Στις ταινίες των Κριστομπάλ Λεόν και Χοακίν Κοσίνια περιπλανιέται κανείς με ταχύτητα στον χώρο του υποσυνειδήτου, μετέωρος ανάμεσα στις διαρκείς μεταμορφώσεις του καλού και του κακού· ανάμεσα στο αλλόκοτο όνειρο και στον σουρεαλιστικό –κάποτε και πραγματικό– εφιάλτη. Ανάμεσα στο αίσθημα ενός απροσδόκητου έργου τέχνης, το οποίο μπορεί να συναντήσει σε μια γκαλερί και μιας ταινίας animation, που παρακολουθεί σε μια κινηματογραφική αίθουσα. Οι δύο 38χρονοι Χιλιανοί εικαστικοί και σκηνοθέτες, με παρουσία σε μεγάλες διοργανώσεις (Μπιενάλε Βενετίας, Φεστιβάλ Βερολίνου, Ρότερνταμ, Λοκάρνο, κ.ο.κ), θα βρεθούν φέτος στο 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (1-11 Νοεμβρίου), για ένα αφιέρωμα στο έργο τους.
Σε 9 μικρού μήκους ταινίες και μία μεγάλου χρησιμοποιούν την ίδια, σύνθετη, τεχνική που συνδυάζει φιγούρες από παπιέ μασέ, πραγματικά σκηνικά και αντικείμενα, σκίτσα και φωτογραφίες. Οι φιγούρες «διαλύονται» και ανασυντίθενται, μετακινούμενες διαρκώς από έναν ανησυχητικό, και μάλλον άβολο, κόσμο παραμυθιού στη σκληρή δυστοπία. Oπως στο «To Σπίτι – Λύκος», μια εκδοχή του παραμυθιού με τα τρία γουρουνάκια που τοποθετείται στη διαβόητη χιλιανή «Αποικία της αξιοπρέπειας» (Colonia Dignidad), έργο των ναζί, κέντρο βασανιστηρίων του Πινοσέτ. Μια απομονωμένη κοινότητα, για 40 χρόνια, της οποίας οι κάτοικοι ήταν στην πραγματικότητα αιχμάλωτοι: γύρω από την αποικία υπήρχαν φράχτης και ηλεκτροφόρα σύρματα.
Στη συνέντευξη, με μέιλ, θέλησαν να απαντήσουν και οι δύο δημιουργοί στις ερωτήσεις.
– Η διαρκής μεταμόρφωση ανθρώπων και αντικειμένων είναι χαρακτηριστικό της δουλειάς σας. Από πού ξεκινά η ιδέα;
Κοσίνια: Είναι δύσκολο να απαντήσουμε γιατί η μεταμόρφωση, ο μετασχηματισμός, είναι στη βάση κάθε εγχειρήματος, άρα έχει πολλές αιτίες και αφορμές. Κατά μία έννοια η ταινία είναι σαν ένα κόμικ ζωγραφισμένο στο χαρτί (σ.σ. storyboard) που μπορείς να δεις να ξεδιπλώνεται μπροστά σου. Δεν είναι πολλές οι ρεαλιστικές σκηνές των κινουμένων σχεδίων. Τα περισσότερα animation μεταμορφώνονται και έτσι η μία σκηνή διαδέχεται την άλλη, το ένα υλικό ή αντικείμενο τροποποιείται σε κάτι άλλο. Τα υλικά είναι πρωταγωνιστές σε ένα παράλληλο σενάριο. Ενας από τους βασικούς κανόνες της δουλειάς μας είναι ότι τα πάντα στο φιλμ μπορούν να μεταμορφωθούν όπως σε ένα γλυπτό. Νομίζω ότι αυτό συνδέεται με τα όνειρα και τη λειτουργία της μνήμης. Μέσα στο μυαλό όλα αναμειγνύονται. Αυτό που φαντάζει ως καλό δεν σημαίνει ότι πιστεύουμε πως είναι καλό.
