H μεγάλη πυρκαγιά «Camp Fire» στη βόρεια Καλιφόρνια καίει ακόμη, δεκαπέντε ημέρες από τότε που άρχισε. Eχουν επιβεβαιωθεί τουλάχιστον 83 θύματα και υπάρχουν πολλές εκατοντάδες αγνοούμενοι. Περισσότεροι από 5.000 πυροσβέστες από 16 πολιτείες των ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή μάχης. Υπήρχαν σχέδια εκκένωσης. Γιατί έχασαν τη ζωή τους τόσοι άνθρωποι;
Tα περισσότερα θύματα κατοικούσαν στη μικρή ειδυλλιακή πόλη Παράδεισος, στις δυτικές πλαγιές της Σιέρα Νεβάδα με 27.000 κατοίκους, περιτριγυρισμένοι από πυκνό δάσος. Η πυρκαγιά κατέκαψε ήδη 566 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το περασμένο καλοκαίρι, η πιο θανατηφόρα πυρκαγιά της τελευταίας δεκαετίας –παγκοσμίως– κατέκαψε 12 τετραγωνικά χιλιόμετρα και σκότωσε 99 ανθρώπους στο Μάτι. Η περιοχή που κάηκε είχε πληθυσμό 5.000 κατοίκους. Με άλλα λόγια, η ελληνική πυρκαγιά ήταν πολύ πιο θανατηφόρα από την πρόσφατη πυρκαγιά στην Καλιφόρνια.
Υπάρχουν αξιοσημείωτες ομοιότητες μεταξύ των πυρκαγιών της Καλιφόρνιας και της Ελλάδας. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πυρκαγιές κινήθηκαν ταχύτατα, λόγω των ισχυρών ανέμων που ξεπερνούσαν τα 90 χλμ./ώρα. Και στην Αττική και στην Καλιφόρνια είχαν ξεσπάσει παράλληλα δύο μεγάλες πυρκαγιές, και οι πυροσβέστες αγωνίστηκαν ηρωικά για να αναχαιτίσουν τις πυρκαγιές σε δύο μέτωπα. Και στις δύο περιπτώσεις, η πιθανότητα να συμβούν οι συγκεκριμένες ακραίες πυρκαγιές φάνταζε μηδαμινή, και, εκ των πραγμάτων, φάνηκε ότι δεν υπήρξε επαρκής σχεδιασμός για το ενδεχόμενο ενός ακραίου γεγονότος.
Παρόλο που στον Παράδεισο είχαν πραγματοποιηθεί ασκήσεις εκκένωσης και ενημέρωσης των κατοίκων για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ο τοπικός δήμαρχος σημείωσε ότι δεν είχε ποτέ εκκενωθεί ταυτόχρονα ολόκληρη η πόλη, σε άσκηση. Παρόλο που η απειλή πυρκαγιάς έγινε γνωστή στις 8 π.μ. λίγο έξω από τον Παράδεισο, οι πρώτες εντολές εκκένωσης αφορούσαν μόνο την περιοχή πλησιέστερα στην πυρκαγιά, για να αποφευχθεί το μπλοκάρισμα των δρόμων. Η εντολή πλήρους εκκένωσης της πόλης δόθηκε περίπου μια ώρα αργότερα, ενώ η φωτιά ήδη κατέκαιγε το Paradise. Στο Μάτι δεν υπήρξε καμία εντολή εκκένωσης. Οι άνθρωποι κατέληξαν να τρέχουν για να σωθούν όταν οι φλόγες είχαν φθάσει μέσα στον οικισμό, και πολλοί κατέφυγαν στην ακτή. Εκεί, οι ψηλοί παράκτιοι βράχοι προστάτευσαν όσους κατάφεραν να κατέβουν στην παραλία. Χωρίς αυτούς τους βράχους, οι θάνατοι θα ανέρχονταν σε αρκετές εκατοντάδες, καθώς πάνω από 800 άτομα τελικά διασώθηκαν διά θαλάσσης, πολλές ώρες αργότερα.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι επιζώντες με τις πράξεις τους διέψευσαν τις προβλέψεις για ανεπαρκή χρόνο σχετικά με τις απομακρύνσεις των πληθυσμών. Η εκτίμηση των χρόνων εκκένωσης, ιδιαίτερα με αυτοκίνητο, είναι εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο, υπάρχουν σήμερα κατάλληλα υπολογιστικά μοντέλα, τα οποία μπορούν να εκτιμήσουν πόσο γρήγορα μπορούν να πραγματοποιηθούν οι εκκενώσεις περιοχών. Για τις ελληνικές πυρκαγιές, οι λεπτομερείς ποσοτικοί υπολογισμοί έδειξαν ότι το Μάτι και ο Νέος Βουτζάς θα μπορούσαν να είχαν εκκενωθεί σε περίπου 60 λεπτά. Στην πραγματικότητα, το Μάτι (που επλήγη περισσότερο από τον Νέο Βουτζά) εκκενώθηκε, απουσία επίσημης εντολής, σε περίπου 30 λεπτά. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση τότε είχε εκτιμήσει ότι θα απαιτούνταν τουλάχιστον πέντε ώρες.
Αν στον Παράδεισο είχαν χρησιμοποιηθεί παρόμοια υπολογιστικά μοντέλα εκκένωσης πριν από τη φωτιά, όπως αυτά που η ομάδα μου χρησιμοποίησε για να μελετήσουμε την απομάκρυνση πληθυσμού από το Μάτι, η πόλη θα ήταν καλύτερα προετοιμασμένη να χειριστεί την εκκένωση σε ενδεχόμενο τέτοιου καταστροφικού γεγονότος. Θα είχαν διαπιστώσει ότι ήταν αδήριτη η ανάγκη αύξησης της ικανότητας οδικής κυκλοφορίας, ή της θέσπισης περιορισμών για την ανάπτυξη της πόλης, αφού η απομάκρυνση πεζή δεν ήταν εφικτή, τα πλησιέστερα ασφαλή σημεία ήταν τουλάχιστον δέκα χιλιόμετρα μακριά. Υπό αυτή την άποψη, ο Παράδεισος στην Καλιφόρνια έμοιαζε με τον «Τιτανικό», με περιορισμένα σωστικά μέσα που αδυνατούσαν να σώσουν τις ζωές όλων των κατοίκων.
Σαν μελετητής διαχείρισης καταστροφών δεν εξεπλάγην που και στην Καλιφόρνια αρκετοί καθυστέρησαν να απομακρυνθούν παρά τις σαφείς εντολές από την αστυνομία. Το τοπικό νοσοκομείο εκκενώθηκε άμεσα, αποδεικνύοντας ότι υπήρχε χρόνος για ασφαλή εκκένωση. Οι επιζώντες στο Μάτι, όπως και οι επιζώντες του τυφώνα «Michael» στo Mexico Beach της Φλόριντα τον περασμένο μήνα, και στο Παλού της Ινδονησίας τον Σεπτέμβριο, όλοι ανέφεραν παρόμοιες καθυστερήσεις προτού πάρουν την απόφαση να διαφύγουν, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η εξαιρετική ετοιμότητα της κρατικής υπηρεσίας αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών στην Καλιφόρνια κατάφερε να σώσει πολλούς. Το Γραφείο Υπηρεσιών Εκτακτης Ανάγκης (Governor’s Office of Emeergency Services), του οποίου η βασική αρμοδιότητα είναι η διαχείριση του συστήματος αμοιβαίας συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών ελαχιστοποίησε τις απώλειες. Στην Ελλάδα, χρειάζεται να αντιγράψουμε τις καλύτερες πρακτικές τους, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε και εμείς τις απώλειες σε μελλοντικές κρίσεις.
Είτε από ανθρώπινο παράγοντα είτε όχι, η κλιματική αλλαγή θα συνεχίσει να προκαλεί πιο έντονες και συχνές πυρκαγιές σε μεσογειακά κλίματα, παγκοσμίως. Οι αρμόδιες υπηρεσίες πρέπει να υπηρετήσουν το πρωταρχικό τους καθήκον και να προβούν στη δημιουργία σχεδίων εκκένωσης για ακραία φαινόμενα. Ως κοινωνία, πρέπει να μάθουμε να προετοιμαζόμαστε για τα ακραία γεγονότα, να έχουμε πολλαπλές πηγές από τις οποίες να αντλούμε αξιόπιστες πληροφορίες σε περιπτώσεις κρίσεων, να εκκενώνουμε τον τόπο άμεσα ακόμη και κατά τη διάρκεια εθελοντικής εκκένωσης, ή νωρίτερα, αν το δικαιολογεί η κατάσταση, και να απομνημονεύουμε εκ των προτέρων πολλαπλές διαδρομές διαφυγής σε ασφαλείς χώρους.
* Ο κ. Kώστας Συνολάκης είναι καθηγητής Φυσικών Καταστροφών του Πολυτε- χνείου Κρήτης και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.