ΠΩΛ ΒΕΝ
Και στην αιωνιότητα δεν θα πλήττω. Αναμνήσεις
μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία
Ο Πωλ Βεν, σήμερα ογδόντα οκτώ χρόνων, επίτιμος καθηγητής Ρωμαϊκής Ιστορίας στο Κολέγιο της Γαλλίας, δίνει από τις πρώτες σελίδες έναν ιδιαίτερο τόνο στις αναμνήσεις του, αντιμετωπίζοντας τον εαυτό του με αμεσότητα: «Εκκεντρικός; Δεν μου αξίζει ο τίτλος: δεν είμαι παρά ένας ψευτο-μποέμ με έφεση στον ρομαντισμό, αυτό είναι όλο. Δεν με νοιάζουν τα λεφτά, αφήνω καλά πουρμπουάρ αλλά χωρίς να ξεπαραδιάζομαι κιόλας, δεν αμέλησα ποτέ την πανεπιστημιακή μου καριέρα και δεν άγγιξα ποτέ ναρκωτικά. Ντύνομαι και κουρεύομαι όπως όλος ο κόσμος. Δεν είχα ποτέ τροχαίο ατύχημα».
Η ξεχωριστή προσωπικότητα του Βεν γίνεται αμέσως αντιληπτή στον αναγνώστη: η μανία του από παιδί να συλλέγει διάσπαρτα θραύσματα ρωμαϊκών επιγραφών στη γενέτειρά του Προβηγκία ταυτίζεται με τη ροπή ή το «κάλεσμα» του συγγραφέα προς τη λογιοσύνη. Το να είσαι λόγιος δεν έχει υλικό αντίκρισμα, αλλά πρόκειται για ένα ιδανικό, ένα ενδιαφέρον που δεν αφορά το σεξ, την εξουσία και το χρήμα, όπως ο ίδιος παρατηρεί με λεπτή ειρωνεία και στωικότητα. Αυτό το «ανιδιοτελές ενδιαφέρον» του για την ιστορική γνώση και τα ζητήματα που τίθενται μέσα από αυτήν, μεταμορφώνει σταδιακά τον Βεν σε έναν ακούραστο ερευνητή με αξιοθαύμαστη πανεπιστημιακή καριέρα και ιδιαίτερη συμβολή στην αρχαία ιστορία.
Οι σπουδές του στη «Μεγάλη Σχολή» της Εκόλ Νορμάλ του Παρισιού, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, του εμφυσούν το πάθος της έρευνας για το πώς γράφεται η Ιστορία. Είναι η εποχή που αρχίζει η μελέτη της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής πλευράς της Ιστορίας, αντί των γεγονότων των μεγάλων μαχών. Ο Βεν θα συναναστραφεί μια ομάδα διανοουμένων και θα γνωρίσει τον Ζεράρ Ζενέτ και τον Μισέλ Φουκό, στην αρχή της καριέρας τους. Ο σκεπτικισμός του Φουκό περιγράφεται παραστατικά στις αναμνήσεις του Βεν, καθώς υπήρξε προσωπικός φίλος, θαυμαστής και μελετητής του φιλοσόφου.
Το 1956 ο συγγραφέας θα σκίσει την κάρτα μέλους στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Επιπλέον, αποφασίζει ότι είναι άθρησκος. Αναλογίζεται τα εξής: πώς γίνεται να είσαι κομμουνιστής και να πιστεύεις στην «αλήθεια» του Μαρξ και λογικά να βλέπεις ότι εκεί βρίσκεται το πρόσφορο έδαφος ώστε να διασφαλιστεί η ευημερία των αδικημένων, συγχρόνως όμως να έχεις διχασμένα αισθήματα, όταν η Σοβιετική Ενωση και τα εγκλήματα των στρατοπέδων του Στάλιν σου φέρνουν δυσφορία, έως και ναυτία;
«Η πίστη δεν είναι πάντα μια αυτονόητη κατάσταση», αποφαίνεται ο ίδιος. Γίνεται πράξη, θέση και ομολογία παρόλο που διατηρούμε πάντα κατά βάθος ένα σπόρο αμφιβολίας. Ετσι και οι καθολικοί, όσον αφορά το δόγμα της μετουσίωσης στη Θεία Κοινωνία, αποφεύγουν να αποδεχθούν την έλλειψη του θαύματος, όταν η όστια παραμένει αλεύρι αντί να γίνει «σώμα Χριστού». Μια τέτοια πίστη, βασισμένη στην απωθημένη γνώση, μπορεί να διαρκέσει εφ’ όρου ζωής.
Ο Βεν εκδίδει το πρώτο του βιβλίο στον πρωτοποριακό οίκο Σέιγ το 1971, αρχικά με τίτλο «Ιντριγκες στην υποσελήνια» (δηλαδή Ιντριγκες στη Γη μας). Ο τίτλος κατόπιν αλλάζει στο «Πώς γράφουμε την Ιστορία. Δοκίμιο επιστημολογίας». Πρόκειται για έναν μικρό τόμο απομνημονευμάτων αυτομόρφωσης και ιδεών, ενός αβάν-γκαρντ συγγραφέα της αρχαίας ιστορίας. Ο Βεν υποστηρίζει με ρηξικέλευθα επιχειρήματα ότι δεν υπάρχουν νόμοι στην Ιστορία, όπως ισχυρίζονται «απατηλά» οι ανθρωπιστικές επιστήμες, παρά μόνο «περίπλοκες» ίντριγκες σαν εκείνες των κωμωδιών και των τραγωδιών, «όπου αναμειγνύονται υλικές συνθήκες, ανθρώπινοι ρόλοι και μια δόση τύχης».
Τα τραγικά γεγονότα
Ορόσημο στη ζωή του Βεν υπήρξε η φιλία με τον Γάλλο ποιητή Ρενέ Σαρ. Μετά τον θάνατο του ποιητή ο ίδιος συμμετέχει σε παραστάσεις απαγγελίας ποίησης του Σαρ ανά τον κόσμο μαζί με τον φίλο του Μισέλ Πικολί. Τα τραγικά γεγονότα της προσωπικής του ζωής καταγράφονται στις τελευταίες σελίδες. Ακούμε μια φωνή στοχαστική, ανθρώπινη, γεμάτη συγκίνηση, θαυμάζοντας συνάμα το ψυχικό σθένος του αφηγητή μας. Ομως νωρίτερα θα έχουμε ήδη προσέξει την παράξενη σχέση του με τη μεταφυσική: «Στην πραγματικότητα, είμαι πεπεισμένος ότι τα πάντα στη φύση είναι γενεσιουργός διόραση και σκέψη εν υπνώσει. Με δυο λόγια, υπάρχει αλήθεια στον Πλωτίνο ή στον Μπερξόν. Το DNA δεν είναι παρά ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο: ποιος όμως μεταφέρει τα κύτταρα εκεί όπου πρέπει να βρίσκονται για να φτιάξουν ένα στομάχι, έναν πνεύμονα, ένα έμβρυο; Και ποιος έχει κάνει το σχέδιο; Ναι, υπάρχουν τελικά και ειδικά αίτια, αλλά από πού προέρχονται και σε τι αποβλέπουν;».