Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει και αναμένεται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα είναι η συρρίκνωση του πληθυσμού, η οποία αποτελεί αυξανόμενα την αχίλλειο πτέρνα της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, αλλά και του ελληνικού χρέους.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει επισημάνει εδώ και χρόνια πως το δημογραφικό είναι από τα σημαντικότερα προβλήματα για την Ελλάδα και σε αυτήν του τη θέση έχει βασίσει τόσο τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη όσο και τις πιέσεις του για τις περικοπές στις συντάξεις. Οι οίκοι αξιολόγησης έχουν επίσης «χτυπήσει καμπανάκι» για τις αρνητικές επιπτώσεις της μείωσης τους πληθυσμού, καθώς και του brain drain στην πορεία της ελληνικής οικονομίας.
Το ΔΝΤ, στην έκθεση για την παγκόσμια οικονομία που δημοσίευσε αυτήν την εβδομάδα, επισημαίνει πως το πρόβλημα της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα έχει οξυνθεί λόγω της οικονομικής κρίσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ταμείου, στην Ελλάδα –η οποία υπέστη μεγάλη ύφεση, όπως και η Ισπανία– παρατηρήθηκε πτώση του δείκτη γονιμότητας, του αριθμού των παιδιών που γεννάει κάθε γυναίκα κατά μέσον όρο, στο 1,3 από 1,5 την περίοδο της κρίσης, και συγκεκριμένα από το 2008 έως το 2016. Οπως τονίζει χαρακτηριστικά, «η οικονομική κρίση έχει αφήσει τα σημάδια της στην παγκόσμια οικονομία, καθώς 10 χρόνια μετά παραμένουν χαμηλοί οι ρυθμοί ανάπτυξης και υψηλό το δημόσιο χρέος, ενώ έχει επιδεινωθεί το πρόβλημα της υπογεννητικότητας σε πολλές χώρες.
Για την Ελλάδα, μάλιστα, τονίζει πως το δημογραφικό θα οδηγήσει σε εξασθένηση του ρυθμού ανάπτυξης μακροπρόθεσμα. Σημειώνεται ότι σε συνέντευξή της στη Handelsblatt το 2017 η γενική διευθύντρια του Ταμείου Κριστίν Λαγκάρντ, απαντώντας σε ερώτηση σχετική με τις απαισιόδοξες προβλέπεις του ΔΝΤ για την Ελλάδα σε μακροπρόθεσμη βάση, είπε πως το συνολικό δυναμικό ανάπτυξης στην Ελλάδα είναι περιορισμένο, επειδή έχει έναν ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό. «Αυτό συμβαδίζει με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ετήσια έκθεσή της για τη γήρανση του πληθυσμού».
Ελληνική τραγωδία
Οπως σημειώνει στην «Κ» ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ινστιτούτου Bruegel Ζολτ Ντάρβας, η υπογεννητικότητα αποτελεί τραγωδία για την Ελλάδα. Ετησίως γεννήθηκαν 20.000 λιγότερα παιδιά κατά τα τελευταία 7 χρόνια από ό,τι τα προηγούμενα 5 χρόνια, συνολικά δηλαδή 140.000 παιδιά λιγότερα, γεγονός που αποτελεί τον κύριο λόγο για τη φυσική αλλαγή του πληθυσμού (ισορροπία γεννήσεων και θανάτων). Αυτό είναι τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα για τη χώρα και δείχνει ότι η ελληνική κοινωνία γερνάει. Παράλληλα αποτελεί και σημαντικό πρόβλημα για την οικονομία, καθώς η συρρίκνωση του πληθυσμού οδηγεί σε συρρίκνωση της οικονομίας, των επενδύσεων και άρα της ανάπτυξης.
Εξηγώντας τις χαμηλές πτήσεις που προβλέπονται για την ελληνική οικονομία, παρόλο που η χώρα έχει βγει από τα προγράμματα διάσωσης, η Moody’s επισημαίνει και αυτή το δημογραφικό πρόβλημα. «Οι εκτιμήσεις της χαμηλής ανάπτυξης στην ελληνική οικονομία αντανακλούν εν μέρει τα δυσμενή δημογραφικά στοιχεία της Ελλάδας, καθώς η χώρα έχει υποστεί σημαντικό κύμα μεταναστεύσεων κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης». Η βασική ηλικιακή ομάδα των ατόμων ηλικίας 25-34 ετών, όπως επισημαίνει, μειώθηκε κατά περίπου 400.000 (πάνω από το 5% του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας) μεταξύ του 2010 και του 2017, κυρίως λόγω της μετανάστευσης.
Ανάλογες ήταν και οι επισημάνσεις του Μπομπ Τράα σε πρόσφατο άρθρο του στην «Κ», όπου υπογράμμισε και τις σημαντικές επιπτώσεις που θα έχει το δημογραφικό πρόβλημα στο ελληνικό χρέος. Οπως έχει σημειώσει, η ύπαρξη μικρότερου πληθυσμού στο μέλλον σημαίνει πως και η οικονομία θα είναι μικρότερη σε σύγκριση με τις προσδοκίες που υπήρχαν στην αρχή της δεκαετίας. Με μικρότερο πληθυσμό, θα περιοριστούν η κατανάλωση, οι επενδύσεις και το επίπεδο της συνολικής απασχόλησης. Συνεπώς, περιορίζεται και το δυνητικό μέγεθος της ελληνικής οικονομίας (το συνολικό επίπεδο δραστηριότητας). Δεδομένου ότι η Ελλάδα έχει υψηλό δημόσιο χρέος, η ύπαρξη μικρότερης οικονομίας σημαίνει πως το κατά κεφαλήν χρέος θα είναι υψηλότερο απ’ ό,τι προβλεπόταν νωρίτερα, γεγονός που καθιστά ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση τον περιορισμό του χρέους.
Σύμφωνα με τον κ. Ντάρβας, είναι επιτακτική η ανάγκη αλλαγής της μεταναστευτικής πολιτικής στην Ελλάδα, καθώς και η λήψη μέτρων που θα πείσουν τους νέους οι οποίοι επέλεξαν και επιλέγουν να εγκαταλείψουν τη χώρα να μην το κάνουν.
Και brain drain
Λυπηρό φαινόμενο έχει χαρακτηρίσει το brain drain η Πηνελόπη Κουγιανού – Γκόλντμπεργκ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, μιλώντας στην «Κ»: «Πολλοί Ελληνες του εξωτερικού θα ήθελαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους εάν είχαν την ευκαιρία να εφαρμόσουν τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους στην Ελλάδα. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει. Το brain drain είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, κατά τη γνώμη μου. Είναι καταστροφικό για τη χώρα μακροπρόθεσμα, ειδικά όταν συμβαίνει στην τρέχουσα κλίμακα»
Οπως σημείωσε και ο κ. Τράα στο άρθρο του, αν δεν υπάρξουν αλλαγές στη μετανάστευση και στη γεννητικότητα, σε σύγκριση με τις σημερινές προβλέψεις, είναι πιθανόν να απαιτηθεί μία ολόκληρη γενιά (δηλαδή 30 έτη) ώστε να αντισταθμίσει ο ελληνικός πληθυσμός την επίπτωση που είχε η κρίση στη δημογραφική εξέλιξη.