Δεδομένου ότι η υποψηφιότητα του δικαστή κ. Μπρετ Κάβανο επικυρώθηκε από τη Γερουσία και το νέο μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ ανέλαβε ήδη τα καθήκοντά του, η υπόθεση τυπικά έληξε. Ο απόηχός της, όμως, θα είναι για καιρό αισθητός. Η ακροαματική διαδικασία της επικύρωσης ανέδειξε θέματα με γενικότερο ενδιαφέρον.
Ενα από αυτά είναι το εξής: πώς ένα ορθολογικός λήπτης αποφάσεων ασκεί την ευθυκρισία του όταν τίθεται ενώπιον αντικρουόμενων περιγραφών; Οταν η Α ισχυρίζεται κάτι και ο Β το εντελώς αντίθετο, πώς μπορεί να ληφθεί ορθολογικά μια απόφαση; Με τι κριτήρια;
Το θέμα είναι τεράστιο. Εδώ θα ασχοληθώ με μερικές πτυχές του. Θυμίζω: η κυρία Φορντ ισχυρίστηκε ότι ο κ. Κάβανο, σε κατάσταση μέθης, της επιτέθηκε σεξουαλικά πριν από 36 χρόνια όταν και οι δύο ήταν έφηβοι (εκείνη 15, αυτός 17 ετών). Η κ. Φορντ «είναι 100% σίγουρη» για το περιστατικό. Ο κ. Κάβανο το αρνείται «κατηγορηματικά». Ποιος πρέπει να γίνει πιστευτός;
«Πλαίσιο» και αξιοπιστία
Ενα κεφαλαιώδες ζήτημα είναι να αποσαφηνίσουν οι λήπτες αποφάσεων το «πλαίσιο» (frame) μέσα στο οποίο θα κινηθεί η σκέψη τους. Σε ποιο είδος ανήκει η περίπτωση που τους απασχολεί; Το «πλαίσιο» συχνά είναι υπόρρητο. Η ορθολογική προσέγγιση, αναζητώντας τη διαύγεια, το αναδεικνύει· η ανορθολογική, αποσκοπώντας στην κατίσχυση, το συγκαλύπτει.
Ο πρόεδρος Τραμπ και αρκετοί Ρεπουμπλικανοί γερουσιαστές δήλωσαν ότι ο κ. Κάβανο «είναι αθώος». Προσέξτε το υπόρρητο πλαίσιο: η ακροαματική διαδικασία είναι σαν μια ποινική δίκη, στην οποία ο ύποπτος διαθέτει το τεκμήριο της αθωότητας. Εφόσον δεν βρέθηκαν αδιάσειστα ενοχοποιητικά στοιχεία για τον κ. Κάβανο, ο ύποπτος κρίνεται αθώος. Σε μια πιο ήπια εκδοχή, όταν έχουμε δύο εξίσου αξιόπιστες, πλην όμως ευθέως αντικρουόμενες μαρτυρίες, τότε, αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι στην κρίση μας, παρέχουμε στον καταγγελλόμενο το «όφελος της αμφιβολίας». Το κρίσιμο ερώτημα, βέβαια, είναι αν οι μαρτυρίες είναι εξίσου αξιόπιστες.
Η γερουσιαστής Χιρόνο έθεσε ρητά ένα άλλο «πλαίσιο». Η περίπτωση που εξετάζουμε, είπε, δεν μοιάζει τόσο με ποινική δίκη όσο με εργασιακή συνέντευξη: ο υποψήφιος πρέπει να πείσει τους γερουσιαστές ότι είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για τη θέση που διεκδικεί. Αυτό το πλαίσιο θέτει ως προτεραιότητα ότι αυτός που θα επιλεγεί δεν πρέπει να συνοδεύεται από αστερίσκους. Διαφορετικά δεν είναι υποχρεωμένοι αυτοί που αποφασίζουν να του δώσουν τη θέση, ούτε είναι δικαίωμά του να την πάρει. Αυτός τη διεκδικεί, άρα αυτός είναι που πρέπει να πείσει για την καταλληλότητά του. Οπως είπε η κ. Χιρόνο, «η αξιοπιστία, ο χαρακτήρας, η ειλικρίνεια» – αυτά είναι τα πιο σημαντικά που πρέπει να διερευνήσουμε.
Αν δει κανείς την ακροαματική διαδικασία ως εργασιακή συνέντευξη, το ερώτημα που τον απασχολεί δεν είναι τόσο αν πραγματικά έλαβε χώρα το καταγγελλόμενο περιστατικό (αυτό δεν μπορούμε να το μάθουμε με βεβαιότητα), όσο με πόση αξιοπιστία υπερασπίζεται ο καταγγελλόμενος τον εαυτό του. Θα προσέξατε ότι στην αξιοπιστία εστιάζει και η ήπια εκδοχή του πρώτου πλαισίου.
Πώς κρίνουμε την αξιοπιστία; Αναζητούμε, κυρίως, την αληθοφάνεια επιμέρους ισχυρισμών του ομιλητή, εστιάζουμε στο ύφος του, και ερμηνεύουμε τα συναισθήματά του για να δούμε τι πληροφορίες αποκαλύπτουν.
Με αυτά τα κριτήρια, ένας ορθολογικός (δηλαδή: λογικός, συναισθηματικά ευφυής, και απροκατάληπτος) γερουσιαστής μάλλον θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι, άσχετα με το αν είναι αληθές το καταγγελλόμενο περιστατικό, ο κ. Κάβανο απέτυχε στην εργασιακή συνέντευξη. Δεν διέθετε την απαιτούμενη αξιοπιστία.
Ανάρμοστος θυμός
Πρώτον, στην ένορκη κατάθεσή του ήταν ανειλικρινής. Ρωτήθηκε συχνά αν ήταν βαρύς πότης όταν ήταν νέος. Το αρνήθηκε. Επινε μπίρα, είπε, αλλά όχι τόσο ώστε να μεθά. Παλιοί του συμφοιτητές στο Yale το διέψευσαν. Μεθούσε συχνά, είπαν, σε σημείο που να γίνεται λεκτικά επιθετικός και να μη θυμάται τι έκανε. Είπε ότι ήταν νόμιμη η κατανάλωση αλκοόλ όταν ήταν 18, ενώ το ηλικιακό όριο τότε ήταν 21.Το ημερολόγιό του βρίθει από φράσεις που καταδεικνύουν την έντονη ροπή του στο ποτό. Οταν ρωτήθηκε γι’ αυτές, όπως και για μισογυνιστικές φράσεις, διέστρεψε το κοινώς γνωστό νόημά τους. Τα μικρά ψέματα αρκούν να εγείρουν υποψίες ότι ειπώθηκαν και μεγάλα ψέματα.
Δεύτερον, το ύφος του κ. Κάβανο ήταν απαξιωτικό. Εδειξε περιφρόνηση στην ακροαματική διαδικασία, αποκαλώντας την μάλιστα «τσίρκο»! Η πολιτική μεροληψία του ήταν πρωτοφανής: χαρακτήρισε τις καταγγελίες ως ενορχηστρωμένες από «τους Κλίντον» και όσoυς ενοχλήθηκαν με την εκλογή Τραμπ! Ενίοτε απέφευγε να απαντήσει ξεκάθαρα (όπως, π.χ., γιατί δεν ζήτησε ο ίδιος να ερευνήσει το FBI τις καταγγελίες Φορντ). Αλλες φορές έδειξε επιθετικότητα σε συγκεκριμένους γερουσιαστές («εσείς πίνετε;»).
Τρίτον, ο τρόπος που εξέφρασε τα αρνητικά συναισθήματά του ήταν ναρκισσιστικός. Στο μέτρο που αισθανόταν αθώος, ο θυμός του ήταν εύλογος. Ηταν, όμως, ανάρμοστος θυμός – ο λόγος του έγινε απαξιωτικός, χλευαστικός και συνωμοσιολογικός. Υπάρχει ορθολογικός θυμός; Φυσικά. Η φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ μας θυμίζει την αντίληψη περί θυμού του Αριστοτέλη και του Ανταμ Σμιθ: αποφεύγουμε τον ανάρμοστο θυμό όταν λαμβάνουμε υπόψη τον αποδέκτη του θυμού μας. Τον ονομάζει «θυμό-μετάβαση»: μεταβαίνουμε από την εκδίκηση στην εποικοδομητική στάση που νοιάζεται για το γενικότερο καλό (εν προκειμένω, τη θεσμική ευταξία). Ο Κάβανο επέδειξε εγωκεντρική αγανάκτηση – ο θυμός του διέστρεψε την κρίση του, προσδίδοντάς της χαρακτηριστικά κραυγαλέας πολιτικής μεροληψίας και αυτο-εξυπηρετικής στάσης.
Στην ακροαματική διαδικασία ο κ. Κάβανο υπονόμευσε την αξιοπιστία του. Η ανειλικρίνειά του, η κραυγαλέα μεροληψία του και ο ανάρμοστος θυμός του έδειξαν έναν άνθρωπο που, πιθανώς, κάτι ήθελε να κρύψει. Του έλειπαν η σύνεση και η μετριοπάθεια – απαραίτητα προσόντα για έναν ισόβιο ανώτατο δικαστή. Η υποψηφιότητά του είχε αστερίσκους. Οτι πήρε τη δουλειά, λέει πολλά για τον δημόσιο βίο της σημερινής Αμερικής.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.