Διαστάσεις ενός καφκικού κόσμου

Διαστάσεις ενός καφκικού κόσμου

3' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ότι ο Γκρέγκορ Σάμσα ξύπνησε ένα πρωί μεταμορφωμένος σε έντομο είναι μάλλον γνωστό – λίγες πρώτες φράσεις στην ιστορία της λογοτεχνίας έχουν συζητηθεί όσο αυτή από τη «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα. Όχι μόνο, ασφαλώς, για τον αιωνόβιο διάλογο σχετικά με το τι έντομο ήταν τελικά αυτό στο οποίο μεταμορφώθηκε ο Γκρέγκορ (κατσαρίδα ή σκαθάρι οι επικρατέστερες εκδοχές), αλλά κυρίως επειδή η νουβέλα αυτή, δημοσιευμένη το 1915, εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο επιδραστικά κείμενα της παγκόσμιας πεζογραφίας. Ο Ελίας Κανέτι είπε κάποτε για τη «Μεταμόρφωση» ότι «ο Κάφκα δεν θα μπορούσε ποτέ να την ξεπεράσει, καθώς δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να την ξεπεράσει». Μια μυθική αλληγορία για τον άνθρωπο που λυγίζει και τελικά συνθλίβεται από τους κανόνες που ρυθμίζουν τη ζωή του. Βέβαια, αυτή είναι μόνο μία ερμηνεία. Όπως συμβαίνει σε όλα τα πολύ σπουδαία κείμενα, υπάρχουν ακόμα δεκάδες. 

Το βιβλίο επανακυκλοφορεί σήμερα (εκδ. Πατάκη) στο πλαίσιο μιας σειράς συλλεκτικών εκδόσεων κλασικών κειμένων με συνοδευτική εικονογράφηση – κυκλοφορούν επίσης βιβλία του Γκόγκολ, του Δαρβίνου, του Μαρξ και του Λόντον. Εν προκειμένω, τα ασπρόμαυρα σκίτσα της «Μεταμόρφωσης» ανήκουν στον Αντόνιο Σάντος, βραβευμένο Ισπανό εικονογράφο ο οποίος μοιάζει να παρακολουθεί την αφήγηση διακριτικά (μέσα από τα μάτια του Γκρέγορ;), προσπαθώντας να συμπληρώσει την ιστορία μέσα από καρικατούρες που ζουν στις σκιές. Το έντομο δεν απεικονίζεται. Ίσως ως ένδειξη σεβασμού προς τον Κάφκα, ο οποίος σε οδηγία προς τον εκδότη του προ 103 ετών είχε τονίσει ότι «το έντομο δεν πρέπει να ζωγραφιστεί, ούτε καν να φαίνεται από απόσταση». 

Οι νέες εκδόσεις

Το έργο του Κάφκα έχει εμφανιστεί σε πολυάριθμες εκδόσεις στα ελληνικά γράμματα, και αυτό είναι κάτι που συνεχίζει να συμβαίνει – νέες μεταφράσεις, καινούργια συνοδευτικά κείμενα και σημειώσεις. Και, ευτυχώς, αυτό δεν συμβαίνει μόνο για τα πιο γνωστά και προβεβλημένα κείμενά του («Μεταμόρφωση», «Πύργος», «Δίκη»), αλλά και για άλλα, που έτσι διασώζονται της λήθης. Πέρυσι διαβάσαμε τη νουβέλα «Στη σωφρονιστική αποικία» (εκδ. Κίχλη), ένα ευφυές και αιχμηρό κείμενο όπου η ιστορία περιστρέφεται γύρω από ένα «ιδιόρρυθμο μηχάνημα» εκτελέσεων. Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε και το «Κτίσμα» (εκδ. Άγρα), ένα ακόμα μικρής έκτασης κείμενο του Κάφκα, στο οποίο το ζώο-αφηγητής μάς ξεναγεί στη φωλιά του και μοιράζεται τις σκέψεις και τις ανησυχίες του. Ένας τρομακτικός μονόλογος που δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση της ασφυξίας και του απόλυτου εγκλωβισμού.  

 

Διαστάσεις ενός καφκικού κόσμου-1

Ο Τζέρεμι Άιρονς ως Κάφκα στην ομώνυμη ταινία του Στίβεν Σόντερμπεργκ © Michael Ochs Archives/Getty Images/Ideal Image

 

Διαρκής απειλή

Πολλοί μεγάλοι σκηνοθέτες, από τον Γουέλς μέχρι τον Χάνεκε, έχουν προσπαθήσει να μεταφέρουν το έργο του Κάφκα στο σινεμά, με καλές και κακές στιγμές. Είναι, πάντως, από τους συγγραφείς που το έργο τους προσφέρεται, καθώς ο πολύ συγκεκριμένος χαρακτήρας του επιτρέπει απόπειρες οπτικοποίησης. Ξεχωρίζουμε την ταινία «Kafka» του 1991, όπου ο Στίβεν Σόντερμπεργκ αποτύπωσε μέσα από ασπρόμαυρα καρέ όλους τους σταθερούς άξονες του καφκικού σύμπαντος: το παράλογο, τον τρόμο, την αγωνία, την αίσθηση μιας διαρκούς απειλής. Ο Τζέρεμι Άιρονς πρωταγωνιστεί ως Κάφκα, με την ταινία να αποτελεί μια αλλοιωμένη βιογραφία, εμπλουτισμένη με στοιχεία από τον «Πύργο» και τη «Δίκη».

Εικόνες και λόγια

Εκτός από σκηνοθέτες, βέβαια, η λογοτεχνία του Κάφκα αποτελεί σταθερά πηγή έμπνευσης και για σκιτσογράφους, κομίστες και κάθε λογής εικονογράφους. Νωρίτερα αναφέραμε το παράδειγμα του Αντόνιο Σάντος, αλλά υπάρχει μια πλούσια δεξαμενή καλλιτεχνών που έχουν επηρεαστεί από την καφκική γοητεία. Πρόσφατα, για παράδειγμα, κυκλοφόρησε το «Kafkesque», όπου ο Peter Kuper αποδίδει μέσω μιας ψευδο-εξπρεσιονιστικής τεχνικής 14 διηγήματα του Κάφκα. Ενδεικτικά αναφέρουμε και τρεις παλιότερες εκδόσεις: το εξαιρετικό graphic novel του David Zane Mairowitz «Kafka», το πολύ διασκεδαστικό «Baking with Kafka» του περίφημου Tom Gauld, αλλά και το «My first Kafka», μια τρόπον τινά «παιδική» προσέγγιση των καφκικών ιστοριών μέσα από το περίτεχνο σκίτσο του Rohan Daniel Eason.  ■

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή