Ο πολιτισμός στην ψηφιακή εποχή

Ο πολιτισμός στην ψηφιακή εποχή

8' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι συνάδελφοί του μιλούν για εκείνον με τα καλύτερα λόγια. Ο Αντώνης Γιουρούσης, τοπογράφος μηχανικός, εργάστηκε στο υπουργείο Πολιτισμού για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Mέχρι τον ξαφνικό θάνατό του το 2012 σε ηλικία 63 ετών, ήταν η ψυχή του Αρχαιολογικού Κτηματολογίου.

Δεν θα μπορούσε λοιπόν να μην είναι αφιερωμένη στη μνήμη του η παρουσίαση της διαδικτυακής πύλης του κτηματολογίου που έκανε η Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων την Παρασκευή 9 Νοεμβρίου στο αμφιθέατρο της Μπουμπουλίνας στα στελέχη και τους υπαλλήλους του ΥΠΠΟ.

Από την παρουσίαση απουσίαζαν ωστόσο η υπουργός Μυρσίνη Ζορμπά και ο υφυπουργός Κώστας Στρατής. Αν και η ηγεσία του ΥΠΠΟ έχει κρίνει αυστηρά την πορεία του έργου και έχει αναφερθεί σε γκρίζες ζώνες, οι υπηρεσίες του υπουργείου εκπαιδεύονται στη χρήση του. Προς το παρόν λειτουργεί πιλοτικά με ψηφιακά δεδομένα από την περιοχή της Αττικής και της Βοιωτίας και σταδιακά εμπλουτίζεται με νέες εγγραφές. Σε πλήρη λειτουργία το διαδικτυακό εργαλείο θα λύσει τα χέρια αρχαιολόγων, ερευνητών αλλά και πολιτών που θα θέλουν να μάθουν εάν π.χ. το οικόπεδό τους ανήκει σε κάποια ζώνη αρχαιολογικής προστασίας.

Καθυστερήσεις

Πρόκειται για ένα πολύπλοκο και σύνθετο έργο τόσο τεχνικά όσο και οργανωτικά, πρωτόγνωρο για τις υπηρεσίες του υπουργείου, το οποίο συνάντησε μεγάλες καθυστερήσεις στην πορεία του. Ξεκίνησε με το ΕΣΠΑ 2007-13 και συνεχίζεται με το ΕΣΠΑ 2014-20. Για την υλοποίησή του «έσπασε» σε τρία μέρη: α) την ψηφιοποίηση αρχαιολογικών χώρων, ζωνών προστασίας, μνημείων με αρχαιολογική αυτεπιστασία, β) τη δημιουργία του ειδικού λογισμικού (Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα) και σάιτ από ανάδοχες εταιρείες και γ) την ψηφιοποίηση αρχαιολογικών χώρων κ.τ.λ. επίσης από ιδιώτες.

Ο πολιτισμός στην ψηφιακή εποχή-1

Αναζητώντας τον όρο «Σούνιο», το κτηματολόγιο εντοπίζει τον αρχαιολογικό χώρο αλλά και τα φυτά που μεταφέρθηκαν από το Σούνιο στον Εθνικό Κήπο.

Από το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο το μόνο υποέργο που έχει ολοκληρωθεί και παραδοθεί στο σύνολό του είναι το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα (ΟΠΣ) και μάλιστα παρελήφθη το 2015 επί υπουργίας Αριστείδη Μπαλτά. Η κοινοπραξία που το υλοποίησε αποτελούνταν από τις εταιρείες Velti A.E., IKnowHow και Telenavis. Η αυτεπιστασία και η ψηφιοποίηση των αρχαιολογικών χώρων από κοινοπραξία εταιρειών (ΓΕΩΑΝΑΛΥΣΗ, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ, Polyline) συνεχίζονται μέχρι το τέλος του έτους. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο των 5,47 εκατομμυρίων ευρώ η δαπάνη για το ΟΠΣ ανέρχεται σε κάτι λιγότερο από 800.000 ευρώ.

Διερευνώντας τους λόγους καθυστέρησης του έργου μέσα από τη δημοσιοποίηση των σχετικών αποφάσεων, φαίνεται ότι ο διαγωνισμός για τις εργασίες ψηφιοποίησης των αρχαιολογικών χώρων από αναδόχους έγινε το 2012, αλλά ακυρώθηκε. Νέος διεθνής διαγωνισμός προκηρύχθηκε το 2014, αλλά η σύμβαση υπογράφηκε μόλις το 2017. Το γιατί δημιουργήθηκε αυτό το «κενό» των τριών χρόνων που πήγε πίσω το έργο, παραμένει ένα ερώτημα χωρίς ξεκάθαρη απάντηση. Ενας από τους λόγους που «κόλλησε» το έργο, όπως και σχεδόν όλα τα συγχρηματοδοτούμενα ψηφιακά έργα εκείνης της περιόδου, ήταν η απουσία μιας κεντρικής αρχής ψηφιακής πολιτικής που ήταν προαπαιτούμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το πρόβλημα λύθηκε με έναν τρόπο μετά την ίδρυση του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής στο τέλος του 2016.

Το 2019

Η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων, Ευγενία Γερούση, που ανέλαβε τα καθήκοντά της τον περασμένο Φεβρουάριο, σημειώνει ότι το έργο βρίσκεται σε ένα «κρίσιμο» σημείο και οδεύει προς την ολοκλήρωσή του. Οπως είπε στην «Κ», η εκτίμησή της είναι ότι όλα τα δεδομένα θα βρίσκονται μέσα στο ΟΠΣ και θα εμφανίζονται στην ιστοσελίδα του έργου τους πρώτους μήνες του 2019. Ο όγκος τους είναι τεράστιος και ήδη έχει τεθεί αυτό το ζήτημα καθώς οι σέρβερ του ΥΠΠΟ δεν επαρκούν για να σηκώσουν το βάρος της αποθήκευσης.

Βέβαια από το 2012 που σχεδιάστηκε το έργο έως σήμερα η τεχνολογία έχει αλλάξει. Με την παράδοση του λογισμικού ισχύει η τριετής εγγύηση καλής λειτουργίας (SLA), η οποία, στην περίπτωση του κτηματολογίου, εκπνέει φέτος. Η αρχική προκήρυξη του έργου προέβλεπε τη συντήρηση του συστήματος για δύο επιπλέον έτη (επί πληρωμή), αλλά μέχρι τώρα δεν έχει υπογραφεί η σχετική σύμβαση.

Η «Κ» επικοινώνησε με την IKnow-How, το όνομα της οποίας ήρθε στην επικαιρότητα τελευταία, αλλά η εταιρεία, η οποία εμπλέκεται και στο δεύτερο μεγάλο ψηφιακό έργο του ΥΠΠΟ, δεν ήθελε να τοποθετηθεί δημοσίως για τρέχοντα έργα.

Πάντως, τα δύο ψηφιακά έργα, το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο και η ψηφιοποίηση των κινητών μνημείων, «επικοινωνούν» διαλειτουργικά, αλλά μπορούν να «σταθούν» και αυτόνομα. Ο χρήστης θα βλέπει ένα κινητό μνημείο ψηφιακά και θα μπορεί να ενημερώνεται πού ανακαλύφθηκε και (με τα δεδομένα του κτηματολογίου) πού φυλάσσεται ή βρίσκεται, εντός ή εκτός Ελλάδος. Για να ξεκαθαρίσει όμως λίγο το τοπίο, ας πάμε μερικούς μήνες πίσω.

Εκκρεμότητα

Συμπερασματικά, από την έρευνα της «Κ» προκύπτει ότι από τα τρία υποέργα που συνθέτουν το αρχαιολογικό κτηματολόγιο έχει παραδοθεί και λειτουργεί πιλοτικά το πληροφοριακό του σύστημα από το 2015. Από τότε, οπότε παρουσιάστηκε πρώτη φορά δημόσια, οι εγγραφές του εμπλουτίστηκαν με τις καθυστερήσεις όμως που επισημάναμε. Η μεγάλη εκκρεμότητα του ΥΠΠΟ αφορά το έργο της ψηφιοποίησης των κινητών μνημείων κι εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος απένταξης καθώς ο χρόνος μετράει αντίστροφα για τη λήξη του χρονοδιαγράμματος. Το «σκάλωμα» σε ένα υποέργο, μικρής οικονομικής αξίας σε σύγκριση με τον συνολικό προϋπολογισμό του έργου, γεννάει ερωτήματα. Η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά έχει τοποθετηθεί σε συνεντεύξεις της επικριτικά για τα έργα, μιλώντας για «φαυλότητα» και «γκρίζες ζώνες». Ας ελπίσουμε το τοπίο να ξεκαθαρίσει γρήγορα για δύο έργα–εργαλεία για τους αρχαιολόγους και τους πολίτες.

