Αν οι χθεσινές ελπίδες αποδείχθηκαν αστήρικτες, οι σημερινοί φόβοι μπορεί να διαψευσθούν. Επί του παρόντος, η Ευρώπη αντιμετωπίζει πολλαπλές θύελλες, από το Brexit μέχρι την Ουκρανία και από τον πολωνικό λαϊκισμό μέχρι την ιταλική ανταρσία. Ωστόσο, αρκετές από αυτές τις κρίσεις εμπεριέχουν κρυμμένες δυνατότητες. Μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή.
Πρώτα απ’ όλα, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν συνεχίζει να προβάλει ένα φιλόδοξο όραμα για ισχυρότερη Ευρωπαϊκή Ενωση σε έναν ολοένα και περισσότερο μετα-ευρωπαϊκό κόσμο. Ναι, κάποιες φορές θυμίζει περισσότερο τον μικρό Ολλανδό που έβαζε το δάχτυλό του στη ρωγμή του φράγματος παρά τον Ναπολέοντα, όταν επέλαυνε στις Αλπεις. Και ναι, αντιμετωπίζει μείζονες δυσκολίες στη χώρα του, καθώς Γάλλοι διαδηλωτές υποδύονται και πάλι τους συνήθεις επαναστατικούς ρόλους τους. Ωστόσο, ουδέν κακόν αμιγές καλού.
Στροφή στον ρεαλισμό
Το επιτελείο Μακρόν είναι πιθανό να αποκτά μια πιο ρεαλιστική αίσθηση για το τι είναι εφικτό και τι όχι. Τα αρχικά όνειρα για ένα πανευρωπαϊκό συνδυασμό με πυρήνα το LREM (το κυβερνών κόμμα της Γαλλίας) ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου δίνουν τη θέση τους στον πιο ρεαλιστικό στόχο της συμμαχίας ανάμεσα στους παραδοσιακούς Φιλελεύθερους Δημοκράτες και στον νέο σχηματισμό του Μακρόν. Μια συμμαχία που μπορεί να αναδειχθεί δεύτερη δύναμη στο Ευρωκοινοβούλιο. Οι ελπίδες των φιλελεύθερων ευρωπαϊστών ενισχύονται από την επιλογή του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) να ορίσει τον Βαυαρό συντηρητικό Μάνφρεντ Βέμπερ υποψήφιό του για την προεδρία της Κομισιόν. Ως επικεφαλής του ΕΛΚ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο Βέμπερ κράτησε τον αυταρχικό ηγέτη της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν και το εθνικιστικό κόμμα του, το Fidesz, στις γραμμές του κεντροδεξιού συνασπισμού. (Είναι αλήθεια ότι ο Βέμπερ ψήφισε υπέρ της παραπομπής της ουγγρικής κυβέρνησης με το ερώτημα τον κυρώσεων, αλλά, όπως μου εξήγησε πηγή του ΕΛΚ, το έπραξε όχι ως βήμα για τον εξοβελισμό του Ορμπαν, αλλά ως υποκατάστατο του εξοβελισμού). Επιπλέον, ο Βέμπερ δεν υπηρέτησε ποτέ σε ανώτατο κυβερνητικό αξίωμα, επομένως στερείται των ηγετικών προσόντων που απαιτεί η προεδρία της Κομισιόν σε δύσκολους καιρούς. Τούτων δοθέντων, η υποψηφιότητά του ενισχύει τις πιθανότητες να αναδειχθεί πρόεδρος της Επιτροπής κάποιο άλλο, πιο δυναμικό και έμπειρο πολιτικό πρόσωπο.
Ο κατακερματισμός του γερμανικού πολιτικού τοπίου και το λυκόφως της καγκελαρίας Μέρκελ μπορεί επίσης να κρύβει θετικές δυνατότητες. Καθώς οι Σοσιαλδημοκράτες είναι πιθανό να εγκαταλείψουν μέσα στον επόμενο χρόνο τον μεγάλο συνασπισμό, στον οποίο από την πρώτη στιγμή δεν θα έπρεπε να είχαν συμμετάσχει, ανοίγει η προοπτική μιας νέας γερμανικής κυβέρνησης. Ο Χριστιανοδημοκράτης Φρίντριχ Μερτς, που εμφανίζεται σήμερα ως φαβορί για τη διαδοχή της Μέρκελ, είναι πιο συντηρητικός από την καγκελάριο, αλλά παραμένει αταλάντευτος ευρωπαϊστής και αφοσιωμένος στην ευρωατλαντική ενότητα. Η Ανεγκρετ Κραμπ – Καρενμπάουερ, η οποία διαθέτει την εύνοια της Μέρκελ στην κούρσα της διαδοχής, είναι αρκετά φιλελεύθερη ώστε να ηγηθεί ενός «συνασπισμού της Τζαμάικα», δηλαδή Χριστιανοδημοκρατών, Ελεύθερων Δημοκρατών και Πρασίνων. Είτε με τον Μερτς, είτε με την Κραμπ – Καρενμπάουερ, η Γερμανία θα διέθετε μια κυβέρνηση πιο δεκτική στις προτάσεις Μακρόν για την Ε.Ε.
