Ο λογοτεχνικός πόλεμος της Στοκχόλμης

Ο λογοτεχνικός πόλεμος της Στοκχόλμης

6' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Άλλες χρονιές, αρχές Οκτώβρη το βλέμμα της λογοτεχνικής κοινότητας θα άρχιζε να στρέφεται προς τη Στοκχόλμη, και συγκεκριμένα στο ιστορικό κτίριο του παλιού χρηματιστηρίου, εκεί όπου κάθε χρόνο ανακοινώνεται σε όλο τον κόσμο το όνομα του νέου νικητή του Νόμπελ της Λογοτεχνίας. 

Όχι όμως φέτος. Φέτος δεν θα δοθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Κι αυτό γιατί η Σουηδική Ακαδημία βρίσκεται σε μια πρωτοφανή εσωτερική κρίση, και το τελευταίο πράγμα που απασχολεί αυτή τη στιγμή τα μέλη της είναι, ατυχώς, η λογοτεχνία. 

Όλα ξεκίνησαν όταν η σουηδική εφημερίδα Dagens Nyheter αποκάλυψε ότι ένας άντρας με «στενούς δεσμούς» με την Ακαδημία κατηγορείται για μια σειρά σεξουαλικών επιθέσεων, πολλές εκ των οποίων έλαβαν χώρα σε διαμερίσματα ιδιοκτησίας της Ακαδημίας. Το ρεπορτάζ δεν τον ονομάτιζε, αλλά «φωτογράφιζε» τον Γάλλο φωτογράφο και χαρακτηριστική φιγούρα στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Στοκχόλμης, Ζαν-Κλοντ Αρνό. Και ποιοι είναι αυτοί οι «στενοί δεσμοί»; Είναι σύζυγος της Καταρίνα Φρόστενσον, καταξιωμένης ποιήτριας και μέλους της Ακαδημίας. Επίσης, οι δυο τους, Αρνό και Φρόστενσον, διατηρούσαν (έχει πλέον κλείσει) ένα πολύ επιδραστικό πολιτιστικό κέντρο στη σουηδική πρωτεύουσα, το οποίο χρηματοδοτούνταν εν πολλοίς από την Ακαδημία. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η Φρόστενσον κατηγορήθηκε ότι άφηνε να διαρρέουν τα ονόματα των νικητών του Νόμπελ στον Αρνό, ο οποίος «πουλούσε» τις πληροφορίες σε στοιχηματικά γραφεία του Παρισιού. 

Οι κατηγορίες δίχασαν τους «Δεκαοχτώ», όπως αποκαλούνται τα μέλη της Ακαδημίας, δημιουργώντας δύο αντίπαλα στρατόπεδα: από τη μια μεριά βρισκόταν η Φρόστενσον και ο Χόρας Έκνταλ (πρώην γραμματέας, στενός φίλος του ζευγαριού και κατά πολλούς υπεύθυνος για τον ηθικό ξεπεσμό της Ακαδημίας) και στο άλλο η Σάρα Ντάνιους, η πρώτη γυναίκα που εξελέγη στη θέση της μόνιμης γραμματέως, η οποία πιστώνεται την προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό του θεσμού. Η σύγκρουση των δύο πλευρών προκάλεσε την αποστροφή της κοινής γνώμης και επίσης ένα κύμα παραιτήσεων (ανάμεσά τους και οι Φρόστενσον και Ντάνιους), με αποτέλεσμα τα ενεργά μέλη να περιοριστούν στα δέκα. Σε αυτό το άβολο αδιέξοδο επενέβη η ηγεσία του Ιδρύματος Νόμπελ, επιβάλλοντας στην Ακαδημία να επανασυνταχθεί – μέχρι να συμβεί αυτό και αρχής γενομένης από φέτος, δεν θα δοθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Θα δοθεί, όμως, ένα άλλο βραβείο. 

 

Ο λογοτεχνικός πόλεμος της Στοκχόλμης-1

Η μόνιμη γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας, Σάρα Ντάνιους, ανακοινώνει δημόσια  τον περασμένο Νοέμβριο ότι η Ακαδημία θα διακόψει αμέσως κάθε σχέση με τον Αρνό, λίγο μετά το δημοσίευμα που τον καταδείκνυε ως υπεύθυνο δεκάδων σεξουαλικών επιθέσεων. © AFP PHOTO / TT News Agency / Vilhelm STOKSTAD / Sweden OUT/Visualhellas.gr

 

