EΡΝΕΣΤΟ ΣΑΜΠΑΤΟ
Το τούνελ
μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου
εκδ. Μεταίχμιο
Ο Αργεντινός συγγραφέας Ερνέστο Σάμπατο (1911-2011) έγραψε τρία σπουδαία λογοτεχνικά έργα, αλλά ακόμα και αν είχε παραδώσει μόνο το πρώτο του μυθιστόρημα, «Το τούνελ», που δημοσιεύθηκε το 1948 στο λογοτεχνικό περιοδικό Sur και πήρε την οριστική μορφή το 1978, θα είχε εγγραφεί στους σπουδαίους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Τα άλλα δύο είναι το «Περί ηρώων και τάφων» (1961) και «Αβαδδών ο εξολοθρευτής» (1974, Βραβείο Καλύτερου Ξένου Μυθιστορήματος στη Γαλλία).
Στιβαρή προσωπικότητα, διακρίθηκε ως επιστήμονας, ήταν φυσικός, και δραστήριος πολίτης, ιδιαιτέρως όταν διορίστηκε το 1984 πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για την Εξαφάνιση Προσώπων, η οποία εξέταζε την τύχη όσων είχαν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Βιντέλα (δεκαετία του ’70).
Το έργο «Το τούνελ», ένα μυθιστόρημα με εμφανείς τις υπαρξιακές αναζητήσεις, έχει επιρροές από Eυρωπαίους συγγραφείς, ενώ πολλά στοιχεία του παραπέμπουν στον «Ξένο» του Καμύ, αλλά και σε έργα του Σαρτρ, του Κάφκα και του Ντοστογιέφσκι. Πιθανόν και ο τίτλος να παραπέμπει στην ίδια τη ζωή που παρομοιάζεται με τούνελ, με κάτι σκοτεινό και μυστηριώδες, που προκαλεί αγωνία, φόβους και φοβίες. Η υπόθεση γίνεται η αφορμή για να παρουσιαστεί το παράλογο της ύπαρξης, το πόσο γελοία και θλιβερά είναι όλα, η τρέλα, η μοναξιά, η καλλιτεχνική διάθεση, οι εμμονές και η αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα. Ο αφηγητής, στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση που προβαίνει μέσα από το κελί της φυλακής, είναι ο ζωγράφος Χουάν Πάμπλο Καστέλ, ένας απόμακρος άνθρωπος, ένας «ξένος», ο οποίος γνωρίζει μια νεαρή γυναίκα την οποία θεωρεί το μόνο άτομο που έχει κατανοήσει ένα έργο του. Από την πρώτη στιγμή αυτοσυστήνεται και ομολογεί το έγκλημά του, ότι έχει σκοτώσει τη Μαρία Ιριμπάρνε, αυτήν που μπορούσε να τον καταλάβει, αυτή που εντυπωσιάστηκε από τον πίνακά του, στον οποίο μια σκηνή υποδήλωνε την απόλυτη μοναξιά. Το πώς αντιδρά, μετά τη γνωριμία τους, έχει σημασία για τον ίδιο, γιατί η άγνωστη γυναίκα κινητοποιεί τα σκοτεινά του ένστικτα, την επιθυμία του όχι να επικοινωνήσει με τον άλλον, αλλά να τον αφανίσει, αφανίζοντας όμως και τον ίδιο τον εαυτό του. Εισβάλλει στη ζωή της και στο τέλος, μετά το κυνήγι και τις σκηνές ζήλιας, οι οποίες προστίθενται στην αναζήτηση μιας υποτιθέμενης αλήθειας, τη σκοτώνει και ο ίδιος οδηγείται στον εγκλεισμό, χωρίς ποτέ να νιώσει τύψεις και ενοχές.
Εν τω μεταξύ, περιγράφει με διαύγεια τα σκοτάδια του νου, τις αμφιταλαντεύσεις του σχετικά με το νόημα της ζωής, τη μανία αυτοκαταστροφής, την πολυπλοκότητα του κόσμου. Ολα τα πράγματα του φαίνονται μάταια, εφήμερα, άχρηστα και ρευστά, ενώ η Μαρία συμπυκνώνει τις αβεβαιότητες και ανασφάλειές του. Στην αρχή η παρουσία της μετατρέπει το χάος των άχρηστων πλασμάτων και αντικειμένων σε τάξη, αν και πολύ γρήγορα όλα θα ανατραπούν και πάλι. Αυτό που φαίνεται λογικό στον έναν για τον άλλο είναι παράλογο και παράδοξο, ο διάλογος δεν είναι παρά παράλληλοι μονόλογοι γιατί κανένας δεν ακούει τον άλλο, ο καθένας είναι κλεισμένος στον κόσμο του, στις απόψεις, στις επιθυμίες του. Μπορεί να θαυμάζουν και να δείχνουν ότι κατανοούν το ίδιο έργο τέχνης, ωστόσο η αποξένωση που υπάρχει μεταξύ τους αντιστρέφει την εικόνα του κόσμου, ο παθητικός, αδύναμος τύπος αποκτά καταστροφική δύναμη που τον οδηγεί στα άκρα. Σ’ αυτό το παιχνίδι του κυνηγού και του θηράματος το σίγουρο είναι ότι θα επικρατήσουν η μανία και η τρέλα και όχι η λογική.
Με μοναδικό τρόπο ο Ερνέστο Σάμπατο ξεκλειδώνει τον σκοτεινό λαβυρινθώδη κόσμο του αντιήρωά του και παραδίδει έργο μοντέρνο και κλασικό ταυτοχρόνως. Εμπειρη η μεταφράστρια, αποδίδει στη γλώσσα μας με ενάργεια ένα κείμενο με ιδιαίτερες δυσκολίες.