Ηταν πριν από πέντε χρόνια όταν ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης παρουσίασε την αγωνία της γενιάς του, το 24ωρο επιβίωσης των νέων ηθοποιών. «Γίναμε χομπίστες» έλεγε στην παράσταση «2013/Melina M.»: «Δεν ασφαλιζόμαστε, δεν έχουμε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, πρόβες δεν πληρωνόμαστε, δουλεύουμε με ποσοστά αφού βγουν τα έξοδα πρώτα του ηλεκτρολογείου». Αυτά χαρακτήριζαν το ελληνικό θέατρο τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Τι συνέβη έκτοτε;
Συνεχίζουμε να ξεπερνάμε τις 1.000 παραγωγές, οι πρεμιέρες δεν έχουν τέλος, κάποιες παραστάσεις συνεχίζουν για δεύτερη χρονιά, άλλες ανεβοκατεβαίνουν λόγω ελλείψεως θεατών, όμως όλο και περισσότεροι νέοι ηθοποιοί εισρέουν από τις δραματικές σχολές. Αλλά ας δούμε τι άλλο χαρακτηρίζει και τη φετινή χειμερινή περίοδο: πλουραλισμός, συμπαραγωγές θεατρικών οργανισμών, ένωση πρωταγωνιστών, πολυπρόσωπες παραγωγές, «πειραγμένα» κλασικά έργα, νέα, δόσεις νοσταλγίας, κινηματογραφικά δάνεια, διάθεση να ξαναδούμε τα κλασικά κείμενα αλλά και εστίαση στο ελληνικό έργο από το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Η γενιά των 30 και κάτι, καλλιτέχνες μορφωμένοι με ιδέες (όχι πάντα επιτυχείς), ορμή, γνώση των διεθνών τάσεων και επιμονή να τις μπολιάσουν στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα.
«H νόσος»
Η ενίσχυση από το υπουργείο Πολιτισμού 81 σχημάτων του ελεύθερου θεάτρου με 1.315.000 ευρώ για την περίοδο 2018-19 (πέρυσι ήταν 1.005.000 ευρώ), «άναψε» κάπως τις μηχανές. Μια μικρή ένεση που κατά την αρμόδια επιτροπή συμβάλλει «στη σταθερότητα του θεάτρου».
Κάποιοι αισιοδοξούν πως το θεατρικό τοπίο δείχνει σημάδια ανασυγκρότησης. Αλλοι μιλούν για όσα κρύβονται κάτω από το χαλί: το εργασιακό χάος. «Η νόσος ξεκινά από τις δραματικές σχολές» είπε στην «Κ» (1/10) ο Αργύρης Ξάφης, μιλώντας για τις «Δούλες» του Ζενέ που παίζει στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Με εμπειρία διδασκαλίας στο Ωδείο Αθηνών αλλά και δραστηριότητα στο ΣΕΗ για τέσσερα χρόνια, επέμενε πως, αν λύσει η πολιτεία το θέμα της θεατρικής εκπαίδευσης, «θα μειωθεί ο αριθμός των παραγωγών». Τόνισε ακόμη πως βγαίνουν 600-700 νέοι ηθοποιοί τον χρόνο. «Στις σχολές τα παιδιά δεν έχουν καμία υποχρέωση με τις απουσίες, οι καθηγητές δεν ξέρουν ποιους μαθητές έχουν σήμερα και ποιους την άλλη εβδομάδα, υπάρχουν απατεωνιές με τα ΕΣΠΑ και έτσι δυναμώνουν το χάος και η σύγχυση». Οπως είπε, το 95% των ηθοποιών πληρώνεται από ποσοστά.
Δύσκολη καθημερινότητα
«Το θέατρο έχει κάτι μοναστικό», επιμένει ο Δημήτρης Τάρλοου που σκηνοθετεί τον «Γιούγκερμαν» του Μ. Καραγάτση στο «Πορεία». «Είναι μια εμμονή, δεν μπορεί να κάνεις την εμμονή πατρόν να την πουλάς στη λαϊκή».
Η καθημερινότητα στο θέατρο είναι δύσκολη. «Η φορολογία είναι αδυσώπητη, και αποτελεί τροχοπέδη στην επένδυση σε ένα θέαμα. Πληρώνουμε τέλος επιτηδεύματος, φόρο 29% πάνω στα κέρδη, 100% προκαταβολή για τον επόμενο χρόνο που όταν πληρωθεί αφαιρείται στην επόμενη δήλωση, ΙΚΑ 42% πάνω στους μισθούς. Αν είσαι ιδιοκτήτης του χώρου πληρώνεις και ΕΝΦΙΑ», συνεχίζει ο Τάρλοου. «Ακόμη κι αν πάει καλά μια πολυπρόσωπη παραγωγή σε ένα θέατρο των 250 θέσεων, κέρδος θα δεις τη δεύτερη χρονιά».
Οι δικές του μεγάλες παραγωγές («Η μεγάλη χίμαιρα», «Τρεις αδελφές», «Ευχαριστημένο»), συνέχισαν δεύτερη σεζόν. Η επιστροφή των επιχορηγήσεων τις δύο τελευταίες σεζόν «βοήθησε αλλά δεν είναι επί της ουσίας βοήθεια. Οταν έχεις ένα τεράστιο κύκλο εργασιών, οι 20.000 ευρώ που δόθηκαν για τον “Γιούγκερμαν” είναι οι ασφαλιστικές εισφορές ενός μήνα».
Οι πενιχρές αμοιβές και η πολυδιάσπαση
Σε κεντρικές σκηνές πολλοί νέοι πρωταγωνιστές δεν παίρνουν πάνω από 800 ευρώ με μικρότερο ποσό τα 400 ή 500 ευρώ. Υπάρχει όμως και σοβαρό, συνεπές θέατρο, με παραγωγή 300.000 ευρώ όπου ο πρωταγωνιστής αμείβεται με 2.500 ευρώ τον μήνα και ποσοστό. Οι υπόλοιποι μισθοί στον ίδιο θίασο είναι 1.000, 800 και 600 ευρώ. Στο Εθνικό Θέατρο οι ασφαλισμένοι από 1/1/1993 μέχρι 9 έτη προϋπηρεσίας λαμβάνουν 1.112 ευρώ (830 ευρώ καθαρό ποσόν). Με 20-24 χρόνια εργασίας 1.337 (953 καθαρό ποσόν), με 35 έτη, 1.550 (1.076). Σ’ αυτά προστίθεται και οικογενειακό επίδομα (65 ευρώ). Τα χειρότερα; Πριν από λίγα χρόνια νέοι ηθοποιοί σε σκηνή του κέντρου έπαιζαν μικρούς ρόλους με αμοιβή επιταγές σούπερ μάρκετ… «Στη συνείδηση του Ελληνα, ο ηθοποιός είναι λίγο ώς πολύ ένα νούμερο» είπε στην «Κ» (6/10) ο Χάρης Φραγκούλης, ο οποίος παίζει στον «Γυάλινο Κόσμο» στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας. Βίωσε τα ποσοστά, τις απλήρωτες ή κακοπληρωμένες πρόβες, έθιξε το θέμα της πολυδιάσπασης. Ακούει και αυτός «γιατί κάνεις τόσα πολλά;» και μάλιστα από ανθρώπους που βίωσαν την ευημερία. Θέλω να τους πω: «Να μην τα τρώγατε φίλε μου, για να μην αναγκάζομαι κι εγώ και η γενιά μου να κάνουμε πολλές δουλειές μαζί».
Η πολυδιάσπαση στο θέατρο είναι πραγματικότητα. Πολλοί αναγκάζονται να παίζουν και τα Δευτερότριτα σε άλλη σκηνή, να σκηνοθετούν σε τρίτη ή να παίζουν σε παιδικό. Αν έχουν καλή φωνή τραγουδούν ένα βράδυ την εβδομάδα και σε επίπεδο εργασιακών συνθηκών ήρθαν τα πάνω κάτω. Κατέβασμα παραστάσεων στο δεκαήμερο, αθέτηση συμφωνιών, καθυστερήσεις αμοιβών, απλήρωτες πρόβες (στην καλύτερη περίπτωση λαμβάνουν 300 ευρώ για δύο μήνες), απολαβές 500 ευρώ (ο μέσος όρος), ποσοστά 7%-9% για τους πρωταγωνιστές, της πείνας για τους ηθοποιούς των τρίτων ρόλων, καθρεφτίζουν την απαξίωση του επαγγέλματος.
Οι κρατικές σκηνές και ελάχιστοι συνεπείς παραγωγοί οι οποίοι πληρώνουν κανονικά (πρόβες, μισθό, ασφάλιση, ποσοστό), είναι η ασφαλέστερη λύση. «Κατηγορούσαν το θέατρο ως κρατικοδίαιτο εξαιτίας των επιχορηγήσεων, και όταν τις διέκοψαν γέμισε ο χώρος μας από παραγωγούς. Η επιχορήγηση πρόσφερε στην τέχνη, ο παραγωγός, όπως και να το κάνουμε, θέλει να βγάλει τα χρήματά του», λέει η Λυδία Φωτοπούλου με αφορμή το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Λουίτζι Πιραντέλο που παίζει στο Εθνικό Θέατρο. «Τώρα βλέπουμε ηθοποιούς που έχουν οικογένεια να κάνουν τρεις και τέσσερις δουλειές». Δύσκολα είναι τα πράγματα και για τους πρωταγωνιστές της γενιάς της οι οποίοι αγωνιούν «πού θα φτάσει η οικονομική κατάσταση η οποία βέβαια δεν αφορά μόνο την Ελλάδα».
Σε ένα διάλειμμα των προβών του «Βυσσινόκηπου» στο θέατρο «Χορν», η Θέμις Μπαζάκα μας είπε ότι δεν μπορεί να κάνει διπλές πρόβες την εβδομάδα. «Καταλαβαίνω τους νέους που βιοπορίζονται σε δυο-τρεις δουλειές τη σεζόν. Μεγάλωσα ένα παιδί μόνη μου. Δεν είναι εύκολο να είσαι σε καθημερινή έκθεση κάθε βράδυ και να κάνεις και κάτι άλλο». Και όταν το έκανε, «δεν πήγαινα σε βάθος, βασιζόμουν στην καλή διάθεση και στην εξυπνάδα μου», παραδέχεται. Εχοντας υποδυθεί δεκάδες ρόλους στο θέατρο και συμμετάσχει σε 28 σίριαλ και 35 ταινίες γνωρίζει τι σημαίνει να καταπιάνεσαι με πολλά μαζί. «Τα τελευταία χρόνια προόδευσα και ως ηθοποιός γιατί έχω παντελή αφοσίωση σε ένα πράγμα που αναλαμβάνω. Θαυμάζω όμως ανθρώπους της ηλικίας μου που κάνουν πολλά».