Υπάρχει ένα διήγημα στη συλλογή του Χέμινγουεϊ «Στην εποχή μας» που τιτλοφορείται: «Οταν κάτι τελειώνει». Είναι η ιστορία ενός χωρισμού: ο Νικ Ανταμς (το νεανικό alter ego του «Χεμ»), κάνει πικνίκ στις όχθες μιας λίμνης με τη φίλη του. Είναι κάτι που το νεαρό ζευγάρι συνηθίζει.
Μόνον που αυτή τη φορά κάτι είναι αλλιώς. Το κορίτσι το ψυχανεμίζεται. Ρωτάει το αγόρι τι τρέχει. Αυτός διστάζει, εκείνη όμως τον πιέζει.
«Δεν έχει πλάκα πια», λέει το αγόρι, σχεδόν μέσα από τα δόντια του. Δεν μπορεί να προσδιορίσει τι ακριβώς, πώς, πού έπαψε να «έχει πλάκα» και μάλλον η κοπέλα δεν χρειάζεται άλλες διευκρινίσεις.
Επεται μια ενοχλητική σιωπή. Υστερα, το κορίτσι τα μαζεύει και φεύγει. Το αγόρι απομένει μόνο του. Λίγη ώρα αργότερα εμφανίζεται ένας κολλητός του. Ενδιαφέρεται να μάθει την έκβαση των πραγμάτων, ωστόσο, δεν δείχνει καμία ευαισθησία απέναντι στην κατάσταση. «Το πήρε πολύ βαριά, ε;». Κάτι τέτοιο λέει και πιάνει να μασουλάει τα σάντουιτς που έχουν απομείνει στο καλάθι. Το αγόρι σχεδόν διαολοστέλνει τον φίλο του. Θέλει να μείνει μόνο, να μη μιλήσει σε κανέναν. Το διήγημα κλείνει.
Ο κύριος Γκρι με ρωτάει: «Ο πρωτότυπος τίτλος του διηγήματος είναι “The end of something”». Κουνάω το κεφάλι μου καταφατικά. «Δηλαδή», συνεχίζει ο κύριος Γκρι, «αυτό σημαίνει: το τέλος κάποιου πράγματος. Ή ενός πράγματος».
Κυριολεκτικά, ναι, αυτός είναι ο τίτλος. «Κι ωστόσο, εσύ τον έκανες “Οταν κάτι τελειώνει”». Ο κύριος Γκρι αναφέρεται στη μετάφρασή μου όλων των διηγημάτων της συλλογής από τις εκδόσεις Καστανιώτη (2008). «Γιατί τον άλλαξες τον τίτλο, αλήθεια;», με ρωτάει μετά.
Δε νιώθω ότι τον άλλαξα και τόσο. Δεν θα τολμούσα να αυθαιρετήσω εγώ, ο κανένας, απέναντι σε ένα μεγαθήριο όπως ο Χέμινγουεϊ. Δέκα χρόνια μετά την κυκλοφορία της συλλογής, ενίοτε το θέμα με απασχολεί ακόμα.
Μεταφραστικώς μιλώντας, δεν μου άρεσε, γυρίζοντας τον τίτλο στα ελληνικά, η λέξη «πράγμα», και μάλιστα στη γενική. Η αγγλική λέξη something έχει κάτι πιο αέρινο, υπαινικτικό. Κυρίως, το «Οταν κάτι τελειώνει» μου το υπαγόρευσε ο ίδιος συγγραφέας: το «πράγμα» μετατράπηκε στο δικό μας πιο αέρινο και υπαινικτικό «κάτι», ενώ ο ρηματικός τύπος του τέλους στα ελληνικά, στον ενεστώτα, έχει μια διάρκεια: στην ιστορία γινόμαστε μάρτυρες μιας σχέσης τη στιγμή ακριβώς που λήγει. Και αυτή η στιγμή, όσο σύντομη κι αν είναι ενίοτε, διαρκεί βασανιστικά πολύ πάντοτε – μέσα μας.
Η ίδια η ιστορία θέτει το ερώτημα: πότε ξέρουμε ότι τελειώνει ένας έρωτας; Και τι γίνεται όταν τελειώνει; Ούτε το ίδιο το αγόρι –που τον τελειώνει– δεν μπορεί να απαντήσει καλά καλά. Και αυτό που γίνεται όταν τον τελειώνει είναι να τον πενθήσει. Και μετά να πάει παρακάτω, όπως λένε κάποιοι.
Δεν ξέρω αν έπεισα τον κύριο Γκρι. «Είναι τρομακτικά όσα δεν λέγονται στο διήγημα», παρατηρεί. Συμφωνώ μαζί του. Οσα μοιράστηκαν, όσα έζησαν οι δύο εραστές, αποσιωπούνται και παρ’ όλα αυτά είναι εκεί, μαζί τους. Κυρίως, όταν κάτι τελειώνει.