ERIK LARSON
Βουβό κύμα, το τελευταίο πέρασμα του Λουζιτάνια
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά,
εκδ. Ικαρος, 2017, σελ. 508
« […] “Κοίταξα το ρολόι μου και βάζοντάς το στην τσέπη μου, έριξα μια ματιά στη δεξιά πλευρά και, όπως κατά προσέγγιση μπορώ να εκτιμήσω, είδα ένα βίαιο ξέσπασμα αφρού μήκους γύρω στο ενάμισι μέτρο, τέσσερα στίγματα από τη δεξιά πλευρά της πλώρης”. Του φάνηκε σαν γιγαντιαία φυσαλίδα που έσκαγε στην επιφάνεια. Ενα δευτερόλεπτο αργότερα είδε κάτι να κινείται διασχίζοντας την ακύμαντη θάλασσα, ένα ίχνος τόσο καθαρό, σαν να το χάραζε ένα αόρατο χέρι με ένα κομμάτι κιμωλία σε μαυροπίνακα».
Με αυτά τα λόγια ο Λάρσον περιγράφει το χαρακτηριστικό υπόλευκο, βουβό κύμα που άφηνε πίσω της η τορπίλη που εξαπολύθηκε εναντίον του υπερωκεανίου «Λουζιτάνια», για να περιγράψει μια συγκλονιστική ναυτική τραγωδία. Αναδιφώντας στις μαρτυρίες ο Λάρσον φιλοτεχνεί στον συγγραφικό του καμβά το πορτρέτο της αμερικανικής κοινωνίας της εποχής, η οποία ζούσε στην ουτοπία μιας κενής νοοτροπίας νεοπλουτισμού, που είναι γνωστή ως η Προοδευτκή Περίοδος, και επικεντρώνεται στη βύθιση του «Λουζιτάνια», στις 7 Μαΐου του 1915, από το γερμανικό υποβρύχιο «U-20» και στις μοιραίες της συνέπειες.
Είναι σημαντικός ο τρόπος τον οποίο επιλέγει ο Λάρσον για να παρουσιάσει τις κινήσεις των πλοίων. Εισδύοντας βαθιά στην ψυχοσύνθεση των δύο κύριων πρωταγωνιστών, του πλοιάρχου του «Λουζιτάνια» Τέρνερ και του Σβίγγερ, πλοιάρχου στο γερμανικό υποβρύχιο, καταφέρνει να αναδείξει τις μύχιες σκέψεις τους και παράλληλα να φέρει στην επιφάνεια τις προσωπικές τους εκτιμήσεις, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, τις αγωνίες και τις αποφάσεις τους.
Ο Λάρσον, όμως, δεν κάνει μόνο αυτό. Περιγράφει με εξαιρετική ακρίβεια τον τρόπο ζωής, τόσο μέσα στο υπερπολυτελές υπερωκεάνιο, με την αντίφαση ανάμεσα στους πλούσιους επιβαίνοντες και στο πλήρωμα της μηχανής, όσο και στο υποβρύχιο. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος με τον οποίο αναπαριστά την ατμόσφαιρα στο υγρό και περίκλειστο ατσάλινο κύτος του υποβρυχίου, όπως επίσης οι λεπτομέρειες τις οποίες παρουσιάζει για τον τρόπο λειτουργίας των μηχανών του «Λουζιτάνια», απόλυτα εντυπωσιακές και με μεγάλο ενδιαφέρον.
Η ιστορία είναι λίγο ώς πολύ γνωστή. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το πολυτελές «Λουζιτάνια», το μεγαλύτερο εμπορικό πλοίο του τότε κόσμου, επίτευγμα της ναυπηγικής τέχνης της εποχής, απέπλευσε από τη Νέα Υόρκη με προορισμό το Λίβερπουλ, έχοντας έναν μεγάλο αριθμό επιβατών, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονταν πολλά παιδιά. Ολοι όσοι επέβαιναν στο πλοίο δεν πίστευαν ότι θα μπορούσε το «Λουζιτάνια» να αποτελέσει στόχο των Γερμανών, καθώς δεν ήταν ένα πολεμικό πλοίο, παρά το γεγονός ότι η Γερμανία είχε χαρακτηρίσει εμπόλεμη ζώνη τη θάλασσα γύρω από τη Βρετανία. Ακόμη και όταν η γερμανική πρεσβεία ξεκαθάρισε ότι το συγκεκριμένο πλοίο ήταν ένας πιθανός στόχος, ο πλοίαρχος Τέρνερ δεν πίστεψε ότι θα μπορούσε να χτυπηθεί το πλοίο του. Ούτε το γεγονός ότι την ημέρα εκείνη είχε παρατηρηθεί έντονη δραστηριότητα στα γερμανικά υποβρύχια τον έβαλε τελικά σε υποψίες. Η πρώτη τορπίλη, ωστόσο, έπληξε τον στόχο της, σημαίνοντας το τέλος του πλοίου και μιας ολόκληρης εποχής, καθώς οι απώλειες για το «Λουζιτάνια», το οποίο οδηγήθηκε στον υγρό τάφο αύτανδρο, ήταν τραγικές, τόσο σε έμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό, και σηματοδότησαν την ένταξη της Αμερικής στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο λίγους μήνες μετά.
Παράταση της αγωνίας
Ο Λάρσον ακολουθεί με εμβληματικό τρόπο αυτή την ολέθρια πορεία και καταγράφει με ενάργεια τις τελευταίες στιγμές του πλοίου. Παράλληλα, με ευρηματικότητα, δημιουργεί μικρές, επιμέρους ιστορίες, τις οποίες διηγείται καθυστερώντας έτσι την κορύφωση της κλιμακούμενης έντασης των γεγονότων και παρατείνοντας την αγωνία για την έκβαση της ιστορίας. Η συνδυαστική παράθεση στοιχείων διαφόρων προσωπικοτήτων της εποχής, όπως είναι γνωστοί βιβλιοπώλες, κοσμηματοπώλες, σχεδιαστές, σκηνοθέτες, ακόμα και σουφραζέτες, μεταφέρουν το κέντρο βάρους της αφήγησης από τη ναυτική περιπέτεια στην ανθρωπολογία της εποχής. Παράλληλα, σκιαγραφούν μια απαραίτητη κοινωνική τοιχογραφία, ικανή να προσδώσει τις δυνητικές οπτικές της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και ταυτόχρονα την ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου, μέσα στην οποία συνέβησαν τα γεγονότα αυτά.
Η γλωσσική αγωγή του Λάρσον σε συνδυασμό με τη ναυτική ορολογία που χρησιμοποιεί, αποδόθηκε εξαιρετικά στα ελληνικά από την Κατερίνα Σχινά, γεγονός που καθιστά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου απρόσκοπτη και καθηλώνει τον αναγνώστη στην αφηγηματική της ροή, χαρίζοντας ένα σημαντικό ανάγνωσμα, στο οποίο ένα ιδιαίτερα πολύπλευρο ιστορικό γεγονός γίνεται μια συναρπαστική αφηγηματική κατάθεση.
Το βιβλίο, αποτέλεσμα της κοπιώδους έρευνας του Ερικ Λάρσον, τιμήθηκε το 2015 με τα βραβεία Goodreads Choice Award και World Magazine Book of the Year (2015), στην κατηγορία «Ιστορία/Βιογραφίες».