Mεσολόγγι: Εύθραστες ισορροπίες

Ελευθερία Αλαβάνου

05.11.2018 • 01:21

H πρωτεύουσα της Αιτωλοακαρνανίας μπορεί να εξελιχθεί σε πόλο έλξης ντόπιων και διεθνών οικοτουριστών. Αρκεί να αξιοποιήσει με όραμα και σύνεση τον πλούτο της.

«Οικολόγοι είστε;» Δύο ξαφνιασμένα κεφάλια εμφανίζονται από το πουθενά, πίσω από έναν ψηλό βράχο, και αναρωτιούνται πώς βρεθήκαμε στα μέρη τους, στις ερημιές του Λούρου. Δεν ξέρω αν είναι βοσκοί ή εργάτες, εμείς πάντως «δεν είμαστε οικολόγοι, απλώς περαστικοί», κάνουμε αναγνωριστικές βόλτες στα παράλια της λιμνοθάλασσας. Το μόνο που βλέπουμε είναι ένα κοπάδι καφετιές αγελάδες που βόσκουν κι ένα άγριο άλογο. Είναι μέσα Σεπτέμβρη, μεσημέρι, έχει υγρασία και ζέστη.  

Η πλατεία Μάρκου Μπότσαρη, στο κέντρο της πόλης. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)

Γυρίζοντας πίσω στο Μεσολόγγι, περνάμε μπροστά από τα λασπόλουτρα της Αγίας Τριάδας. Δεν υπάρχει οργανωμένη εγκατάσταση, η πρόσβαση είναι ελεύθερη και η κατάσταση εντελώς «χύμα». Τρεις τέσσερις θεραπευόμενοι περπατούν κάτω από τον ήλιο, πασαλειμμένοι με λάσπη. Ένας από αυτούς είναι και ο Χρήστος –κατάμαυρος, μόνο τα μάτια του διακρίνονται–, αγέραστος ποδοσφαιριστής και φανατικός οπαδός της πηλοθεραπείας. Έρχεται εδώ εξαιτίας κάποιων τραυματισμών που είχε υποστεί παλιότερα. Δεν είναι μόνο η εμφανής βελτίωση που έχει παρατηρήσει στο σώμα του που τον κάνει να εγκωμιάζει τα λασπόλουτρα, αλλά και το γεγονός ότι, «όταν επιστρέφεις σπίτι σου και κάνεις το μπάνιο σου, πιάνεις μια επιδερμίδα-βαμβάκι».

Μέσα στην πόλη τα πράγματα είναι πιο ράθυμα. Το μεσημέρι το Μεσολόγγι δεν καταναλώνει πολλή ενέργεια, οι περισσότεροι δρόμοι είναι άδειοι. Καθόμαστε σε μια ταβέρνα για μια πρώτη γνωριμία με τη μεσολογγίτικη γαστρονομία: τα ψητά χέλια (ένα νόστιμο, αλλά λίγο μπρουτάλ σε εμφάνιση πιάτο), το πιο εκλεπτυσμένο μυξινάρι (σ.σ. είδος κεφάλου) και τον κέφαλο πετάλι, που σερβίρεται ανοιγμένος στη μέση. Τις επόμενες μέρες έχουμε προγραμματίσει να μείνουμε και να γνωρίσουμε το Μεσολόγγι, έναν τόπο ασυνήθιστο, με συγκριτικό πλεονέκτημα την απίστευτη φύση του, που τα τελευταία χρόνια κάνει προσπάθειες να εδραιωθεί στη συνείδηση του κοινού ως αξιόλογος οικοτουριστικός προορισμός.

ΑΠΟ ΤΑ ΦΛΑΜΙΝΓΚΟ ΣΤΙΣ ΜΠΑΦΕΣ

Κάθε τόπος έχει μια οικογένεια λέξεων που τον χαρακτηρίζουν και λειτουργούν σαν «πρεσβευτές» του στους μη μυημένους. Στην περίπτωση του Μεσολογγίου είναι τα ιβάρια (φυσικά ιχθυοτροφεία), τα πριάρια (βάρκες της λιμνοθάλασσας, χωρίς καρίνα), οι γαΐτες (μικρά πριάρια) και οι πελάδες (λιμναία κτίσματα). Τα χέλια, οι τσιπούρες και οι μπάφες (θηλυκοί κέφαλοι, απ’ τους οποίους προέρχεται το αυγοτάραχο). Τα φλαμίνγκο και οι κορμοράνοι. Και φυσικά προσωπικότητες όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης (καταγόταν από ιστορική οικογένεια του Μεσολογγίου), ο Κωστής Παλαμάς (επίσης καταγόταν από την περιοχή) και ο Λόρδος Μπάιρον (πέθανε το 1824 στο Μεσολόγγι στηρίζοντας τους Έλληνες επαναστάτες).

Η λιμνοθάλασσα αποτελεί πόλο έλξης για αμέτρητα πουλιά, με εντυπωσιακότερα τα φλαμίνγκο. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)

Σημαντικότερη όλων, η λιμνοθάλασσα με τα πουλιά, τα ψάρια και τους αμέτρητους διεκδικητές της: για τους αλιείς και τους αλυκάριους λειτουργεί ως φυσική εργασιακή έδρα, για τα μεταναστευτικά πτηνά ως καταφύγιο, για τους κυνηγούς ως πεδίο βολής, για τους ορνιθοπαρατηρητές και τους φωτογράφους τοπίου ως πηγή χαράς και χώρος έρευνας. «Στην περιοχή έχουν καταγραφεί γύρω στα 297 διαφορετικά είδη πουλιών. Βεβαίως έχουμε και σπάνιους επισκέπτες. Πριν από λίγο καιρό, είχαμε δει μια αγκαθοκαλημάνα και έναν κισσόκουκο», λέει ο Νίκος Νούλας, μέλος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και υπεύθυνος ορνιθοπαρατήρησης του Γραφείου Τουριστικής Ανάπτυξης Εμποροβιομηχανικού Συλλόγου Μεσολογγίου. Τον βρίσκουμε στο παρατηρητήριο της ανατολικής Κλείσοβας –ένα από τα δύο παρατηρητήρια μαζί με αυτό της Θολής που, όπως μας λέει, υπάρχουν στο Μεσολόγγι– να κοιτάζει με τα κιάλια τους υδάτινους διαδρόμους ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση και να παραφυλάει πότε θα πετάξει κανένα πουλί. Η συζήτηση περί φύσης και οικοτουριστικών προοπτικών διακόπτεται τακτικά από κορμοράνους, καλαμόκιρκους και πάπιες. Μας αποσπούν την προσοχή με τα αιφνιδιαστικά πεταρίσματα και τις ξαφνικές βουτιές τους, με αποτέλεσμα να σταματάμε την κουβέντα στη μέση για να τα παρατηρήσουμε. Όσοι έρθετε στο Μεσολόγγι περάστε οπωσδήποτε μια βόλτα από το παρατηρήριο της Κλείσοβας. Ένα ζευγάρι κιάλια χρειάζεστε μόνο και θα έχετε τη φύση στα πόδια σας.   

Αυγοτάραχο ΠΟΠ του Συνεταιρισμού «Αναγέννηση». (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)

Κι από τα πουλιά στα ψάρια. Στις μπάφες και στα αυγοτάραχα. Το πλέον διάσημο προϊόν του Μεσολογγίου είναι το αυγοτάραχο, μια γκουρμέ νοστιμιά που προέρχεται από τα αυγά του θηλυκού κεφάλου. Υπάρχουν διάφοροι παραγωγοί στο Μεσολόγγι, εκ των οποίων και ο συνεταιρισμός αλιέων «Αναγέννηση», ο οποίος παράγει ΠΟΠ αυγοτάραχο, που προέρχεται αποκλειστικά από μεσολογγίτικες μπάφες και έχει παρασκευαστεί με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές (αν θέλετε να το προμηθευτείτε, επικοινωνήστε απευθείας μαζί τους, πληροφορίες στο kleisova.blogspot.com). Περνάμε από το εργαστήριο της «Αναγέννησης», για να δούμε την επεξεργασία από κοντά: πώς γίνεται προσεκτικά η τομή στο ψάρι για να μη σκιστεί το αυγό κι έπειτα πώς το τελευταίο καθαρίζεται, αλατίζεται, στεγνώνει, κερώνεται και αριθμείται. Είναι περίεργο που βρισκόμαστε στον φυσικό χώρο παραγωγής ενός τόσο πολυτελούς προϊόντος, το οποίο περιβάλλεται από μια γκλαμ μυθολογία, σχεδόν όπως το χαβιάρι. Μέσα σε μια κατσαρόλα μοσχοβολάει λιωμένο κερί, ανάμεσα στους μεγάλους τριγυρίζει ένα μικρό κοριτσάκι με καστανή αλογοουρά και άγρια ομορφιά, σαν θηλυκός Μόγλης. Βλέποντάς το εδώ, στον τόπο παραγωγής του και όχι σε κάποιο αθηναϊκό, παριζιάνικο ή νεοϋορκέζικο ντελικατέσεν, το αυγοτάραχο γίνεται και πάλι ένα προϊόν της φύσης. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα φίνο έδεσμα που βγαίνει από την κοιλιά ενός ψαριού.

