ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ
Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 19ο αιώνα Μουσική ζωή και λαϊκά θεάματα
εκδ. Πλέσσα, σελ. 986 (δύο τόμοι)
Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης συνεχίζει να παρέχει με συνέπεια σημαντικά τεκμήρια σχετικά με την κριτική και τη συγκριτική διαχείριση ζητημάτων που αφορούν πρόσωπα και πράγματα της μείζονος πολιτισμικής παραγωγής κυρίως στην περιοχή των Επτανήσων, αλλά όχι μόνον. Αυτή τη φορά πρόκειται για μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα, παραστατική, πολλαπλώς τεκμηριωμένη αποτύπωση πληροφοριών για ένα σημαντικό ζήτημα που αντιπροσωπεύει η καλλιτεχνική δραστηριότητα στη Ζάκυνθο κατά τον 19ο αιώνα, μέσα σε ένα ευρύ περιβάλλον ιστορικών, πολιτισμικών, κοινωνικών, ιδεολογικών, ακόμα και οικονομικών συνθηκών που την επηρέασαν ή και προσδιόρισαν.
Με αυτές τις προϋποθέσεις, στην ανά χείρας έκδοση αναγνωρίζουμε μια εκτενέστατη πινακοθήκη με ποικίλα πορτρέτα μέσα σε εξίσου ποικίλες τοπιογραφίες. Την εστίαση κατέχουν δεδομένα που αφορούν τον βίο του θεάτρου «Απόλλων» (1835-1870) και του θεάτρου «Φώσκολος» (1872-1893). Ο βίος των δύο αυτών θεάτρων ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρων όσο και έντονος, καθώς οι Ζακυνθινοί υπήρξαν «φοιβόπληκτοι» και «οπερομανείς».
Ακολουθώντας τη γραμμική ροή του ιστορικού, γενικού χρόνου όπως αποτυπώνεται στην έκδοση, ενίοτε πάντως με παλινδρομήσεις που εξασφαλίζουν τη συγκριτική εκτίμηση των πραγμάτων, βρίσκουμε πλείστες λεπτομέρειες για λυρικούς καλλιτέχνες (μεταξύ των οποίων η Aμερικανίδα σοπράνο Avonia Bonney και η Ζακυνθία σοπράνο Ισαβέλλα Ιατρά), για χορωδίες και για ορχήστρες, για αρχιμουσικούς, για σκηνογράφους, για τεχνικό προσωπικό, για καλλιτεχνικά γραφεία και για ιμπρεσάριους, για γραφειοκρατικές διαδικασίες και για χορηγίες, που πλαισιώνουν τη διδασκαλία έργων από τον χώρο της ιταλικής κυρίως όπερας, αλλά όχι μόνον, όπως: Βέρντι, Ροσίνι, Μπελίνι, Ντονιτσέτι, καθώς και Γκουνό, και βεβαίως έργων του Ζακύνθιου Παύλου Καρρέρ (1829-1896).
Οι «ισορροπίες»
Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζουμε στοιχεία για την αλληλογραφία ανάμεσα σε παραγωγούς παραστάσεων και σε κριτικούς, για τις «ισορροπίες» μεταξύ καλλιτεχνών ή για τον διχασμό οπαδών των καλλιτεχνών με τις συνακόλουθες βίαιες αντιδράσεις (επεισόδια μέσα στο θέατρο, μονομαχίες και απόπειρες δολοφονίας), καθώς και πληροφορίες σχετικά με τις πρώτες προσπάθειες για οργάνωση θεατρικής ζωής στη Ζάκυνθο (μεταξύ άλλων, η δραστηριότητα του Teatro dei Filopatrii και του θεάτρου «Adam» από το όνομα του αρμοστή Sir Frederick Adam).
Παράλληλα, ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης παρουσιάζει πληροφορίες για συλλόγους που υποστηρίζουν τη θεατρική ζωή στη Ζάκυνθο, όπως είναι η Εταιρεία των Φιλοθεάτρων, ο Φιλαρμονικός Σύλλογος Ζακύνθου με την πρώτη ορχήστρα πνευστών στα Επτάνησα και περαιτέρω στον ελλαδικό χώρο, η Φιλαρμονική Εταιρεία Ζακύνθου (με ανασυστάσεις) ή η Accademia Filodrammatica dei Parnassiani.
Ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη θεατρική, παράλληλα με τη μελοδραματική, δραστηριότητα στη Ζάκυνθο κατά την ίδια εποχή, με την παρουσία εντόπιων ή περιοδευόντων θιάσων, όπως είναι ιταλικοί θίασοι πρόζας ή ο θίασος «Μένανδρος» των αδελφών Διονυσίου και Σπυρίδωνος Ταβουλάρη ή ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου.
Εξάλλου, ένα ενδιαφέρον τμήμα της έκδοσης καταλαμβάνουν τα λαϊκά και τα παραθεατρικά θεάματα: πλανόδιοι θαυματοποιοί και θεατρίνοι, αθλητές, ιπποδρόμια, μπαλέτα, τεχνολογικά ή φυσικά αξιοπερίεργα, μαριονέτες, ταχυδακτυλουργοί, αλλά και ωδικά καφενεία, καθώς και πνευματιστικές παραστάσεις.
Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης αναφέρεται επίσης, ως ευνόητον, αφενός στις απαρχές της θεατρικής (και όχι μόνον) ζωής στη Ζάκυνθο και αφετέρου σε όσα ακολούθησαν μετά τη λήξη λειτουργίας των δύο θεάτρων («Απόλλων», «Φώσκολος»). Στην τελευταία περίπτωση ανήκουν συναυλίες σε ιδιωτικούς χώρους, σερενάτες, μουσικές εσπερίδες, μέχρι την εμφάνιση του κινηματογράφου στη Ζάκυνθο, το έτος 1900.
Τις απαρχές ορίζουν μία παράσταση των «Περσών» του Αισχύλου σε ιταλική μετάφραση, με την πρωτοβουλία του προβλεπτή της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας Παύλου Κονταρίνη (1571), και ακόμα (μεταξύ πολλών άλλων ομοειδών): η «Ευγένα» του Θεόδωρου Μοντσελέζε, ο «Ζήνων» (έργο Kεφαλονίτη ποιητή), η διασκευή της «Ερωφίλης» σε ζακυνθινή διάλεκτο, ο «Χάσης» του Δημητρίου Γουζέλη, ο «Βασιλικός» του Αντωνίου Μάτεσι, επίσης η συγγραφέας και εκπρόσωπος του νεοελληνικού Διαφωτισμού Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκο, καθώς και πρώτες μορφές θεατρικών κτιρίων στο κάστρο ή στην πόλη του Αιγιαλού.
Στα παρακείμενα της έκδοσης περιλαμβάνονται ποικίλα δημοσιεύματα, κατάλογοι σχετικοί με τα θεατρικά πράγματα στη Ζάκυνθο, ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, ευρετήριο ονομάτων, φωτογραφικό υλικό και εκτενές εισαγωγικό κείμενο του Βάλτερ Πούχνερ.
Λόγος παραστατικός, πυκνός, ενισχυμένος με την αμεσότητα της προφορικής επικοινωνίας αποδίδει την κριτική, συγκριτική, συνθετική σκέψη του Διονύση Ν. Μουσμούτη, ο οποίος ως συνήθως δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα θεματικά όρια αλλά επεκτείνεται στον ορίζοντα των πραγμάτων.
* Φιλόλογος – κριτικός λογοτεχνίας.