Η ιστορία της έμμισθης εργασίας χαρακτηρίζεται, στο μυαλό πολλών, από μια συνεχή πάλη για περισσότερο ελεύθερο χρόνο και υψηλότερους μισθούς. Ποιος έφερε το οκτάωρο, αν όχι οι αγώνες των εργαζομένων; Η σωστή απάντηση είναι: η άνοδος της παραγωγικότητας χάρη στην εκβιομηχάνιση, σε συνδυασμό με την εξομάλυνση της αγοράς εργασίας.
Οι (αυτοαπασχολούμενοι) αγρότες του 1900 φυσικά δεν ήξεραν από οκτάωρα. Όσο χρειαζόταν, δούλευαν, από ανατολή μέχρι δύση του ήλιου. Κανένας αγώνας ή απεργία δεν θα το άλλαζε αυτό. Οι βιομηχανικοί εργάτες κατάφεραν να ξεφύγουν από τον ζυγό αυτής της αδιάκοπης εργασίας επειδή δούλευαν σε βιομηχανίες, με μηχανήματα που πολλαπλασίαζαν την δύναμη του κόπου τους.
Βέβαια, σε συνθήκες υψηλής ανεργίας, ο εργάτης δεν λαμβάνει όλο τον καρπό της εργασίας του, και λελογισμένη κρατική ρύθμιση της εργασίας μπορεί να ωφελήσει. Ορίζοντας π.χ. κάποιες μέρες διακοπές τον χρόνο, μειώνεται λίγο η παραγωγή, αλλά αυξάνεται σημαντικά η υγεία και γενική ευημερία των εργατών.
Οι κοστουμαρισμένοι εργαζόμενοι στην λεωφόρο Κηφισίας όμως, δεν είναι βιομηχανικοί εργάτες, αλλά εργάτες της γνώσης. Ρυθμίσεις που ωφελούσαν στην εποχή του φουγάρου, βλάπτουν βαθιά στην εποχή του διαδικτύου. Ποια είναι η διαφορά;
Ευτυχώς για εμάς, έχουμε ξεπεράσει πολύ την άμορφη μάζα εργατών στο Μετρόπολις του Φριτζ Λανγκ (1927), που παρελαύνουν με το που σημάνει η σφυρίχτρα στο εργοστάσιο, σαν στρατιωτάκια. Οι εργαζόμενοι εξελίχτηκαν και διαφοροποιούνται. Δεν βιδώνουν καπάκια οδοντόπαστας — ένας γράφει κώδικα Java, άλλος μελετάει βουνά δεδομένων, τρίτος δημιουργεί πολύπλοκα νομικά κείμενα.
Η εξέλιξη των εργαζομένων δεν σημαίνει απλά ότι παράγουν πολύ περισσότερο, αλλά ότι είναι και πιο σημαντικοί για τον εργοδότη. Στο εργοστάσιο του 1850 ουδείς αναντικατάστατος -διώχνεις τον Κίτσο, φέρνεις τον Μήτσο, τα ίδια καπάκια θα βιδώνει, με την ίδια ταχύτητα. Στο γυάλινο κτίριο της Κηφισίας, αν φύγει ο Νίκος, θα ψάχνεις μήνες για τον κατάλληλο αντικαταστάτη (ας τον πούμε Βασίλη) και θα χρειαστείς άλλο τόσο μέχρι να προσαρμοστεί. Η ανώτερη διαπραγματευτική δύναμη Νίκου και Βασίλη φαίνεται στους μισθούς: ο εργοδότης, χωρίς νομική υποχρέωση, πληρώνει πολύ περισσότερο από τον κατώτατο μισθό.
Προσέξτε εδώ ότι όσο πιο σπάνιες οι ικανότητες του Νίκου, τόσο πιο πολύ ξεπερνά τον κρατικά καθορισμένο κατώτατο μισθό, αλλά και προσπερνά άλλες ρυθμίσεις, ωραρίου, διακοπών κτλ. Ο ικανός και αναντικατάστατος Νίκος, μπορεί να πηγαίνει στο γραφείο στις 11 το πρωί, σε μια μέρα με πολλή δουλειά όμως μπορεί να φεύγει παρομοίως στις 11 το βράδυ. Επιλογή του είναι να παράγει τόσο – και ανταμοίβεται για αυτή την παραγωγή.
Στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον έρχεται η Επιθεώρηση Εργασίας να επιβάλλει σοβιετικά πρότυπα. Όλοι οι εργαζόμενοι θα αποχωρούν στις 6 (ή ό,τι άλλο προβλέπει το γενικόλογο συμβόλαιο τους), ειδάλλως η εταιρεία θα δέχεται πρόστιμα. Το κυνηγητό που εξαπέλυσε η κυβέρνηση στις εταιρείες έχει τραγελαφικά αποτελέσματα, φανερά και μη. Το πιο φανερό είναι ότι οι δρόμοι κατά τις 6 μ.μ. έχουν κίνηση που χρόνια είχαμε να δούμε (σύμφωνα με το google maps, στις 6:30μμ η Κηφισίας φτάνει στην χειρότερη κατάσταση, κυριολεκτικά κόκκινη κόλαση). Αντίθετα με τις συμβουλές των συγκοινωνιολόγων για ευέλικτα ωράρια, το σοβιετικό οκτάωρο προκαλεί αφόρητη συμφόρηση, με τους υπαλλήλους να φεύγουν από την δουλειά σαν αγέλες την ίδια ώρα.
Τα αφανή αποτελέσματα είναι ίσως χειρότερα. Αναπόφευκτα μειώνεται η ευελιξία του Νίκου. Αν πρέπει να φύγει από την δουλειά στις 6 μ.μ., αναγκαστικά περικόπτεται το προνόμιο να έρχεται όποτε θέλει! Άμεσα έρχεται φυσικά και η κοστοβόρα παράκαμψη του κανόνα, με ζημιά για όλους. Στην εποχή του διαδικτύου, ο εργαζόμενος να αναγκάζεται να δουλεύει και στο σπίτι, αφότου ξεπεράσει τα σαράντα κύματα της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Δεν έχουμε απλά παραβίαση του διαχωρισμού οικίας-εργασίας, αλλά και μείωση της παραγωγικότητας, αφού διακόπτεις την εργασία για ώρα, και συνεχίζεις μακριά από συναδέλφους και κατάλληλο εξοπλισμό.
Εδώ, η κυβέρνηση όχι μόνο απέτυχε να κατανοήσει την αγορά εργασίας θεωρητικά, αλλά αμέλησε να μετρήσει τα αποτελέσματα της ρύθμισης στην πράξη και να δει πόσο καταστροφικά είναι.
Η δυσκαμψία του Υπουργείου Εργασίας υπόσχεται, μεσοπρόθεσμα, ακόμα χειρότερες επιπτώσεις. Έστω ότι κανείς δεν δουλεύει πια σε ξενοδοχεία/σπίτια μετά τις 6. Όσο αυστηρότερα εφαρμοστεί το ωράριο, τόσο χαμηλότερα θα πέσει η παραγωγή του μέσου εργαζομένου. Οι εργαζόμενοι στην πληροφορική, τη συμβουλευτική, ανώτερες επιχειρηματικές υπηρεσίες, αμείβονται όμως πολύ περισσότερο από τον κατώτατο μισθό, γιατί παράγουν πολύ περισσότερο. Αν πέσει η παραγωγή, δεν θα ζημιωθούν μόνο οι επιχειρήσεις (και οι προμηθευτές τους, τα κρατικά έσοδα κτλ.), αλλά θα πέσουν και οι μισθοί από το επίπεδο που θα ήταν διαφορετικά. Η ασφυκτική ρύθμιση σκοτώνει την ανάπτυξη.
Δεν είναι η πρώτη φορά που αυτή η κυβέρνηση, κυνηγώντας δήθεν αγαθούς στόχους, καταλήγει να καταστρέφει πόρους και ευημερία. Ξεκινώντας από το επιθυμητό, να καταπολεμηθεί η αδήλωτη εργασία (που η ίδια η κυβέρνηση προκαλεί λόγω υπερβολικής ρύθμισης!), καταλήγουμε στον σοβιετικό περιορισμό του εργαζομένου σε ασφυκτικό καλούπι. Στρωμένος με καλές προθέσεις, ο δρόμος για την κόλαση που ανοίγει η κυβέρνηση, ολοένα μοιάζει και περισσότερο με λεωφόρο.
*Ο κ. Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City, Πανεπιστήμιο Λονδίνου και μέλος επιστημονικού συμβουλίου του ΚΕΦίΜ.