Μαθαίνουμε τα πάντα για τα μήλα και φτιάχνουμε σιρόπι, γλυκό κουταλιού φιρίκι, ροζ μαρμελάδα μήλου, μήλα ψητά, σαλάτα, αλλά και κρεατικά με σάλτσα μήλου.
Αυτό το πανάρχαιο φρούτο έγινε αφορμή για οριακά γεγονότα. Αυτό έφαγαν άλλωστε οι πρωτόπλαστοι και απώλεσαν τον Παράδεισο μαζί με την αρετή τους.
Μήλο πέταξε η θεά της φιλονικίας στο γλέντι του γάμου του Πηλέα και της Θέτιδας και ούτε λίγο ούτε πολύ έγινε αυτό το μήλο η αιτία του Τρωικού Πολέμου.
Μήλο είδε να πέφτει από τη μηλιά ο Ισαάκ Νεύτων και ερεύνησε και διατύπωσε τους νόμους της βαρύτητας.
Ένα μήλο τοποθετημένο πάνω στο κεφάλι του παιδιού του έπρεπε να χτυπήσει με το βέλος του τόξου του ο Γουλιέλμος Τέλος, εθνικός ήρωας των Ελβετών. Σε αυτήν τη δοκιμασία τον καταδίκασε ο Αυστριακός κατακτητής «διότι δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις». Το χτύπησε πράγματι και έτσι γλίτωσε το παιδί, αλλά το γεγονός έγινε αφορμή να επαναστατήσουν οι Ελβετοί και τελικά να απαλλαγούν από τους Αυστριακούς.
Το μήλο της μηλιάς (Malus Communis ή Pyrus Malus) συμβολίζει την αγάπη, τον έρωτα και τη γονιμότητα. Ένα παιδικό αλλά καθόλου αθώο τραγουδάκι λέει: …Πήγα στην κυρία / μου ’δωσε ένα μήλο / μήλο δαγκωμένο / το ’φαγε η κόρη κι έκανε αγόρι… Σε πολλά τραγούδια και σε λαϊκά παραμύθια ο νέος διαλέγει την καλή του, ανάμεσα σε πολλές νέες, προσφέροντάς της ένα μήλο.
Το μήλο συμμετέχει στις γαμήλιες τελετές όχι μόνο στην ελληνική παράδοση, αλλά και στις παραδόσεις πολλών χωρών. Για παράδειγμα, στο φλάμπουρο του γάμου που προηγείται στη γαμήλια πομπή καρφώνουν μήλα. Επίσης «μήλο» ή «μηλιά» αποκαλείται συχνά το αντικείμενο του πόθου: Μήλο μου κόκκινο, / ρόιδο βαμμένο / εσύ με μάρανες / τον πικραμένο… ή Μηλίτσα που ’σαι στον γκρεμνό τα μήλα φορτωμένη τα μήλα σου λιμπίζομαι, τον εγκρεμνό φοβούμαι…
Τα μήλα τα μάλα ωφελούν
Το μηλαράκι έχει μόνο 49 θερμίδες, μπόλικες βιταμίνες (Α, Β, Β2, C), έχει όμως και σίδηρο, μαγνήσιο, ασβέστιο και φώσφορο που το κάνουν πολύτιμο για τον οργανισμό. Η ευεργετική του δράση αρχίζει από το στόμα: καθαρίζει τα δόντια, γυμνάζει τα ούλα, βοηθάει τη σωστή λειτουργία του πεπτικού συστήματος και ωφελεί στις παθήσεις των βρόγχων, του ήπατος, του ουροποιητικού. Επίσης τονώνει το νευρικό σύστημα.
Σε παλιά βιβλία λαϊκής ιατρικής και γιατροσοφικά που ξεφύλλισα, με εντυπωσίασαν οι πολλές συνταγές για πρακτικά φάρμακα και μαντζούνια με μήλα που καλύπτουν σχεδόν όλο το πεδίο ενδιαφέροντος της Ιατρικής. Λόγου χάριν, αν πονάει το αυτί σας δεν έχετε παρά να ακουμπήσετε πάνω του ένα ψημένο, ζεστό μήλο.
Για την αρθρίτιδα μπορείτε να ξεράνετε τα φλούδια του, να τα κοπανίσετε, και από αυτήν τη σκόνη να διαλύετε ένα κουταλάκι σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό και να το πίνετε.
Ειδικά με τους «ρενέδες», αν τους τρίψετε στον τρίφτη φτιάχνετε «επίθεμα εξαίρετον» για τους μώλωπες, ιδιαίτερα στο πρόσωπο.
Οπότε, τρίβετε το μηλαράκι, βάζετε το μισό κατάπλασμα στους μώλωπες και το υπόλοιπο το βάζετε σ’ ένα μπολ με μια ιδέα μελάκι και λίγη κανέλα και το τρώτε… προς παρηγορίαν.
Κόλπα με μήλα
Αν, αφού τελειώσετε με τα γιατροσόφια, επιθυμείτε να φάτε τα μήλα σας ωμά, με τα φλούδια, πλύνετέ τα πρώτα σχολαστικά για διάφορους γνωστούς λόγους, αλλά και επειδή τα στιλβώνουν με κερί για να τα κάνουν ακόμη πιο ελκυστικά στο εμπόριο.
Αν σας έμειναν μήλα που δεν σας άρεσαν και μπαγιάτεψαν, μην τα πετάξετε. Καθαρίστε και κόψτε τα στα τέσσερα, βράστε τα με λίγη ζάχαρη (1 κουταλιά για κάθε μήλο) και ένα κομματάκι κανέλα. Αν το προσφέρετε χλιαρό θα αρέσει πολύ στα παιδιά, είναι απαλό και μυρωδάτο.
Ένα ωραίο επιδόρπιο είναι να προσφέρετε σε μια πιατέλα κομμάτια μήλου περιχυμένα με μέλι, πασπαλισμένα με κανέλα ή άλλο μπαχαρικό.
Τα φλούδια του μήλου και φέτες από ολόκληρο το φρούτο αποξηραμένα αν τα βράσετε με νερό, όπως το τσάι του βουνού, είναι ανακουφιστικό ρόφημα. Στην Ξάνθη βρήκαμε λιαστά κράνα ανακατεμένα με λιαστές φέτες μήλου για ρόφημα.
Το κέντρο του μήλου με τα κουκούτσια και τα σκληρά μέρη έχει μπόλικη πηκτίνη. Όταν φτιάχνετε κάτι με μήλο μπορείτε να τα δένετε σε τουλπανάκι (γάζα) και να τα αφήνετε να βράσουν μαζί με τα υπόλοιπα. Μετά τα πετάτε…
Ποικιλίες
Το μήλο είναι πολύ παλιό σ’ αυτό τον κόσμο. Από τα προϊστορικά χρόνια μαρτυρείται η ύπαρξή του. Στο φυτολογικό λεξικό του Π. Γ. Γενναδίου αναφέρεται ότι οι ποικιλίες των μήλων ξεπερνούν τις 800, αλλά σήμερα με τα υβρίδια έχουν ξεπεράσει τις 7.000, αλλά αυτές που καλλιεργούνται ευρύτατα σε όλες τις ηπείρους είναι γύρω στις 50.
Στην Ευρώπη (και στην Αμερική, αλλά με διαφορετικούς όρους) διαχωρίζουν τις ποικιλίες που προορίζονται για το μηλόκρασο (cider). Tα μήλα αυτών των ποικιλιών είναι ξινούτσικα, στυφά, μερικά μάλιστα είναι υπόπικρα. Στην Ελλάδα σήμερα δεν συνηθίζεται το μηλόκρασο, αλλά φαίνεται ότι το συνήθιζαν στην αρχαιότητα. Η ύπαρξη μηλίτη οίνου μαρτυρείται στον Στράβωνα και στον Πλούταρχο.
Σε οροπέδια και σε πλαγιές καλλιεργούνται κυρίως τα μήλα και συγκομίζονται τον Σεπτέμβριο ώς το τέλος Νοεμβρίου, ανάλογα με το κλίμα κάθε περιοχής και τις ράτσες των δέντρων. Λέγεται ότι τα ορεινά μήλα είναι πιο νόστιμα από τα πιο πεδινά. Νομίζω ότι οποιοδήποτε μήλο υγιές και γινωμένο είναι νόστιμο.
Στην Ελλάδα παράγουμε πολλά μήλα, εξάγουμε αρκετά από αυτά, αλλά εισάγουμε κιόλας. Ιταλία, Τουρκία, αλλά και Αργεντινή, Χιλή και Νέα Ζηλανδία είναι μερικές από τις χώρες προέλευσης αυτών των εισαγόμενων μήλων.
Οι κυριότερες ποικιλίες που βρίσκουμε στην ελληνική αγορά είναι τα κόκκινα (Στάρκιν), τα γλυκά κίτρινα (Γκόλντεν Ντελίσιους) και τα ξινόμηλα που είναι πράσινα (Γκράνι Σμιθ). Εξαιρετικά στη γεύση αλλά όχι τόσο φιγουράτα είναι τα κιτρινοκόκκινα Ντελίσιους Πιλαφά, κάπως θαμπά μήλα από το αρκαδικό οροπέδιο, γνωστά ως μήλα Τριπόλεως. Σε σημαντικές ποσότητες τόσο στη Δυτ. Μακεδονία (Εδεσσα) όσο και στην περιοχή του Βόλου (Αγιά), καλλιεργούνται τα ξανθά κιτρινοκόκκινα Τζόνα, που είναι πεντανόστιμα και κερδίζουν έδαφος στην αγορά.
Πολλές ακόμα ποικιλίες, σε ασήμαντες εμπορικά ποσότητες καλλιεργούνται, όπως τα «Μου Τσου» που μοιάζουν με τα ξινόμηλα, αλλά είναι πιο ζουμερά και λιγότερο ξινά.
Κάπως δυσεύρευτα είναι πια τα αρωματικά φιρίκια, τα μικρά νόστιμα μηλαράκια που άλλοτε ήταν αγαπημένα των παιδιών και βουτηγμένα σε κόκκινη καραμέλα, καρφωμένα πάνω σε ξυλάκια· τα πουλούσαν στους δρόμους.