Ποια ήταν τα υλικά που έφτιαχναν τους οικογενειακούς δεσμούς στο παρελθόν; Πώς διατύπωναν οι άνθρωποι σε παλιότερες εποχές τα ιδιαίτερα συναισθήματά τους και ποιες ήταν οι αξίες της οικογενειακής ζωής; Πώς αντιμετωπίζονταν οι σεξουαλικές σχέσεις εντός του γάμου ή εκτός αυτού;
Τι εννοούσαν όταν δήλωναν ότι το αίσθημα των οικογενειακών δεσμών είναι αδιαπραγμάτευτο; Γιατί το «αίμα» δεν γίνεται ποτέ «νερό»; Αυτά είναι μόνο κάποια από τα ερωτήματα που θέτει η ιστορικός Δήμητρα Βασιλειάδου «Στον τροπικό της γραφής» (εκδόσεις Gutenberberg), μια ιστορική μελέτη που διερευνά την πολιτισμική συγκρότηση των οικογενειακών δεσμών στην αστική Ελλάδα από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού.
Η πρωτοτυπία
Η πρωτοτυπία της συγκεκριμένης μελέτης, η οποία ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια, είναι ότι βάζει τα ίδια τα ιστορικά υποκείμενα να «αφηγηθούν» τις σχέσεις τους μέσα από τις ιδιωτικές επιστολές που ανταλλάσσουν. Η Δήμητρα Βασιλειάδου, αξιοποιώντας ένα πυκνό σώμα ιδιωτικών αλληλογραφιών, αφουγκράζεται τις φωνές πατέρων και μητέρων, γιων και θυγατέρων, αδερφών, ερωτικών συντρόφων και συζύγων, που στοχάζονται πάνω στους εαυτούς τους, στις σχέσεις τους με τους άλλους και τον κόσμο που τους περιβάλλει.
Το βιβλίο αρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια χωρισμένα κατά θεματικές ενότητες.
Στο πρώτο εξετάζεται το θέμα της αγάπης στην οικογένεια και αυτή η «αδιαπραγμάτευτη» για τα μέλη της κατάσταση επιβάλλει. «Τι κάμνη η σεβαστή μας μητέρα; Της επέρασαν οι ρευματισμοί; Δεν ηξεύρεις πώς επιθυμώ να την γνωρίσω και ν’ ασπασθώ την δεξιάν της. Πόσον θα τη σέβομαι και θα την αγαπώ αφού είνε μητέρα του καλού μου Αλέκου και εκ του υιού συμπεραίνω πόσον καλή θα είνε η μήτηρ, πόσον δε θα αγαπώ τους νέους μου αδελφούς και αδελφές», γράφει η Μαρία Καμπάνη στον μνηστήρα της Αλέκο Μελετόπουλο στα 1884, προδιαγράφοντας τα συναισθήματά της πριν ακόμα συναντηθεί με την οικογένειά του.
Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζεται στα συναισθήματα αλλά και στις υλικές προϋποθέσεις που θεωρούνταν προαπαιτούμενα για τη γαμήλια ένωση, όπως και τις στρατηγικές για να επιτευχθεί το ποθούμενο.
Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται ο έρωτας – σωματική επιθυμία, και οι παρενέργειες που αυτός προκαλεί στην εύρυθμη και αποδεκτή λειτουργία της οικογένειας, με αποτέλεσμα να φτάσει να διακρίνεται από την ηθική αγάπη. «Διήλθον την νύκταν της Κυριακής (να τολμήσω να το είπω, διατί όχι, είσαι αδελφός μου) εις το Πορνείον και το καλλίτερον ολονυκτίς.… Ητο μια νυξ διά εμέ λαμπροτάτη», γράφει ο Αιμίλιος Βαλαωρίτης στον αδελφό του Νάνο.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται τα στερεότυπα του «κουβαλητή» και της «οικοδέσποινας» και πώς αυτά μεταβάλλονται στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η μοίρα
Το τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει τη μοίρα των παιδιών τη συγκεκριμένη περίοδο, που βέβαια είναι εντελώς διαφορετική για τα αγόρια και τα κορίτσια. Οι γονικές παροχές δεν ήταν ανιδιοτελείς, παρότι συχνά προβάλλονταν ως τέτοιες, αλλά εκλαμβάνονται ως θυσίες εκ μέρους των γονέων. Το «χρέος» ήταν ο κεντρικός πυρήνας των σχέσεων γονέων και παιδιών.
Το στοιχείο των επιστολών ως βασικής πηγής της ιστορικής μελέτης, αλλά και ο τρόπος γραφής της Δήμητρας Βασιλειάδου που καταφέρνει να γράψει ιστορία υιοθετώντας πολλές φορές τον γοητευτικό λόγο της μυθιστορίας, διευρύνει το εν δυνάμει κοινό του βιβλίου «Στον τροπικό της γραφής». Δεν πρόκειται για ένα πόνημα προορισμένο αποκλειστικά για μια κλειστή και άρα πεπερασμένη ομάδα επιστημόνων, αλλά και για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα που απευθύνεται σε ένα πλατύτερο κοινό το οποίο ενδιαφέρεται για το μυστήριο των ανθρωπίνων σχέσεων, πρακτικά όλους.