Η ηλεκτρονική καταγραφή, ασπίδα κατά της αρχαιοκαπηλίας

Την Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2018 οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες της Αθήνας δεν αντανακλούσαν επ’ ουδενί την ψυχρολουσία μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων της επιτροπής παρακολούθησης και παραλαβής του ειδικού λογισμικού, ενός ακόμη ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος (ΟΠΣ), πάνω στο οποίο θα «κούμπωναν» τα ψηφιοποιημένα κινητά μνημεία του υπουργείου Πολιτισμού.

Η ψηφιοποίηση των κινητών μνημείων, με προϋπολογισμό που αγγίζει σήμερα τα 10 εκατομμύρια ευρώ, εκτός από την πρόσβαση σε ερευνητές και πολίτες στον εθνικό πολιτιστικό πλούτο, δημιουργεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας. Το έργο ακολούθησε οργανωτικά την ίδια περίπου διαδρομή με το κτηματολόγιο. Υλοποιείται με δύο ΕΣΠΑ και διακρίνεται σε τρία υποέργα: α) Τη δημιουργία λογισμικού και την παροχή εξοπλισμού, β) την καταγραφή μνημείων με επιστασία σε ένα ενδιάμεσο σύστημα και γ) την καταγραφή μνημείων από ανάδοχες εταιρείες στα πρότυπα του ψηφιακού συστήματος.

Σε αυτό το έργο η ΙΚnowΗow κέρδισε τον διαγωνισμό για τη δημιουργία του ειδικού λογισμικού το 2014 και μετά τις ενστάσεις της ανταγωνίστριας εταιρείας ανέλαβε επισήμως το 2015 με προϋπολογισμό περίπου 700.000 ευρώ. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η ίδια εταιρεία ανέλαβε επίσης δύο συμβάσεις για την ψηφιοποίηση κινητών μνημείων σε συνεργασία με το ΕΚΠΑ.

Ο πολιτισμός στην ψηφιακή εποχή-2

Η εικόνα που παρουσιάζει για πρώτη φορά η «Κ» δείχνει πώς μοιάζει η ιστοσελίδα των κινητών μνημείων, με την περιγραφή ενός αλάβαστρου από την Εφορεία Ιωαννίνων.

Η εταιρεία παρέδωσε μία εκδοχή του λογισμικού τον Ιανουάριο του 2018 και έπειτα από τροποποιήσεις που ζητούσε η επιτροπή παρακολούθησης το βελτιωμένο λογισμικό παραδόθηκε στα τέλη Αυγούστου.

Αρκετοί είχαν την πεποίθηση πως η κρίσιμη συνεδρίαση του περασμένου Σεπτεμβρίου θα έβαζε μια τελεία στη διαδικασία παραλαβής του πληροφοριακού συστήματος. Ωστόσο, η συνεδρίαση της επιτροπής έληξε άδοξα. Με 2 ψήφους υπέρ και 3 ψήφους κατά (με ένα μέλος της επιτροπής που απουσίαζε από τις συνεδριάσεις να επανέρχεται και να απορρίπτει το έργο) η συνεδρίαση οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. Από τότε και μέχρι σήμερα, η παραλαβή ή η οριστική απόρριψη του λογισμικού εκκρεμεί και η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», δεν έχει δώσει σαφείς κατευθύνσεις.