ΙΒΑΡΑΔΕΣ ΚΑΙ ΑΛΥΚΑΡΙΟΙ

Οι ιβαράδες, πάντως, με ουίσκι συνοδεύουν το αυγοτάραχό τους. Ούτε με τσίπουρο ούτε με ούζο. Έτσι μας λένε καθώς κουβεντιάζουμε σε μια πελάδα, στη μέση του πουθενά, φτάνοντας μετά από βαρκάδα είκοσι λεπτών. Φύλακες του ιβαριού είναι δύο ακούραστα σκυλιά, τα οποία –όπως κάθε καλός φύλακας– μας παίρνουν τα αυτιά με το γάβγισμά τους. Η ζωή στα φυσικά ιχθυοτροφεία της λιμνοθάλασσας μοιάζει, πάντως, αρκετά απαιτητική: τα ωράρια εργασίας είναι άτσαλα (δεν τα καθορίζει ο άνθρωπος, αλλά η παλίρροια), τα μέλη του εκάστοτε συνεταιρισμού –οι περισσότεροι άντρες– αναγκαστικά συγκατοικούν, ενώ το γλυκό νερό με το οποίο κάνουν μπάνιο δεν είναι μια αυτονόητη οικιακή παροχή, αφού πρέπει να το μεταφέρουν έως εκεί.

Εξίσου κουραστική είναι και η δουλειά του αλυκάριου, που όμως κάθε μέρα έχει την ευκαιρία να αντικρίζει τα αλοπήγια (ή αλλιώς τηγάνια), δηλαδή τις απέραντες ισάδες των αλυκών Μεσολογγίου, τις οποίες βλέποντάς τες για πρώτη φορά νομίζεις ότι είσαι στην Αλάσκα. Εδώ, εκτός από αλάτι, παράγεται και η περίφημη αφρίνα, ο ανθός του αλατιού (το fleur de sel των Γάλλων), ένα εκλεκτό γαστρονομικό προϊόν. Οι αλυκές δεν είναι απλώς χώρος παραγωγής, αλλά και ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα στο οποίο καταφεύγουν συχνά αρκετά είδη πουλιών, όπως ένα μικρό κοπάδι ροζ φλαμίνγκο που προχωρούν μέσα στις δεξαμενές συμμετρικά και με τα φτερά μισοσηκωμένα, σαν μαζορέτες σε χορευτικό.

Αν θέλετε να δείτε το Μεσολόγγι από ψηλά, κατευθυνθείτε στην Αερολέσχη για μια πτήση με διθέσιο αεροπλάνο. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)

Κι αν κάποιος θελήσει να δει τις αλυκές από ψηλά; Κι αυτό γίνεται, όχι μόνο για τις αλυκές, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Η Αερολέσχη Μεσολογγίου αναλαμβάνει, μετά από συνεννόηση, πτήσεις πάνω από την πρωτεύουσα της Αιτωλοακαρνανίας (100 ευρώ/60 λεπτά). «Έχει τύχει να πετάξουμε με ανθρώπους από το Αιτωλικό. Τους λέγαμε “να το” και μας απαντούσαν “όχι, δεν είναι το Αιτωλικό”. Είχαν μείνει έκπληκτοι. Νομίζαν ότι τους κοροϊδεύουμε», μας λέει ο Βασίλης Πρεβεζάνος, πρόεδρος της Αερολέσχης. Ο Βασίλης μαζί με δύο ακόμα λάτρεις των αεροσκαφών έχει αγοράσει ένα διθέσιο αεροπλάνο με αυτονομία 4-5 ωρών. «Μπορούμε να φύγουμε από εδώ και σε 2-2½ ώρες να είμαστε στην Κρήτη. Πέρυσι την άνοιξη, είχαμε πάει βόλτα στην Καρδίτσα. Μπήκαμε στο αεροπλανάκι μας και πήγαμε. Είδαμε τους φίλους μας, ήπιαμε το καφεδάκι μας, φάγαμε και γυρίσαμε πίσω».

