ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
Κάτι τρέχει με την οικογένεια
(Εθνος, πόθος και συγγένεια
την εποχή της κρίσης)
εκδ. Πατάκη
σελ. 447
Μια εναλλακτική βιογράφηση της ελληνικής κοινωνίας στα χρόνια της κρίσης επιχειρεί και προτείνει ο Δημήτρης Παπανικολάου στη νέα μελέτη του «Κάτι τρέχει στην οικογένεια». Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι και μια εναλλακτική αυτοβιογράφηση του τρόπου με τον οποίον βιώθηκαν οι συνταρακτικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων στον τρόπο κατανόησης και ερμηνείας όλων εκείνων που εξέβαλλαν (και) στον σκληρό πυρήνα της οικογένειας.
Ο Δημήτρης Παπανικολάου, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών του Κολεγίου St. Cross στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπερασπίζεται συστηματικά (και στο σύνολο της έρευνάς του για τον ελληνικό «τρόπο») μια προσωπική ερμηνεία όλων εκείνων που γεννούν, δεσμεύουν και απελευθερώνουν αντιφάσεις και αντίρροπες δυνάμεις.
Το «Κάτι τρέχει με την οικογένεια» είναι ένα ειλικρινές βιβλίο. Αυτοσυστήνεται και αυτοαναλύεται ως μία κριτική εμπειρία πολιτισμικής γεωγραφίας. Ο Δημήτρης Παπανικολάου συζητεί τους κλυδωνισμούς της παραδοσιακής οικογένειας (εσωτερικούς αλλά και εξωγενείς που έχουν να κάνουν με την πρόσληψή της) και μέσα από τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, στις μορφές είτε της queer τέχνης είτε της αμφισβητούμενης κυριαρχίας των προτύπων. «Δεν γράφω ένα βιβλίο για τον “Κυνόδοντα”», λέει, «αλλά για το παγόβουνο του οποίου αυτή η ταινία μάλλον υπήρξε η κορυφή».
Είναι σαφές πως το «Κάτι τρέχει με την οικογένεια» έρχεται να προτείνει ερμηνείες μιας πανθομολογούμενης μεταβολής. Αυτής που επέδρασε στο εσωτερικό λογισμικό της ίδιας της οικογένειας προκαλώντας μετατοπίσεις στους «πολιτικούς συσχετισμούς»: ανάμεσα στα ίδια τα μέλη της οικογένειας και ανάμεσα σε κάθε ένα από αυτά με την κοινωνία, το κράτος, το έθνος.
Ο Δημήτρης Παπανικολάου έχει έλξη προς τη μικρογραφία και την «εντομολογία» της κοινωνίας, την οποία ξεδιπλώνει σε μεγάλα αναπτύγματα και χάρτες σεισμικών συσχετισμών και αλληλεπιδράσεων. Εδώ, με επιδράσεις από τον Φουκό αλλά και από τις σύγχρονες δημόσιες συζητήσεις περί φύλου και εξουσίας, ο Δημήτρης Παπανικολάου προσεγγίζει την «οικογένεια» ως μοχλό ενός ευρύτερου συστήματος κρατικής οργάνωσης και κοινωνικής λειτουργίας. Η οικογένεια δεν μένει ανεπηρέαστη όταν πλήττεται και κλονίζεται το ευρύτερο σύστημα.
Η οικογένεια δεν μπορεί «να αναπαράγεται εκτός ιστορίας», αλλά «μονίμως εξελίσσεται και ιστορικά σημαίνεται». Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι ελκυστικός αφηγητής και γνωρίζει πώς να παρουσιάζει τα επιχειρήματά του. Εμμένοντας στη σεξουαλικότητα της οικογένειας, και όλων των παραμέτρων, άμεσων και έμμεσων, που συνάγονται από τη δυναμική της αυτοδιάθεσης κάθε ενός εκ των μελών μιας οικογένειας, ο Δημήτρης Παπανικολάου εξακτινώνει τη μελέτη του με αφετηρία τη «βιοπολιτική».
Η βιοπολιτική διάσταση της οικογένειας είναι προϋπόθεση για την αποδέσμευσή της από μονολιθικά σχήματα ερμηνείας της ιδιοσυστασίας της. Η οικογένεια ως «βιοπολιτικό» υλικό, ταξιδεύει στον πολιτικό χρόνο, ενσωματώνει ύλη και μετουσιώνεται ως συγχρονισμένο υλικό νεοτερικότητας.
Κατά μία έννοια, η ίδια η ιδέα της οικογένειας εμπεριέχει την ιδέα της μεταβολής. Η αναπαράστασή της στον κινηματογράφο, στο θέατρο ή στη λογοτεχνία δείχνει ώς ένα σημείο πως τα χρόνια της κρίσης δεν έπληξαν την οικογένεια, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, αλλά ανέδειξαν και απογύμνωσαν την «οικογένεια σε κρίση». Οι συσπειρώσεις και οι αντισυσπειρώσεις που γέννησε η κρίση, υπογραμμίζουν τον «βιοπολιτικό» χαρακτήρα της οικογένειας.