Κατά τα ψυχροπολεμικά χρόνια, η ζωή στην Ανατολική Γερμανία μεταφέρθηκε στη Δύση κυρίως μέσα από κινηματογραφικές περιπέτειες διαφυγής ή κατασκοπικά θρίλερ – εμβληματική η σκηνή του Ρίτσαρντ Μπάρτον να καταρρέει πλάι στο Τείχος, στην ταινία «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο». Σταδιακά, και μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών, η σκηνοθετική ματιά έχει κάπως αλλάξει, με μια σειρά (πολύ καλών) ταινιών να μεταφέρουν εικόνες ή στιγμιότυπα από την πραγματική ζωή πίσω από το Τείχος («Ζωές των άλλων», «Good Bye Lenin!», «Barbara» κ.ά.).
Στις ταινίες αυτές έρχεται να προστεθεί πλέον η καινούργια δουλειά του Λαρς Κράουμε, σημαντικού εκπροσώπου του νέου γερμανικού σινεμά, η οποία θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την προσεχή Πέμπτη. Η «Σιωπηλή επανάσταση» βασίζεται στo αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ντίτριχ Γκάρτσκα, στο οποίο με δυο λόγια συμβαίνει το εξής: Μια ομάδα Ανατολικογερμανών μαθητών αποφασίζουν να τηρήσουν ενός λεπτού σιγή στην τάξη τους, ως ένδειξη αλληλεγγύης για τα θύματα της εξέγερσης του ’56 στην Ουγγαρία. Η απόφασή τους (σε αντιστοιχία με την «επανάσταση» του «Κύκλου των χαμένων ποιητών») προκαλεί αναταραχή στο σύστημα και οι ιδεολόγοι μαθητές καλούνται να διαφυλάξουν την αξιοπρέπειά τους.
Η έξοδος από τον Παράδεισο
Εν τω μεταξύ, 33 χρόνια αργότερα, όταν άνοιξαν τα σύνορα της Ουγγαρίας με την Αυστρία, χιλιάδες Ανατολικογερμανοί προσπάθησαν να διαφύγουν μέσω αυτής της οδού στη Δύση, γεγονός που αποτέλεσε ένα από τα τελευταία κεφάλαια της ιστορίας του Τείχους. Κάτι τέτοιο συνέβη στον Αδάμ, που βάλθηκε να κυνηγάει την Έβελιν μέχρι την Ουγγαρία για να της αποδείξει την αγάπη του. Αναφέρομαι στο «Αδάμ και Έβελιν» (εκδ. Καστανιώτη) του Ίνγκο Σούλτσε, ένα κωμικοτραγικό road trip που λειτουργεί ως αλληγορία για τον μύθο των πρωτόπλαστων (προφανές, νομίζω), αλλά και ως σχόλιο για το πολιτικό σκηνικό του καλοκαιριού του 1989 και την πολυπλοκότητα του έρωτα. Προσεχώς θα δούμε τη μεταφορά του μυθιστορήματος στο σινεμά, με τον ίδιο τίτλο, διά χειρός Αντρέας Γκολντστάιν.
Η μεγάλη φυγή
Το ζήτημα «Ανατολική Γερμανία» είναι λογοτεχνικά ελκυστικό και τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί αρκετές εκδόσεις Ανατολικογερμανών συγγραφέων που επιχειρούν να περιγράψουν ό,τι συνέβη στη χώρα τους. Ο Λουτς Ζάιλερ, για παράδειγμα, περιγράφει μια άλλη οδό διαφυγής από τη χώρα, εκείνη μέσω της Βαλτικής, χτίζοντας μια μεγαλειώδη ιστορία, επίσης τοποθετημένη το 1989, στο εξαιρετικό μυθιστόρημά του «Κρούζο» (εκδ. Πατάκη) – ακόμα κι αν ο πρωταγωνιστής του δεν είναι πολύ σίγουρος για τα πραγματικά κίνητρα του ταξιδιού του.
Παραστάσεις ενηλικίωσης
Βεβαίως δεν είναι όλες οι ιστορίες της Ανατολικής Γερμανίας ιστορίες απόδρασης και απόγνωσης. Η Τζέννυ Έρπενμπεκ στη «Συντέλεια του κόσμου» (εκδ. Καστανιώτη) τοποθετεί την ηρωίδα της στην Ανατολική Γερμανία σε ένα από τα πέντε κεφάλαια-ενότητες των ισάριθμων εκδοχών ζωών που θα μπορούσε να έχει ζήσει. Η Έρπενμπεκ πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα, πιστεύει όσα έζησε η ίδια ως έφηβη πριν πέσει το Τείχος και μεταφέρει στο χαρτί την κληρονομιά της μητέρας και της γιαγιάς της – «γυναίκες καλές στο να επιβιώνουν», όπως είχε πει η συγγραφέας σε συνέντευξή της στην «Κ».
Έτσι κι αλλιώς, υπήρξαν άνθρωποι που έζησαν και μεγάλωσαν στην Ανατολική Γερμανία· αυτούς περιγράφει ο Αντρές Κούμπιτσεκ στο «Σκίτσο ενός καλοκαιριού» (εκδ. Κριτική), ένα από τα πιο ευχάριστα βιβλία της χρονιάς. Μια παρέα εφήβων μαθαίνει τη ζωή το καλοκαίρι του 1985 στο Πότσνταμ, ψάχνοντας και βρίσκοντας τρόπους να μεγαλώσει, να απορήσει και να θαυμάσει, να ερωτευτεί. Χαρακτηριστικά: «Ήθελα να σηκωθώ για να πάω στην τουαλέτα, αλλά, μόλις έκανα να πάρω το χέρι μου από το δικό της, εκείνη μου το έσφιξε ακόμα πιο δυνατά, κι έτσι παρέμεινα κι εγώ ξαπλωμένος». Μια οικουμενική εμπειρία. ■