Η ΒΑΣΩ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΙΛΑΟΣ

Και μετά τα λασπόλουτρα, την ορνιθοπαρατήρηση, τον αεροτουρισμό, τη βόλτα στις λευκές πεδιάδες της αλυκής, στα ιβάρια και στο εργαστήριο με τα αυγά της μπάφας, επιβάλλεται μια επίσκεψη στα θησαυροφυλάκια της γνώσης και της ιστορίας: στον αρχαιολογικό χώρο των Οινιάδων (βρίσκεται λίγο έξω από το Μεσολόγγι και διαθέτει ένα εκπληκτικό θέατρο), στον Κήπο των Ηρώων (με τα μνημεία Ελλήνων και φιλελλήνων που αγωνίστηκαν την περίοδο της Επανάστασης), στο Μουσείο της «Διεξόδου» (στεγάζεται σε σημαντικό προεπαναστατικό κτίσμα και φιλοξενεί ετερόκλητα εκθέματα, από μπαρουτοθήκες μέχρι σύγχρονη τέχνη), στην Πινακοθήκη (με κειμήλια και έργα τέχνης που αποτίνουν φόρο τιμής στην ιστορική  Έξοδο), στο Μουσείο Τρικούπη (πατρογονικό σπίτι της γνωστής οικογένειας), στο Μουσείο της Βάσως Κατράκη (βρίσκεται στο Αιτωλικό και περιλαμβάνει πλειάδα έργων της χαράκτριας). Όλα τα παραπάνω, πλην του αρχαιολογικού χώρου των Οινιάδων, έχουν ελεύθερη είσοδο. Αξίζει αυτό το μικρό πολιτιστικό σαφάρι, μεταξύ άλλων για να ακούσετε τις διηγήσεις των υπευθύνων υποδοχής ή των ξεναγών στα Μουσεία Τρικούπη και Κατράκη. Μιλούν για τον «Χαρίλαο» και τη «Βάσω» με τέτοια οικειότητα, σαν να είναι δικοί τους άνθρωποι.  

Λασπόλουτρα και αλατόλουτρα στη Φοινικιά (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)

Αυτό ήταν το ταξίδι στο Μεσολόγγι, έναν τόπο με μορφολογικές ιδιαιτερότητες, πανέμορφη φύση, πρωτογενή παραγωγή (στον μέσο ελληνικό προορισμό δεν βλέπεις αλυκές ούτε ιβάρια) και ανάγκη αναβάθμισης, γιατί για χρόνια βρισκόταν στην αφάνεια. Η συγκυρία είναι ευνοϊκή – η Ολυμπία Οδός και η Ιόνια Οδός το ενώνουν πια με τα μεγάλα αστικά κέντρα. Θα τα καταφέρει ως προορισμός να ξεδιπλώσει τις αρετές του; Θα λειτουργήσει ως πόλος έλξης για οικοτουρίστες; Θα μπορέσει να κρατήσει μια ισορροπία στη λιμνοθάλασσα, ώστε να συμβιώνουν αρμονικά ψάρια, πουλιά, αλιείς, αλυκάριοι και ταξιδιωτικά γκρουπ; Θα φανεί με τον καιρό. Οι λάτρεις των φλαμίνγκο και των κορμοράνων, της αφρίνας και του λόρδου Μπάιρον είμαστε με το μέρος του.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

• Αν ενδιαφέρεστε να δείτε τις αλυκές, να κάνετε αλιευτικό τουρισμό, αεροτουρισμό, ορνιθοπαρατήρηση ή άλλες δραστηριότητες, μπορείτε να απευθυνθείτε στο τουριστικό γραφείο Discover Messolonghi (www.discovermessolonghi.gr).

• Οι λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού ανήκουν στο ομώνυμο εθνικό πάρκο, το οποίο είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000. Για οποιαδήποτε «περιβαλλοντική» απορία επικοινωνήστε με τον Φορέα Διαχείρισης της Λιμνοθάλασσας (τηλ. 26320-55094, www.fdlmes.gr). Αν ετοιμάζεστε για το ταξίδι σας και θέλετε να πάρετε μια πρώτη γεύση του φυσικού πλούτου του Μεσολογγίου, αξίζει να δείτε και το μικρό –μόλις 20 λεπτών– ντοκιμαντέρ του φορέα στο Υoutube («Ντοκιμαντέρ Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού»).

• Xρήσιμη πλατφόρμα, με πολλές πληροφορίες για την πόλη, τα αξιοθέατα και τις δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής, είναι το visitmes.gr, το site του Γραφείου Τουριστικής Ανάπτυξης του Εμπορoβιομηχανικού Συλλόγου Μεσολογγίου.

• Αν ενδιαφέρεστε να κάνετε λασπόλουτρα, προτού τα επισκεφθείτε συζητήστε το με τον γιατρό σας, γιατί δεν ενδείκνυνται για κάποιες πληθυσμιακές κατηγορίες (εγκύους μετά τον έκτο μήνα, όσους έχουν καρδιακά προβλήματα κ.ά.).

Λευκά βουνά από αλάτι, σήμα κατατεθέν των αλυκών. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)