«Θέλετε να με φωτογραφίσετε; Μα δεν φοράω κραγιόν. Ξέρετε εγώ είμαι καλλιτέχνις της νύχτας». Η φιλαρέσκεια της ηλικιωμένης κυρίας εκδηλώθηκε μόνο στα λόγια. Γιατί αυτό που κατέγραψε εντέλει ο φωτογραφικός φακός είναι ένα χαμογελαστό πρόσωπο με ξανθά κοντά μαλλιά, που ποζάρει αυθορμήτως και έχει ένα βλέμμα πονηρό και αγαθό την ίδια στιγμή. «Εχουν και τα πετεινά του ουρανού προβλήματα», όπως έγραφε σε ένα ποίημά του ο Κώστας Ζαφειρόπουλος. Γιατί πρώτα ασχολήθηκε με τις λέξεις και ύστερα έκανε τις λέξεις εικόνες. Κάπως έτσι. Ο 63χρονος ποιητής και ζωγράφος συγκέντρωσε μέσα σε περίπου ένα χρόνο 204 φωτογραφίες ανθρώπων που συναντούσε στις διαδρομές του στο κέντρο της Αθήνας: άστεγοι, μετανάστες, περιπλανώμενοι, ο Δαβίδ, ο Νίκος, η Ελένη, Αιγύπτιοι, Αιθίοπες, Σύροι, Αλβανοί, Ελληνες… Ανθρωποι εκτεθειμένοι και απροστάτευτοι. Κανείς δεν έχει φωτογραφηθεί εν αγνοία του ή αιφνιδιαστικά. Εχει προηγηθεί προσέγγιση, το ερώτημα αν θέλουν, η δική τους συναίνεση. Αυτό που βλέπουμε ως τελικό αποτέλεσμα δεν είναι όμως ούτε η δυστυχία ούτε ο τρόπος ζωής τους που έχει όψεις δύσκολες, αβάσταχτες και ταπεινωτικές. Αλλά τα πρόσωπά τους, το βλέμμα τους. Η έκθεση, στον 4ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με πρωτοβουλία και επιμέλεια του προέδρου της ΕΒΕ Σταύρου Ζουμπουλάκη (έως τις 25/11), είναι, όπως σημειώνει στο κείμενό του στον μικρό κατάλογο, «μια έκκληση φιλοξενίας».
Ο Κ. Ζαφειρόπουλος δεν εξωραΐζει ζωές ούτε δραματοποιεί, ασφαλώς δεν τρέφει οίκτο για τα πρόσωπα αυτά, δεν υμνεί χαμένες αθωότητες αλλά ούτε και θρηνεί, δεν καταγγέλλει σε μορφή κοινωνικού μανιφέστου. Καταγράφει αυτή τη στιγμιαία συνύπαρξη. Δεν είναι η καλλιτεχνική αξία του πορτρέτου εκείνο που μετράει. Αλλά η ανάγκη να αιχμαλωτίσει τη βραχύβια επικοινωνία, είτε επιτυγχάνεται είτε μένει μετέωρη είτε προσπερνάει. Γιατί συμβαίνει και αυτό, όπως και το αντίθετό του. Ομολογεί, μερικές φορές, ότι το μέγεθος της μικρής ιστορίας «δεν μπόρεσε να χωρέσει στη μηχανή του».
Ετυχε να επιστρέψει σε ένα μέρος για να συναντήσει και πάλι τον μικροπωλητή ή τον άστεγο ή τον επαίτη. Και δεν τον βρήκε. Μπορεί να είχε φύγει ή μεταναστεύσει ή να είχε πεθάνει. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι αφηγήσεις των ανθρώπων τον καθήλωναν. Διαδρομές ζωής που ούτε διανοείται κανείς πώς κατέληξαν σε ένα παγκάκι, στη γωνία ενός δρόμου, στην ανάγκη για 2 ευρώ, που, καμιά φορά, ήταν το αντίτιμο για μια φωτογραφία. Πόζαραν. Με γέλιο, αυταρχικά, απείθαρχα, καχύποπτα, θυμωμένα, πονεμένα, αδιάφορα, απρόθυμα, ειρωνικά, έκπληκτα. Η γκάμα συναισθημάτων είναι απεριόριστη, όπως και οι αποχρώσεις, οι εκφράσεις που δεν μπορούν να περιγραφούν, που δεν μπορούν, τουλάχιστον, να δηλωθούν με μια μόνο λέξη, γιατί με μια δεύτερη ματιά η λέξη μοιάζει άστοχη ή εξαιρετικά κοινότοπη.
«Τα πετεινά – Πορτραίτα Αθήνα 2017» είναι μια ασυνήθιστη έκθεση ενώ το θέμα της δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο.
Αυτά τα 160 κοντινά πορτρέτα (στο σύνολο των 204 φωτογραφιών) δημιουργούν μια ανθρώπινη αλυσίδα που διασχίζει την πόλη. Συμπορεύεσαι μαζί τους, δεν περιορίζονται στο κάδρο, στην κορνίζα. Σε ακολουθούν και τους ακολουθείς. «Ακούς» τις ιστορίες τους έστω κι αν απλώς τις υποψιάζεσαι ή τις επινοείς. Δεν κρίνεις αισθητικά το αποτέλεσμα αλλά ψυχικά. Κάθε φωτογραφία έχει το δικό της φορτίο. Είτε το φιλοξενείς είτε το εγκαταλείπεις, υπάρχει. Ανακατεύεται στους ρυθμούς της πόλης, συμβάλλει στη φυσιογνωμία της.
Η προσωπική, παράξενη, πινακοθήκη του Κ. Ζαφειρόπουλου, ακατάτακτη κι όμως τόσο συμμετρική, εξοικειώνει με το (ν) άγνωστο. Σε αυτήν την πυκνή στοίχιση προσώπων παρεισφρέουν και φίλοι του καλλιτέχνη καθώς και μια δική του φωτογραφία τραβηγμένη από τον ίδιον. Κανείς δεν ξεχωρίζει ως διαφορετικός. Η συνήθης κανονικότητα εντάσσεται στο κατ’ εξαίρεση των υπολοίπων: στην Αιγύπτια που πουλάει αναπτήρες (αυτή είναι πληροφορία που δεν εγγράφεται στην εικόνα ή αλλού) ή στον Ελληνα επαίτη που φοράει ένα φθαρμένο κουστούμι. Η κάμερα στοχεύει μόνο στο βλέμμα. Κι αυτό που «βλέπει» επιστρέφει στον κάθε επισκέπτη διαφορετικά. Τα βλέμματα σημαίνουν τόσα όσα και οι οι άνθρωποι που τα κοιτούν.