Η νέα Ακαδημία

«Παρακολουθούσα τις ειδήσεις με τα σκάνδαλα, τις ίντριγκες και τις διαμάχες στην Ακαδημία. Τα διεθνή μέσα έκαναν λόγο για μισογυνισμό, διαρροές, κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση, διαφθορά, και ξαφνικά, ένα πρωί, στις 4 Μαΐου, ανακοινώθηκε ότι φέτος δεν θα δοθεί το βραβείο. Σοκαρίστηκα, προφανώς. Την προηγούμενη φορά που δεν δόθηκε το βραβείο ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αντί να κλαίω και να γκρινιάζω στα κοινωνικά δίκτυα ή να γράψω ένα άρθρο, πήρα την πρωτοβουλία για τη σύσταση μιας νέας Ακαδημίας», λέει στο «Κ» η Ελληνοσουηδή δημοσιογράφος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Πασχαλίδου, διεθνώς βραβευμένη για το έργο και την ανθρωπιστική της δράση, αν και στη χώρα μας είναι γνωστή κυρίως από το σύντομο πέρασμά της από την ελληνική τηλεόραση. «Αυτό που με κινητοποίησε ήταν το γεγονός ότι η λογοτεχνία και οι συγγραφείς εμμέσως τιμωρούνται, πληρώνοντας τις αμαρτίες της Ακαδημίας», μας εξηγεί και, πράγματι, από τη δική της πρωτοβουλία προέκυψε η Νέα Ακαδημία (Den Nya Akademien), μια μη κερδοσκοπική και ανεξάρτητη οικονομικά και πολιτικά οργάνωση, στόχος της οποίας είναι να καλύψει το κενό που άφησαν φέτος οι «Δεκαοχτώ», δίνοντας το δικό της βραβείο. 

Η Νέα Ακαδημία συστάθηκε σε χρόνο ρεκόρ. «Επικοινώνησα με δραστήριους ανθρώπους, διανοουμένους και συγγραφείς, δημοσιογράφους και καλλιτέχνες. Μίλησα στην τηλεόραση και σε εφημερίδες, όπου με ρώτησαν αν ήμουν σοβαρή. Ήμουν. Αυξηθήκαμε πολύ γρήγορα σε εκατοντάδες, κάναμε ανοιχτές συναντήσεις για όσους ήθελαν να παρακολουθήσουν, θέλοντας να εκδημοκρατίσουμε τη διαδικασία του βραβείου», λέει η κ. Πασχαλίδου. «Είχα μεγάλες φιλοδοξίες, αλλά, γνωρίζοντας ότι δεν υπήρχαν χρήματα, καθώς είμαστε ένα αυθόρμητο κίνημα βάσης, ήξερα ότι θα είναι δύσκολο. Έτσι, είμαι χαρούμενη και συγχρόνως έκπληκτη με την ανταπόκριση του κόσμου. Τις προηγούμενες μέρες έδωσα συνεντεύξεις στη Wall Street Journal και σε εφημερίδες της Ιαπωνίας, της Κίνας, της Βραζιλίας. Αυτό δείχνει ότι η πρωτοβουλία μας ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόταν τη συγκεκριμένη στιγμή. Περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη ποικιλομορφία, περισσότερη διαφάνεια και ισότητα σε όλα τα επίπεδα». 

Η διαδικασία ανάδειξης του νικητή του νέου αυτού του βραβείου ήταν, πράγματι, πιο δημοκρατική και διαφανής σε σχέση με τα αινιγματικά και συχνά ακατανόητα κριτήρια της Σουηδικής Ακαδημίας. Βιβλιοθηκάριοι από όλη τη Σουηδία πρότειναν συγγραφείς, δημιουργώντας μια δημόσια λίστα 47 ονομάτων, ακολούθησε μια διαδικτυακά ελεύθερη ψηφοφορία (ψήφισαν 33.000 άνθρωποι), από την οποία ξεχώρισαν τέσσερα ονόματα: του Ιάπωνα Χαρούκι Μουρακάμι, του Βρετανού Νιλ Γκέιμαν, της Βιετναμέζας Κιμ Τουί και της Μαρίζ Κοντέ από τη Γουαδελούπη. Μια τετραμελής επιτροπή θα επιλέξει τον τελικό νικητή και θα τον ανακοινώσει στις 12 Οκτωβρίου – το χρηματικό έπαθλο είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό που δίνει το Νόμπελ (944 εκατ. ευρώ), αλλά είναι μάλλον εντυπωσιακό ότι η Νέα Ακαδημία κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να συγκεντρώσει μέσα από δωρεές και διαδικτυακές καμπάνιες ένα ποσό κοντά στις 100.000 ευρώ. 

