«Δεν γίνεται μια επανάσταση δύο φορές στη ζωή σου», λέει ο Ζμπίγκνιου Πράισνερ ρουφώντας τον «sketo» ελληνικό καφέ του στο κέντρο της Αθήνας. Το δεξί μουσικό χέρι του Κρίστοφ Κισλόφσκι παραδέχεται ότι 20 χρόνια μετά τον θάνατο του σπουδαίου Πολωνού σκηνοθέτη η συνεργασία τους σημάδεψε τη ζωή του και τον τρόπο που δημιουργεί. «Αυτό που κάναμε με τον Κρίστοφ ήταν κάτι επαναστατικό, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο πράγμα δύο φορές. Μπορεί να αλλάξω τον τρόπο που κάνω ενορχήστρωση, αλλά δεν μπορώ να γίνω κάποιος άλλος συνθέτης».
Ο σωματώδης Πολωνός συνθέτης, με το ξυρισμένο κεφάλι, τα μισόκλειστα μάτια και το μέτωπο χαρακωμένο από τις ρυτίδες των 63 του χρόνων, σε προκαλεί να αναρωτηθείς πώς δημιούργησε την αιθέρια μουσική που συνοδεύει τις πιο γνωστές ταινίες του Κισλόφσκι, όπως τη «Διπλή ζωή της Βερονίκ» και την τριλογία των χρωμάτων.
«Η μουσική είναι το μόνο μεταφυσικό στοιχείο μιας ταινίας», λέει, «και ο Κρίστοφ ήξερε πάντα τι ήθελε, δεν έβλεπε τη μουσική ως τη συνοδεία ενός φιλμ αλλά μια καλλιτεχνική γλώσσα».
Κλυδωνισμοί
Εχουν περάσει πάνω από δύο δεκαετίες που έγραψε το «Kοντσέρτο για την Ενωμένη Ευρώπη» για το «Μπλε» του Κισλόφσκι, αλλά η ίδια η Ευρώπη φαίνεται να κλυδωνίζεται από την επικράτηση ακροδεξιών δυνάμεων. «Αυτό που συμβαίνει στην Πολωνία αυτή τη στιγμή είναι δικτατορία», λέει ο κ. Πράισνερ για τη συντηρητική κυβέρνηση του Κόμματος του Νόμου και Δικαιοσύνης που είναι σε τροχιά σύγκρουσης με την Ε.Ε. για μία σειρά θεμάτων, μεταξύ των οποίων και το μεταναστευτικό. «Δυστυχώς, έχουμε περάσει πολύ καιρό χωρίς πόλεμο στην Ευρώπη και μου φαίνεται ότι ο κόσμος είναι κουρασμένος από την ειρήνη, μου φαίνεται ότι αυτό θα τελειώσει πολύ άσχημα. Ο πόλεμος δεν είναι λύση αλλά ένας κίνδυνος», επισημαίνει.
Το «Κοντσέρτο για την Ενωμένη Ευρώπη» που είναι βασισμένο στον «Υμνο της Αγάπης» από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Κορινθίους θα τραγουδήσει η Μαρία Φαραντούρη, στη μεγάλη συναυλία υπό τη διεύθυνση του κ. Πράισνερ στο Μέγαρο Μουσικής. Με τη σύμπραξη της Λίζα Γκέραλντ των «Dead can Dance» και τη Νέα Συμφωνική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης θα ακουστούν οι κινηματογραφικές του συνθέσεις, σε μια εποχή, μας λέει, που η τεχνολογία αν και βοήθησε τη μουσική, δεν βοηθάει τους δημιουργούς. «Ολα γίνονται πολύ γρήγορα και δεν συμφέρει τους δημιουργούς να επενδύσουν πολλά χρήματα στη μουσική. Εάν ένα εκατομμύριο άνθρωποι ακούσουν ένα τραγούδι μου σε μια ηλεκτρονική συνδρομητική πλατφόρμα, τα χρήματα που θα μου αποφέρει είναι ελάχιστα. Ποιος θα επενδύσει στη μουσική;».
Στον κινηματογράφο η πιο πρόσφατη δουλειά του κ. Πράισνερ είναι για το σκανδιναβικό θρίλερ «Η κοιλάδα των σκιών» που είχε μικρή ανταπόκριση στη χώρα μας, ενώ το 2016 έγραψε τη μουσική για τη «Βασίλισσα της Ισπανίας» του Φερνάντο Τρουέμπα με πρωταγωνίστρια την Πενέλοπε Κρουζ, μια ταινία που πέρασε γενικά απαρατήρητη. Πεισματικά αρνείται χολιγουντιανές προτάσεις αλλά οι νέοι σκηνοθέτες, πιστεύει, πάσχουν από το «σύνδρομο Κισλόφσκι» και φοβούνται να συνεργαστούν μαζί του. Τους καταλαβαίνει όμως και μάλλον, λέει, θα έκανε και αυτός το ίδιο.
Στο πολωνικό σινεμά, με εξαίρεση ορισμένους δημιουργούς όπως τον Πάβελ Παβλικόφσκι, εκτιμά ότι οι νέοι σκηνοθέτες ψάχνουν ακόμη τον προσανατολισμό τους. «Παλαιότερα, το πολωνικό σινεμά ασχολείτο πολύ με την πολιτική. Μετά το 1989, τώρα νιώθουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, όλα επιτρέπονται και επειδή τώρα όλα είναι ελεύθερα, οι σκηνοθέτες έχουν λίγο χαθεί. Υπάρχουν πολλοί νέοι σκηνοθέτες στην Πολωνία, αλλά κάνουν αρκετά πολωνικές ταινίες, οι παλαιότεροι περιέγραφαν κάτι που μπορούσε να καταλάβει όλος ο κόσμος», λέει και εκτιμά ότι το πολωνικό σινεμά τελείωσε –σε ποιον άλλον;– στον Κισλόφσκι.
Πάντως, ο 63χρονος δημιουργός δεν σταματά τις αναζητήσεις του και από το σπίτι του στη Ρόδο οραματίζεται μια όπερα με τον μύθο της Κασσάνδρας και τις προβλέψεις της για τα μελλούμενα της σύγχρονης Ελλάδας.
Συναυλία Ζμπίγκνιου Πράισνερ, Μέγαρο Μουσικής, 3 & 4 Νοεμβρίου.