Τα τελευταία τρία χρόνια, η κυβέρνηση του Κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) στην Πολωνία οδηγεί τη χώρα στην ουγγρική τροχιά, απομακρύνοντάς την από τη φιλελεύθερη Δημοκρατία και προσεγγίζοντας μορφές αυταρχισμού. Ωστόσο, η Ε.Ε. υπερασπίζεται το κράτος δικαίου στην Πολωνία πιο αποφασιστικά από ό,τι έπραξε στην περίπτωση της Ουγγαρίας.
Οι εκλογές στην Πολωνία
Στις πρόσφατες τοπικές εκλογές, το PiS υπέστη φθορά, αν και απέφυγε τη συντριβή. Τον επόμενο χρόνο θα πραγματοποιηθούν στη χώρα ευρωπαϊκές και βουλευτικές εκλογές. Σε αντίθεση με την Ουγγαρία, η Πολωνία διατηρεί ακόμη συνθήκες –συμπεριλαμβανομένου του γνήσιου πλουραλισμού στα μέσα ενημέρωσης– που προσφέρουν στα κόμματα της αντιπολίτευσης πιθανότητες επικράτησης. Αν η αντιπολίτευση πάει καλά το 2019, είναι πολύ πιθανό ο σημερινός πρόεδρος της Ε.Ε. Ντόναλντ Τουσκ να διεκδικήσει την προεδρία στη χώρα του, στις εκλογές του 2020.
Η μεγαλύτερη πηγή χάους και σύγχυσης στη σημερινή Ευρώπη είναι αναμφίβολα το Brexit. Αλλά και εδώ η κρίση κρύβει θετικές δυνατότητες. Αν το μεσοβέζικο σχέδιο της Τερέζα Μέι καταψηφιστεί από τη Βουλή των Κοινοτήτων τον επόμενο μήνα, τότε θα αυξηθεί σημαντικά η πιθανότητα ενός δεύτερου δημοψηφίσματος. Παρ’ όλα τα ρίσκα και τις δυσκολίες που παρουσιάζει αυτό το σενάριο, οι πιθανότητες για μια ετυμηγορία των Βρετανών υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. υπερβαίνουν το 50-50. Τι εκπληκτική ενίσχυση στο ιστορικό σχέδιο της συνεργασίας ανάμεσα στα έθνη και στους λαούς της Ευρώπης δεν θα συνιστούσε μια τέτοια εξέλιξη!
Κοινός παρονομαστής σε όλες τις ξεχωριστές κρίσεις και δυνατότητες είναι η συνειδητοποίηση, από τους Ευρωπαίους, ότι αυτό το σχέδιο βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση. Επειτα από δεκαετίες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, σήμερα αυτό που παρακολουθούμε είναι μια διαδικασία αποδιάρθρωσης. Οπως η προοπτική του θανάτου, αυτός ο κίνδυνος εντείνει την προσοχή του μυαλού, ερεθίζει την καρδιά και κινητοποιεί τα πόδια, κάτι που είδαμε στην χωρίς προηγούμενο διαδήλωση 700.000 Βρετανών υπέρ της Ευρώπης, τον περασμένο μήνα, στο Λονδίνο.
Δεν υποδύομαι τον υπεραισιόδοξο δρα Πάγγλωσσο του Βολταίρου. Δεν εκτιμώ ότι η πιθανότητα καθεμιάς από αυτές τις θετικές ανατροπές είναι πολύ υψηλή και δίνω μονοψήφιο νούμερο στο ενδεχόμενο να συμβούν όλα αυτά μαζί. Ωστόσο, κάθε μία από αυτές τις αλλαγές είναι δυνατή και εξαρτάται από τις επιλογές του καθενός μας ξεχωριστά. Παραφράζοντας τον εθνικό ύμνο της Πολωνίας: Η Ευρώπη δεν έχει ακόμη χαθεί, όσο είμαστε ζωντανοί.
* Ο κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.