Ανάμεσα σε δύο βραβεία

Αλλά ως τι θα αντιμετωπίζεται ο νικητής; Θα είναι ένας εναλλακτικός νομπελίστας; Και τι θα σημαίνει το βραβείο γι’ αυτόν που θα το κερδίσει; Το Νόμπελ παραμένει στο μυαλό των περισσοτέρων ως το διαβατήριο για ένα λογοτεχνικό πάνθεον, και αυτό πιθανόν θα συνεχίσει να ισχύει, παρά τις φετινές εξελίξεις, παρά τις κατά καιρούς αμφιλεγόμενες επιλογές της Ακαδημίας (όπως ήταν προ διετίας ο Μπομπ Ντίλαν), αλλά και την απόσταση που διαχρονικά κρατούν τα μέλη της από την πραγματική ζωή – είναι χαρακτηριστικό ότι, για να καταδικάσουν με μια απλή δήλωση την επικήρυξη του Σαλμάν Ρουσντί το 1989, το αυτονόητο δηλαδή, χρειάστηκαν να περάσουν 27 χρόνια!

Το κύρος του βραβείου όμως παραμένει απλησίαστο. Ο Γκέιμαν, ένας συγγραφέας ο οποίος, κινούμενος στον χώρο της φαντασίας, δεν θα ήταν ποτέ ανάμεσα στους υποψηφίους για το Νόμπελ, δήλωσε ευγνώμων για την επιλογή του από τη Νέα Ακαδημία. Ο Μουρακάμι πάλι, που κάθε χρόνο εμφανίζεται ως ένας εκ των φαβορί να κερδίζει το βραβείο, ζήτησε διακριτικά να εξαιρεθεί της διαδικασίας, όπως και έγινε. Σύμφωνα με την κ. Πασχαλίδου, δεν τίθεται θέμα ανταγωνισμού ή σύγκρισης των δύο βραβείων. «Κάνουμε κάτι εντελώς καινούργιο, φρέσκο, μοναδικό και συμβατό με τον καιρό που ζούμε. Δεν είμαστε ένας παλιός, πατριαρχικός, προνομιούχος θεσμός, αλλά μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που αγαπάμε τη λογοτεχνία και την αντιμετωπίζουμε ως αντίδοτο στη σιωπή». 

 

Ο λογοτεχνικός πόλεμος της Στοκχόλμης-2

Η Ελληνοσουηδή δημοσιογράφος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Πασχαλίδου ήταν αυτή που ξεκίνησε την προσπάθεια της Νέας Ακαδημίας. © Thron Ullberg

 

Η επόμενη μέρα

Η Σουηδική Ακαδημία δεν έχει κάνει κάποιο επίσημο σχόλιο γι’ αυτή τη νέα προσπάθεια. «Είναι αρκετά απασχολημένοι, προσπαθώντας να λύσουν τα δικά τους προβλήματα», λέει η κ. Πασχαλίδου. «Ένας από αυτούς είπε σε μια εφημερίδα ότι είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτό βέβαια το ξέραμε. Δεν χρειαζόμασταν την άδειά τους». Περιγράφει ότι ο κόσμος στη Σουηδία αντέδρασε στην είδηση της ακύρωσης του Νόμπελ με «απογοήτευση και εκνευρισμό», χαρακτηρίζει τα Νόμπελ το «πιο σημαντικό brand της Σουηδίας» και καταλήγει στο ότι «αυτό που συμβαίνει δεν βλάπτει μόνο τον θεσμό των Νόμπελ, αλλά και τη χώρα, που διαθέτει μία από τις πιο ισχυρές και φυλετικά ισότιμες δημοκρατίες στον κόσμο. Η Σουηδική Ακαδημία δεν ταιριάζει σε αυτή την εικόνα». 

Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, το σουηδικό δικαστήριο έκρινε ένοχο τον Αρνό για μια περίπτωση βιασμού και τον καταδίκασε σε διετή φυλάκιση. Το γεγονός αυτό δεν λύνει, βέβαια, τη βαθιά κρίση στους κόλπους της Ακαδημίας, και μάλιστα ο επικεφαλής του Ιδρύματος Νόμπελ, Λαρς Χέικενστεν, δήλωσε στο Reuters ότι δεν θεωρεί δεδομένο ότι το βραβείο θα δοθεί το 2019 και δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να συσταθεί μια ανεξάρτητη επιτροπή, άλλη από της Ακαδημίας, που θα απονέμει στο εξής το Νόμπελ Λογοτεχνίας. 

Σε κάθε περίπτωση, η Νέα Ακαδημία θα διαλυθεί αυτόματα μετά την τελετή της απονομής του βραβείου τον Δεκέμβριο, κατ’ αντιστοιχία με τα Νόμπελ. Ο ρόλος της ήταν εξαρχής συγκεκριμένος και η φύση της βραχύβια. Προλάβαμε, όμως, να δούμε την εικόνα της σύγκρουσης δύο κόσμων: του παλιού και του νέου. Με τη λογοτεχνία του 21ου αιώνα να ψάχνει τη θέση της κάπου ανάμεσα. ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή