Είναι σημαντικό να υπάρχει ποικιλία. Tο μονοδιάστατο, είναι πληκτικό. Η λογοτεχνία αποτελεί παράγοντα σημαντικό για την αλληλοκατανόηση των λαών, βρίσκεται όμως αντιμέτωπη με ασύγκριτα μεγαλύτερες δυσκολίες σε σχέση με άλλες τέχνες όπως η μουσική, τα εικαστικά, το θέατρο και ο κινηματογράφος. Η λογοτεχνία ζει από τις λέξεις και από τον κόσμο της φαντασίας που ο ίδιος ο αναγνώστης δημιουργεί για τον εαυτό του. Αν θέλει να γίνει επιδραστική, εξαρτάται απόλυτα από τη μετάφραση. Από όλες τις αισθήσεις απευθύνεται μονάχα στη φαντασία. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να αποκτήσει το γερμανόφωνο αναγνωστικό κοινό πρόσβαση και στους Ελληνες συγγραφείς, γυναίκες και άνδρες, που θα του άνοιγαν νέους κόσμους και θα του παρείχαν νέες γνώσεις.
Τι όμως θα μπορούσε να αγγίξει τον γερμανόφωνο αναγνώστη σε ένα ελληνικό βιβλίο; Μια ιστορία με καλή αφήγηση, συναρπαστική και με φιγούρες πειστικές. Ετσι λειτουργεί η λογοτεχνική αγορά στον πεζό λόγο. Η πειραματική λογοτεχνία και η ποίηση παρουσιάζουν μικρότερο ενδιαφέρον για την αγορά του βιβλίου, «ανθίζουν» όμως και ευδοκιμούν με τρόπο θαυμαστό στις λεγόμενες «κόχες».
Τέτοιοι συγγραφείς υποστηρίζονται στον γερμανόφωνο χώρο από προγράμματα επιχορήγησης. Στον ελληνόφωνο χώρο στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις, συγκροτούν όμως νέες κοινότητες σε εποχές κρίσης. Πρόκειται για μία από τις θετικές παρενέργειες της παρούσας κατάστασης. Πιστεύω ότι οι «κόχες» και στις δύο γλώσσες μπορούν να επικοινωνήσουν καλά μεταξύ τους, αφού έχουν τα ίδια θέματα να αντιμετωπίσουν. Είμαι υπέρ του να ξεκινήσει κανείς με μια επικοινωνία ανάμεσα στις «κόχες», δίχως να προσδοκά άμεσα τη μεγάλη εμπορική επιτυχία. Κάτι τέτοιο χρειάζεται χρόνο και μακρά πνοή. Δίχως, όμως, μια ενεργή επιχορήγηση μεταφράσεων από την πλευρά του ελληνικού κράτους θα είναι πολύ δύσκολο να καταστήσουμε ελκυστική την ελληνική λογοτεχνία για τους γερμανόφωνους εκδότες. Αυτό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη μεταφορά πολιτισμού. Οσον αφορά την ιστορική έρευνα και την ακαδημαϊκή δραστηριότητα μπορεί να πει κανείς ότι οι χορηγίες αξίζουν τα λεφτά τους. Οπως αυτές, για παράδειγμα, που παρέχονται από το ελληνογερμανικό ταμείο για το Μέλλον και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στο πλαίσιο αυτό εγκρίθηκε πρόσφατα ένα πανεπιστημιακό ερευνητικό πρόγραμμα ύψους 400.000 ευρώ, με στόχο την ιστορική έρευνα της μετάφρασης. Τέτοιες δομές, όμως, που θα υποστήριζαν όχι απλώς μεμονωμένους εκδότες αλλά το σύνολο της ελεύθερης λογοτεχνικής και εκδοτικής «σκηνής», δεν υφίστανται για τη μετάφραση της σύγχρονης λογοτεχνίας.
Επιτρέψτε μου να επινοήσω ένα όραμα: η επιχορήγηση των ελληνογερμανικών μεταφράσεων χρειάζεται μια καινοτόμο σύλληψη που θα υπερβαίνει μια μονόπλευρη, εθνική υποστήριξη μεταφραστικών προγραμμάτων. Με τον τρόπο αυτό θα είχαμε ένα ενδιαφέρον ξεκίνημα και για άλλα «γλωσσικά ζεύγη», ενώ το ελληνογερμανικό παράδειγμα θα γινόταν σκαπανέας για μια ευρωπαϊκή πολιτισμική επικοινωνία. Η λογοτεχνική πολιτισμική ανταλλαγή θα αναβιβαζόταν, έτσι, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα υπερέβαινε τα εθνικά κράτη και θα εκτυλισσόταν σε μια κοινή ευρωπαϊκή συνθήκη από την άποψη της γλώσσας, του πολιτισμού και της ιδιοσυγκρασίας. Μια τέτοια σύλληψη θα είχε ως αφετηρία δύο γλωσσικούς και πολιτισμικούς χώρους και συγκεκριμένα τον γερμανόφωνο χώρο που περιλαμβάνει την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, την Αυστρία και τη γερμανόφωνη Ελβετία και τον ελληνόφωνο χώρο που εμπεριέχει την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Διασπορά. Πρόκειται για τον διάλογο ανάμεσα σε αυτούς τους πολιτισμικούς χώρους που μέχρι τώρα υποστηρίζεται μονόπλευρα και μάλιστα από τα μεμονωμένα εθνικά κράτη.
Το απαραίτητο ταμείο
Είναι καιρός να υπερβούμε την αφετηρία αυτή και να δημιουργήσουμε ένα ταμείο που θα τροφοδοτείται από εθνικούς, περιφερειακούς και διαπεριφερειακούς πόρους αλλά και από ιδιωτικές οργανώσεις και ιδρύματα, καθώς και από την Ε.Ε. Η δίγλωσση διαδικτυακή πύλη diablog.eu και ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός που προέκυψε από αυτήν (Diablog Vision e.V.) έχουν στρατευθεί από το 2014 μέσω της μεταφραστικής συλλογικότητας «Κύκλος Μεταφραστών» υπέρ της πολιτισμικής ανταλλαγής. Κάθε αναγνώστης και αναγνώστρια μπορεί να υποστηρίξει την προσπάθεια αυτή εισφέροντας εργασία και ιδέες. Μια πρώτη κορύφωση της πρωτοβουλίας αυτής αποτελεί το πενθήμερο ελληνογερμανικό συνέδριο λογοτεχνίας Syn_Energy Berlin_Athens που πραγματοποιείται στο Βερολίνο 17-21 Οκτωβρίου 2018. Εκεί δεν θα παρουσιαστεί τόσο η κλασική αφηγηματική πρόζα, στο επίκεντρο θα βρεθούν, αντίθετα, όσες και όσοι υπήρξαν οι πρωτοπόροι αυτών των ιδεών δρώντας παραγωγικά και δημιουργικά στο περιθώριο της λογοτεχνικής αγοράς. Αυτοί, προπάντων, έχουν ανάγκη τη δημόσια υποστήριξη.
* Η κ. Μιχαέλα Πρίντσιγκερ είναι μεταφράστρια ελληνικής λογοτεχνίας προς τα γερμανικά, ιδρύτρια του diablog.eu (2014). Το 2015 τιμήθηκε με το μεγάλο βραβείο της Αυστρίας για τη μετάφραση της λογοτεχνίας. Είναι καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ Syn_Energy Berlin_Athens.