Λεόν: Πολλά από αυτά που κάνουμε, οπτικά και αφηγηματικά, γεννιούνται από την αμφιβολία για το τι πιστεύουμε ότι είναι σωστό ή όχι. Εχουμε υιοθετήσει μία σειρά από διαφορετικούς ρόλους για τις ταινίες μας, τις οποίες γυρίζουμε ακριβώς επειδή δεν εμπιστευόμαστε και πολύ τις δικές μας αντιλήψεις για τον κόσμο. Πιστεύω ότι κάθε αντίληψη του καλού και του κακού είναι αυθαίρετη και ιστορικά προκαθορισμένη.
Κριστομπάλ Λεόν: Είναι απαραίτητο να αποβάλουμε βίαια τις ποιη-τικές εκδοχές της Ιστορίας μας.
– Το γκροτέσκο, η σκοτεινή πλευρά των ονείρων, είναι κεντρικά στοιχεία στην αφήγησή σας. Εχουν τη ρίζα τους στις παραδόσεις της Λατινικής Αμερικής;
Κοσίνια: Είναι δύσκολο να απαντήσουμε συνολικά για τη Λατινική Αμερική… Το γκροτέσκο έχει διαφορετική σημασία στο Μεξικό και διαφορετική στην Αργεντινή. Στη Χιλή, το γκροτέσκο και οι εφιάλτες συνδέονται με πολιτικά ζητήματα. Φυσικά αυτό είναι προσωπική άποψη, αλλά κανένα κακό όνειρο δεν είναι χειρότερο από μια δικτατορία ή από την «Αποικία της αξιοπρέπειας».
Λεόν: Νομίζω ότι το γκροτέσκο, ο σουρεαλισμός και η σκοτεινή πλευρά των ονείρων, υπάρχουν και στους αρχαίους ελληνικούς μύθους. Η «ταυτότητα» είναι, σε μεγάλο μέρος, η απάντηση που προσπαθούμε να δώσουμε όταν κάνουμε ταινίες και τέχνη γενικότερα. Για μένα, η τέχνη λειτουργεί κοινωνικά ως αντανάκλαση της ταυτότητάς μας. Η τέχνη πρέπει να είναι το όνειρο και όχι για τα όνειρα.
Χοακίν Κοσίνια: Στη Χιλή, το γκροτέσκο και οι εφιάλτες συνδέο-νται με πολιτικά ζητήματα.
– Η πολιτική ιστορία της χώρας σας, ειδικά η περίοδος Πινοσέτ, σας στοιχειώνει.
Κοσίνια: Ασφαλώς. Και οι δύο γεννηθήκαμε σε καθεστώς δικτατορίας (1973-1990). Εως την ηλικία των 9 χρόνων μας ο γηραιός Πινοσέτ κυβερνούσε τη χώρα. Είχα μια καλή παιδική ηλικία, αλλά θυμάμαι να αισθάνομαι περισσότερο ασφαλής μέσα στο σπίτι παρά στους δρόμους. Ο κόσμος εκτός σπιτιού δεν ήταν ο κόσμος μας.
Υποθέτω ότι αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότερες ταινίες μας είναι γυρισμένες μέσα σε ένα σπίτι και ποτέ δεν βλέπεις ένα παράθυρο ανοικτό. Αυτός είναι και ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος ζωής στη Χιλή, πάντα οι κουρτίνες καλύπτουν τα παράθυρα. Αλλά στην περίπτωση της ταινίας «To Σπίτι – Λύκος», το πολιτικό αντικείμενο είναι η «Αποικία της αξιοπρέπειας» που υπήρχε από τη δεκαετία του ’60 ώς το τέλος του περασμένου αιώνα. Αυτή η υπόθεση αφορά κυρίως τις ρίζες του κακού στη Χιλή παρά ειδικά τον Πινοσέτ. Φυσικά συνδέονται. Τα μέλη της αποικίας διδάσκονταν πώς να βασανίζουν, ήταν ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και σωφρονιστικό κέντρο.
Κυριαρχούσαν η παιδοφιλία και μια καταπιεστική θρησκευτική δομή.
Λεόν: Νομίζω ότι είναι σημαντικό να αναθεωρήσουμε την ιστορία της κοινωνίας μας, μέσα από νέους δρόμους και προοπτικές. Είναι απαραίτητο να αποβάλουμε βίαια, όπως συμβαίνει με τον εμετό, τις ποιητικές και υποκειμενικές εκδοχές της Ιστορίας μας.