Οι έκτακτοι αρχαιολόγοι προκήρυξαν αύριο 24ωρη απεργία για τους 57 συναδέλφους τους που εργάζονται στην αυτεπιστασία του έργου οι συμβάσεις των οποίων λήγουν στο τέλος Νοεμβρίου. Εχει ενδιαφέρον εδώ να παρατηρήσουμε τις διαδοχικές τροποποιήσεις του προϋπολογισμού της αυτεπιστασίας από το 2016, οπότε εντάχθηκε στο έργο της ψηφιοποίησης. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο αρχικός πολιτικός σχεδιασμός ήταν να δημιουργηθεί μια κρίσιμη μάζα καταγραφών και η πρώτη μεγάλη ομάδα αρχαιολόγων (περίπου 100) να μειωθεί στα απαραίτητα άτομα που θα συνέχιζαν το έργο. Αντ’ αυτού ο προϋπολογισμός της αυτεπιστασίας τροποποιήθηκε αυξητικά έξι φορές μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα ο προϋπολογισμός του έργου να ανέλθει από 5,5 εκατομμύρια το 2016 σε 7,8 εκατομμύρια ευρώ τον Σεπτέμβριο του 2018. Αν σε αυτά προσθέσουμε τα περίπου 2,5 εκατομμύρια ευρώ της α΄ φάσης του έργου (ΕΣΠΑ 2007-13) φτάνουμε τα 10 εκατομμύρια ευρώ για ένα έργο που κινδυνεύει με απένταξη.

Ωστόσο, όλες οι πλευρές αναγνωρίζουν ότι χάρη στην αυτεπιστασία τα δύο τελευταία χρόνια καταγράφηκαν περίπου 240.000 άγνωστα κινητά μνημεία που ήταν στα «αζήτητα», στις αποθήκες των εφορειών αρχαιοτήτων. Μαζί με εκείνα που κατέγραψαν οι ανάδοχες εταιρείες δημιουργήθηκε ένα τεράστιο αποθετήριο, με περισσότερα από 500.000 μνημεία, το οποίο όμως κινδυνεύει να μείνει αναξιοποίητο.

Παράταση

Τον περασμένο Ιούνιο και βλέποντας ότι τα πράγματα οδηγούνται σε αδιέξοδο, η γ.γ. του ΥΠΠΟ Μαρία Βλαζάκη ζήτησε με επιστολή της στη διαχειριστική αρχή του ΕΣΠΑ την οκτάμηνη παράταση του έργου και επιπλέον πόρους (600.000 ευρώ) για τους έκτακτους αρχαιολόγους.

Τελικά δόθηκε τρίμηνη παράταση, που έληξε τον περασμένο Σεπτέμβριο με τις υποσχέσεις της πολιτικής ηγεσίας ότι οι συμβάσεις της αυτεπιστασίας θα ανανεώνονταν με πόρους από το πρόγραμμα των δημοσίων επενδύσεων τουλάχιστον έως το τέλος του 2018 και το έργο θα έπαιρνε αντίστοιχη παράταση. Ωστόσο η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ έκανε «στροφή» και οι συμβάσεις, όπως και το σύνολο του έργου, λήγουν στις 30 Νοεμβρίου.

Γι’ αυτό και η διαχειριστική αρχή με πρόσφατη επιστολή της, που είναι στη διάθεση της «Κ», έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για ενδεχόμενη απένταξη του έργου. Η ανάπτυξη και παραλαβή του ειδικού λογισμικού είναι απαραίτητη «για να θεωρηθεί η πράξη ολοκληρωμένη και λειτουργική», ενώ την περασμένη εβδομάδα επισκέφθηκε τα γραφεία της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων για να σχηματίσει η ίδια εικόνα της προόδου του έργου. Σε περίπτωση απένταξης, το ΥΠΠΟ θα αναγκαστεί να «καλύψει» τον προϋπολογισμό του έργου από εθνικούς πόρους.

«Θεωρώ το έργο πολύ σημαντικό και στρατηγικής σημασίας για το ΥΠΠΟ και την επιστημονική έρευνα», σημειώνει στην «Κ» η κ. Γερούση και συμπληρώνει ότι «τα δύο ψηφιακά έργα παρέχουν ένα σύγχρονο εργαλείο στις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ ώστε να γνωρίζουν σε πραγματικό χρόνο ποια ακριβώς μνημεία προστατεύουν (ακίνητα και κινητά), πού βρίσκονται, σε ποια κατάσταση είναι, ενώ οι πολίτες μπορούν να αντλήσουν πλήθος πληροφοριών για τις υποθέσεις τους».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή