειτονιά της χώρας μας, αλλά και γενικότερα το ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον θα συνεχίσουν να χαρακτηρίζονται από ρευστότητα και αστάθεια. Τέτοιες μεταβατικές περίοδοι εγκυμονούν κινδύνους, αλλά κρύβουν και ευκαιρίες. Ωστόσο, τα όποια παράθυρα ευκαιρίας δεν παραμένουν εσαεί ανοιχτά και χρειάζεται επεξεργασμένη πολιτική και ετοιμότητα αξιοποίησης των ευκαιριών. Στη συγκεκριμένη συγκυρία παρατηρείται κινητικότητα εντός της Ε.Ε σε θέματα άμυνας και ασφάλειας, ενώ αυξάνεται το ενδιαφέρον για τα Βαλκάνια, που αποτελούν και πάλι πεδίο ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Οι ΗΠΑ και σημαντικές χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ προβληματίζονται για τη σχέση τους με την Τουρκία και εξετάζουν εναλλακτικές επιλογές για την ανάπτυξη δυνάμεων στη νότια πτέρυγα της Συμμαχίας.
Στην Ανατολική Μεσόγειο, οι δυνητικές ενεργειακές εξελίξεις και η υφιστάμενη δυναμική των τριγωνικών συνεργασιών δίδουν τη δυνατότητα αναβάθμισης του ελληνικού περιφερειακού ρόλου. Τέλος, και παρά τις όποιες διαφωνίες και περιορισμούς, Ρωσία και Κίνα βρίσκονται πάντοτε σε αναζήτηση σοβαρών περιφερειακών δυνάμεων για την ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας.
Το πρώτο βήμα στην κατεύθυνση της σοβαρής προετοιμασίας είναι η δημιουργία ενός θεσμικού μηχανισμού (Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας) για στρατηγικό σχεδιασμό και διαχείριση κρίσεων, με ρόλο παραγωγής πρωτογενούς σχεδιασμού, αλλά και συντονισμού των εμπλεκομένων υπηρεσιών. Απαραίτητη είναι η πολιτική βούληση για βαθιές τομές και «σπάσιμο αυγών» στην οργάνωση, εκπαίδευση και τρόπο λειτουργίας του «τομέα εθνικής ασφαλείας» (υπουργεία Εξωτερικών, Εθνικής Αμυνας και Προστασίας του Πολίτη)· η δημιουργία μηχανισμών συστηματικής προώθησης εθνικών συμφερόντων εκτός συνόρων (Ε.Ε., ΝΑΤΟ και άλλα φόρα, διακρατικά και μη)· η αντισυμβατική (out of the box) σκέψη για την εύρεση λύσεων παρά τους οικονομικούς και άλλους περιορισμούς· η αξιοκρατική αξιοποίηση προσωπικού· η αντιμετώπιση των βαθύτατων κρίσεων στο δημογραφικό και στην Παιδεία που υπονομεύουν το μέλλον της χώρας.
Απαιτείται, τέλος, αλλαγή νοοτροπίας και ποιοτική αναβάθμιση του πολιτικού προσωπικού, με στοιχειώδη γνώση της διεθνούς πραγματικότητας και απομάκρυνση από τις σημερινές τάσεις εσωστρέφειας και επαρχιωτισμού. Ενδεχομένως, η δυσκολότερη αλλαγή από όλες, αλλά υπάρχει και μια σαφής ευθύνη ημών των πολιτών για την επιλογή των εκπροσώπων μας.
* Γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.