Ακόμη κι αν εμείς λείψουμε, εκείνος θα βρίσκεται πάντοτε εκεί, στο σπίτι του στην οδό Ρηγίλλης. Καθισμένος σε ένα από τα τρία πιάνα του να συνθέτει, να κάνει πρόβες, να ετοιμάζει το πρόγραμμα του Τέταρτου περνώντας μαγικά, «χατζιδακικά», από μια μελωδία του Μορίς Ραβέλ στην ποίηση της Μάτσης Χατζηλαζάρου, στο σινεμά του Μαρσέλ Καρνέ, σε μια βουλγάρικη γυναικεία πολυφωνική χορωδία. Σκαλίζοντας τη βιβλιοθήκη του, περιμένοντας φίλους, παρατηρώντας από τα μεγάλα παράθυρα του σαλονιού την τροχιά του ήλιου που αλλάζει με τις εποχές, μετακινώντας την τραπεζαρία από δωμάτιο σε δωμάτιο ανάλογα με το φως. Για να βρει πού θα εργαστεί, πού θα κουβεντιάσει, θα φάει και θα πιει, πού θα απολαύσει βαθύτερα τη ζωή.
Στο σαλόνι του σπιτιού, ένα από τα τρία πιάνα του συνθέτη, με ένα σπάνιο φωτογραφικό πορτρέτο του και στην προθήκη το Οσκαρ για τα «Παιδιά του Πειραιά».
«Η αναμνησιολογία σχετίζεται με τον θάνατο και την απεχθάνομαι», έγραφε ο Μάνος Χατζιδάκις στο βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» (εκδ. Ικαρος). «Τους ανθρώπους που έχουν φύγει, αλλά παραμένουν ζωντανοί, τους έχουμε καθημερινά τοποθετημένους μέσα μας και τους κουβαλάμε σ’ ολόκληρη τη ζωή μας». Αυτό το σπίτι στην οδό Ρηγίλλης, όπου κατοικούσε από την αρχή της δεκαετίας του 1960 έως τον θάνατό του το 1994, έχει ακόμη στην είσοδο ένα χαλάκι με καλοσχεδιασμένα κεφαλαία γράμματα Μ.Χ. – ειδική παραγγελία του συνθέτη. Χάρη στον γιο του Γιώργο παραμένει ένα φιλόξενο μέρος, όπου μπορείς αν θες να καπνίσεις, να πιεις καφέ ή τσάι, να δεις μια ωραία συλλογή έργων ελληνικής ζωγραφικής στους τοίχους, να θαυμάσεις την τεράστια «Ανοιξη» που ο Γιάννης Μόραλης φιλοτέχνησε εδώ και να περιπλανηθείς από λεπτομέρεια σε λεπτομέρεια – το ξύλινο γραφείο, τα βιβλία, το φωτογραφικό πορτρέτο του Ιγκόρ Στραβίνσκι, η μαύρη πολυθρόνα Μάκιντος, το Οσκαρ για τα «Παιδιά του Πειραιά», που ποτέ δεν συμπάθησε, με την όψη στραμμένη προς τον τοίχο – στον κόσμο που ο Μάνος Χατζιδάκις είχε φτιάξει για τον εαυτό του. Πάντοτε με σαφείς οδηγίες και άγρυπνο βλέμμα, κι ας έμοιαζε τόσο ονειροπόλο.
Η «Ανοιξη», το έργο που καλύπτει τον τοίχο δίπλα στο γραφείο του Μάνου Χατζιδάκι, ζωγραφίστηκε επιτόπου από τον Γιάννη Μόραλη.
Μπαρόκ «Μεγάλος Ερωτικός»
Συναντηθήκαμε με τον Γιώργο Χατζιδάκι για μια συζήτηση σχετικά με τον «Κύκλο Μάνος Χατζιδάκις» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής –έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια–, που τον Δεκέμβριο ολοκληρώνει τον δεύτερο χρόνο του. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ακούσουμε στην Εναλλακτική Σκηνή το «Magnus Eroticus» (6,7/12), τη μεταγραφή του «Μεγάλου Ερωτικού» για μπαρόκ μουσικό σύνολο και τα ποιήματα του πρωτότυπου έργου μεταφρασμένα σε ελισαβετιανό στίχο. «Αυτή η φρέσκια και καρποφόρα αντιμετώπιση της μουσικής», όπως την ονομάζει ο γκαμπίστας, εικαστικός και σκηνοθέτης Ανδρέας Λινός, που έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια της συναυλίας, διατηρεί στο ακέραιο το πνεύμα του συνθέτη, «καθώς ο Χατζιδάκις δεν δίσταζε να μεταγράφει παλιά του έργα δίνοντάς τους νέα πνοή», σημειώνει.
Η νέα χρονιά θα ξεκινήσει με την παράσταση «Κοινός βίος. Παίδες επί Κολωνώ. Τα τραγούδια της Αμαρτίας», τον Φεβρουάριο. Είναι η παρουσίαση τριών κύκλων τραγουδιών σε σκηνοθετική επιμέλεια Γιάννη Σκουρλέτη/bijoux de kant και ερμηνευτές τον Αλκίνοο Ιωαννίδη και τον νεαρό Πάρι Κιμιωνή, που –όπως η Δήμητρα Σελεμίδου στον «Μεγάλο Ερωτικό»– δοκιμάζεται με τη σειρά του στο χατζιδακικό έργο. Αλλωστε μία από τις επιδιώξεις του «Κύκλου» είναι να δοθεί λόγος στους νέους δοκιμάζοντας άλλο ύφος και νέες φωνές.
Ο Γιώργος Χατζιδάκις, κάτοχος του Αρχείου του συνθέτη και καλλιτεχνικός επιμελητής του «Κύκλου Μάνος Χατζιδάκις» της ΕΛΣ.
Οι παραγωγές του τριετούς «Κύκλου Μάνος Χατζιδάκις» μας δίνουν την ευκαιρία να μιλήσουμε και πάλι για το Αρχείο του. «Ο,τι μουσικό υλικό υπάρχει ήδη εδώ, χρησιμοποιείται», λέει ο Γιώργος Χατζιδάκις. «Ο,τι δεν βρίσκεται έτοιμο, αποκαθίσταται και συμπληρώνεται από τους ειδικούς της ΕΛΣ με μουσική υπαγόρευση (dictee) από το ηχητικό υλικό, ή γίνονται μεταγραφές. Το 40% του έργου του Μάνου Χατζιδάκι είναι ανέκδοτο. Το “Αρχείο Μάνου Χατζιδάκι” περιλαμβάνει πολλές χιλιάδες χειρόγραφες παρτιτούρες, 2. 500 μαγνητοταινίες –μεγάλο μέρος αυτών έχει ψηφιοποιηθεί ώστε να μην καταστραφούν από τον χρόνο– και μαζί με φωτογραφίες, βιβλία, δίσκους, προγράμματα παραστάσεων, αφίσες, αρχειακό υλικό και προσωπικά αντικείμενα του συνθέτη απλώνεται σε αυτό το σπίτι και δύο ακόμη χώρους». Το ζήτημα της διάσωσης, διαφύλαξης και αξιοποίησής του παραμένει ανοιχτό και ο Γιώργος Χατζιδάκις εξακολουθεί να αναζητεί στην Ελλάδα τον φορέα που θα το αναλάβει διαθέτοντας τις κατάλληλες προδιαγραφές.
«Εχω προσωπική ευθύνη να το προστατεύω και να το διατηρήσω ασφαλές», λέει. «Τον ίδιο τον Μάνο Χατζιδάκι δεν τον απασχολούσε να αφήσει το έργο του τακτοποιημένο, και δεν είχε καμιά αγωνία υστεροφημίας. Βρισκόταν σε συνεχή δραστηριότητα. Διαρκώς τού έρχονταν ιδέες, αρκετές από αυτές τις ολοκλήρωνε, κάποιες άλλες τις άφηνε και προχωρούσε στις επόμενες. “Βασικά τη ζωή μου την έχω ζήσει επί πέντε”, έλεγε. “Για να μη σας τρομάξω, θα πω ότι έχω ζήσει επί τρία”. Αυτή ήταν η αντίληψή του για τη δημιουργία. Αλλωστε δεν τον ενδιέφερε να έχει ευρεία απήχηση. Επεδίωκε όμως τη βαθιά επικοινωνία. “Εχω την ευθύνη της εργασίας μου μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο της ζωής μου, μετά η ευθύνη σάς ανήκει”, έλεγε. “Αν το έργο μου είναι ιδιοφυές, θα το ακούν για πάντα. Αν είναι μέτριο, θα το ξεχάσουν”».