Αποψη: Ο άλλος ασθενής – Εταιρική διοίκηση και διακυβέρνηση
4' 9" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο
Η κακοδιαχείριση και τα εταιρικά σκάνδαλα έχουν συµβάλει στην αδυναµία του ελληνικού χρηµατιστηρίου να ανακάµψει, παρά την επιστροφή της οικονοµίας σε αναπτυξιακή τροχιά και το τέλος των µνηµονίων.
Η ανάγνωση της κρίσης ως αποκλειστικά απορρέουσας από το δυσλειτουργικό κράτος είναι ελλιπής, καθώς απουσιάζει η συζήτηση για τον άλλο μεγάλο ασθενή: την ελληνική επιχείρηση. Η απουσία αυτοκριτικής είναι άλλο ένα ελληνικό παράδοξο, καθώς το ελληνικό επιχειρείν εμφανίζει παραπλήσιες με τη διοίκηση (και τα πολιτικά κόμματα) αδυναμίες: σαθρή διοίκηση, έλλειψη μηχανοργάνωσης, πλημμελή διαχείριση προσωπικού, οικογενειοκρατία, νεποτισμό, απουσία λογοδοσίας σε μετόχους και κοινωνία, συχνά φαυλότητα και διαφθορά.
Τα στοιχεία από διεθνείς έρευνες αναδεικνύουν έναν διπολισμό. Οι καινοτόμες και εξωστρεφείς εταιρείες –η μικρή μειοψηφία, δυστυχώς– έχουν υιοθετήσει σύγχρονες πρακτικές διοίκησης και διακυβέρνησης. Τα διευθυντικά στελέχη αφουγκράζονται τις διεθνείς εξελίξεις και, καθώς δραστηριοποιούνται σε εξόχως ανταγωνιστικές αγορές, προσπαθούν να βελτιωθούν. Από την άλλη μεριά, παρατηρείται μια μεγάλη μάζα μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων (και αρκετών μεγάλων) με χαμηλή παραγωγικότητα, που στοχεύουν σχεδόν αποκλειστικά στην εγχώρια αγορά. Ένας στους τρεις εργαζομένους στην Ελλάδα είναι είτε αυτοαπασχολούμενος είτε μη αμειβόμενο μέλος οικογένειας, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι ένας στους εφτά. Το μέγεθος μιας επιχείρησης είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες παραγωγικότητας, καθώς σχετίζεται με τις εξαγωγές, τις πατέντες και ευρεσιτεχνίες, τη χρηματοδότηση, την εισαγωγή νέων πρακτικών, την κερδοφορία, κ.ά.
Οι αδυναμίες της ελληνικής επιχείρησης εντάσσονται σε δύο αλληλένδετες κατηγορίες: εταιρική διοίκηση (management) και διακυβέρνηση (corporate governance). Ας ξεκινήσουμε από την εταιρική διοίκηση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του World Management Survey, της πλέον άρτιας μέτρησης εταιρικής διοίκησης στον κόσμο, η Ελ- λάδα έχει τη χαμηλότερη βαθμολογία μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ και της ΕΕ. Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και το Global Talent Competitiveness Index (2017). Συγκεκριμένα, η Ελλάδα καταλαμβάνει ιδιαίτερα χαμηλή θέση στον επαγγελματισμό της διοίκησης (89η ανάμεσα σε 118 χώρες), στη σύνδεση αμοιβών-παραγωγικότητας (90ή) και στην εξέλιξη των εργαζομένων (79η).
Η διοίκηση των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πατερναλιστική, συγκεντρωμένη στον ιδρυτή ή στον διάδοχό του. Σε αντίθεση με τις καινοτόμες εταιρείες του εξωτερικού, όπου το κύτταρο είναι η ομάδα, στο ελληνικό επιχειρείν είναι το «πρόσωπο», ενώ το management είναι δεσποτικό. Το κόστος: αδυναμία μεγέθυνσης και επέκτασης. Ακόμα χειρότερα: συχνά καταστροφική διαδοχή, καθώς η αντικατάσταση του ιδρυτή που τα κάνει όλα –και ταυτόχρονα τυγχάνει αποδοχής και σεβασμού από τους εργαζομένους, τους πιστωτές, τους προμηθευτές και τους συνεργάτες– είναι σχεδόν αδύνατη.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο όμως του World Management Survey είναι η ελληνική πρωτιά στην άγνοια και στην εθελοτυφλία! Κατά μέσο όρο, οι Έλληνες διευθυντές που συμμετείχαν στη διεθνή έρευνα πιστεύουν ότι η επιχείρησή τους είναι πολύ καλύτερα διοικούμενη από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Αν και σε όλες τις χώρες υπάρχει μια αντίστοιχη στρέβλωση, το χάσμα πραγματικότητας και πεποιθήσεων στη χώρα μας είναι το μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Αυτή η φαντασιοπληξία αποτελεί μέγιστο εμπόδιο για το μέλλον και εξηγεί την απουσία συζήτησης.
Το δεύτερο ζήτημα σχετίζεται με την εταιρική διακυβέρνηση. Tο καίριο ζήτημα εδώ είναι η οικογενειοκρατία, που συχνά συνδυάζεται με την ανδροκρατία, καθώς η εταιρεία σχεδόν πάντα μεταβιβάζεται στον πρωτότοκο γιο. Ο ιδρυτής ακόμα και των πλέον πετυχημένων εται- ρειών συχνά αισθάνεται την υποχρέωση να μεταβιβάσει όχι μόνο τις μετοχές (περιουσία) του στα παιδιά του, αλλά και τη διοίκηση της επιχείρησής του. Τα αποτελέσματα των διεθνών ερευνών είναι καταλυτικά: οικογενειακές επιχειρήσεις που δεν προσλαμβάνουν εξωτερικούς διευθύνοντες συμβούλους και ανώτερα στελέχη και δεν έχουν ανεξάρτητα μέλη στα διοικητικά συμβούλια παρουσιάζουν χειρότερες πρακτικές διαχείρισης και έχουν χαμηλή παραγωγικότητα.
Τα ανεξάρτητα μέλη στα ΔΣ, που στο εξωτερικό συμβάλλουν καίρια στη λογοδοσία των εκτελεστικών διευθυντών και στη χάραξη στρατηγικής, είναι η εξαίρεση παρά ο κανόνας στην Ελλάδα. Απουσιάζουν σχεδόν παντελώς μέλη ΔΣ που είναι αλλοδαποί, που έχουν διεθνή εμπειρία ή που προέρχονται από διαφορετικούς κλάδους. Διαδικασίες εσωτερικού
ελέγχου που συμβάλλουν στη χρηστή διοίκηση και στον εντοπισμό ατασθαλιών φαντάζουν πολυτέλεια. Τα πρόσφατα σκάνδαλα ελληνικών επιχειρήσεων με νοθευμένους ισολογισμούς, «εσωτερικές» συμβάσεις με εταιρείες των διευθυντικών στελεχών, καθώς και η απολυταρχική διοίκηση του «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» μεγάλων ελληνικών εταιρειών, συνέβαλαν στη σημαντική πτώση του ελληνικού χρηματιστηρίου, γιατί οι ρίζες αυτών των παθογενειών αγγίζουν την πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων.
Αν και οι αμιγώς οικογενειακές εταιρείες έχουν πλεονεκτήματα, όπως γρήγορη αντίδραση σε μεταβαλλόμενες συνθήκες, τα αποτελέσματα εμπειρικών μελετών από πολλές χώρες και κλάδους δείχνουν ότι οι αρνητικές πτυχές υπερισχύουν των θετικών. Οικογενειακές εταιρείες δεύτερης και τρίτης γενιάς με διευθύνοντες συμβούλους από την οικογένεια και χωρίς ανεξάρτητα μέλη ΔΣ παρουσιάζουν χειρότερες πρακτικές διοίκησης και οργάνωσης ακόμα και από εταιρείες που ελέγχονται από το κράτος. Η ανάγκη για χρηστή εταιρική διακυβέρνηση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η προστασία των επενδυτών από καταχρήσεις των διευθυντικών στελεχών είναι ελλιπέστατη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, στην αρχή της κρίσης η Ελλάδα καταλάμβανε την 160ή θέση στην προστασία των μετόχων της μειοψηφίας από το εταιρικό δίκαιο. Η κατάσταση είναι εν τοις πράγμασι χειρότερη, αν προσθέσουμε τις καθυστερήσεις στα δικαστήρια και την αρνησιδικία.
Η βελτίωση της εταιρικής διοίκησης και διακυβέρνησης είναι μονόδρομος, εάν οι ελληνικές επιχειρήσεις θέλουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Κάποιες ελληνικές εταιρείες ήδη έχουν τολμήσει. Τα εμφανή θετικά αποτελέσματά τους ας γίνουν παράδειγμα για τον μετασχηματισμό της ελληνικής εταιρείας.
*O Χρήστος Γκενάκος είναι επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
**Ο Ηλίας Παπαϊώαννου είναι καθηγητής Οικονομικών στο London Business School
Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει.Για να σχολιάσετε, συμπληρώστε τα στοιχεία σας (όνομα, επώνυμο) στο λογαριασμό σας.Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ». Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
