Αντιμέτωπη με τις κρίσιμες προκλήσεις της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα, η κοινωνία των πολιτών έχει επωμισθεί σημαντικό βάρος της ανακούφισης των κοινωνικών και ανθρωπιστικών αναγκών που συνεχίζουν να προκύπτουν. Παράλληλα, όμως, εξελίσσεται σε μια ζωντανή, δυναμική και δημιουργική πανελλαδική κοινότητα που αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό της πέρα από την κρίση και να αυτο-οργανώνεται.
Η κοινότητά μας συχνά μοιάζει με πολυάσχολο μελίσσι που σφύζει από δραστηριότητα και έμπνευση. Παραδοσιακοί οργανισμοί ανανεώνονται και διευρύνουν τη δράση τους, για να υπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά τις ευάλωτες ομάδες που υποστηρίζουν. Τα κοινωφελή ιδρύματα καλλιεργούν πλέον σταθερά τη μετατόπιση της έννοιας της προσφοράς από την κλασική φιλανθρωπία στη σύγχρονη αντίληψη για την ουσιαστική ενδυνάμωση των φορέων μέσα από συνέργειες και διάλογο.
Νέες πρωτοβουλίες που αναδύθηκαν μέσα από την κρίση, όπως ο ίδιος ο «Δεσμός», αναπτύσσονται πλέον πέραν αυτής. Αναζητούν μακροπρόθεσμες λύσεις, παρέχουν απαραίτητες υπηρεσίες τόσο για δωρητές όσο και για τους ίδιους τους φορείς, απαιτούν διαφάνεια, με νοοτροπία που πριμοδοτεί καινοτόμα εργαλεία και πρωτοποριακές πρακτικές.
Πολλές ακόμα grass-roots δράσεις μικρής κλίμακας που καλύπτουν ανάγκες του άμεσου περιβάλλοντός τους ξεπηδούν καθημερινά σε γειτονιές και παρέες.
Οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις μάς χτυπούν την πόρτα. Η ιδιωτική πρωτοβουλία εμφανίζεται σταδιακά πιο ανοιχτή στην ενημέρωση για τις πραγματικές ανάγκες των φορέων, με ενδιαφέρον για καίριες παρεμβάσεις. Αναζητεί καθοδήγηση, θέτει όρους αξιοπιστίας και μέτρησης αντικτύπου. Η κοινωνία των πολιτών, όμως, δεν είναι ένα κλειστό σύστημα φορέων και οργανώσεων. Αποτελείται και από τις χιλιάδες πολιτών, όλων των ηλικιών, που έχουν διάθεση συνεισφοράς προς τον συνάνθρωπό τους. Τον περασμέ- νο Ιούλιο, η ανταπόκριση του κόσμου από τις πρώτες κιόλας ώρες της τραγωδίας στο Μάτι και την Ανατολική Αττική, τόσο σε βασικά είδη όσο και σε εθελοντές, ήταν συγκλονιστική – και ενδεικτική ότι το κοινωνικό αίσθημα για ενεργό συμμετοχή στα κοινά ωριμάζει.
Μόλις το καλοκαίρι, ο ΟΗΕ υποδέχθηκε την Ελλάδα στο σύνολο των χωρών που δεσμεύονται με εθνικό σχέδιο να υιοθετήσουν την ατζέντα του 2030 για τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs). Στον πυρήνα τους, οι SDGs έχουν την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, την οικουμενική πρόσβαση σε βασικά αγαθά και την προώθηση της περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμης ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια ειδικά, η κοινότητά μας έχει σωρεύσει κεφαλαιώδη εμπειρία και βέλτιστες πρακτικές απέναντι σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών προκλήσεων και προβλημάτων. Χαρτογραφεί το πεδίο καθημερινά, αναπτύσσει και κεφαλαιοποιεί τεχνογνωσία, δημιουργεί δίκτυα, αυτο-αξιολογείται. Επί της ουσίας, καλύπτει κενά στην πρόνοια για ηλικιωμένους, παιδιά, ανασφάλιστους, ανέργους, άτομα με ειδικές ανάγκες, πρόσφυγες και μετανάστες, ενισχύει νοσοκομεία και σχολεία, αναλαμβάνει δράσεις για το περιβάλλον, τον πολιτισμό, αλλά και έκτακτα περιστατικά. Παρ’ όλ’ αυτά, ακούγεται στον δημόσιο διάλογο κυρίως σε περιπτώσεις που αναδεικνύονται φαινόμενα αδιαφάνειας και κακοδιαχείρισης.
Η πολιτεία μπορεί να συμβάλει ώστε η κοινωνία των πολιτών να γίνει πιο αποτελεσματική στο μέλλον. Χρειαζόμαστε ένα ευνοϊκότερο νομικό και φορολογικό πλαίσιο που να δημιουργεί κίνητρα για προσφορά εκ μέρους της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Κατ’ ελάχιστον, προέχει η άρση των αντικινήτρων. Μέχρι το 2014, κάθε επιχείρηση όφειλε ΦΠΑ εάν δώριζε αδιάθετα, αλλά απαραίτητα είδη προς κοινωφελή σκοπό. Ο «Δεσμός» πρότεινε νομοθετική ρύθμιση, που ψηφίστηκε από την τότε Βουλή, η οποία απαλλάσσει τις εταιρείες από τον ΦΠΑ για τις δωρεές ειδών τους κατάλληλων για χρήση, αλλά ακατάλληλων προς πώληση. Ήταν η πιο προοδευτική πολιτική για τις δωρεές σε είδος στην Ευρώπη.
Εξίσου καίριας σημασίας είναι η δημιουργία μιας αξιόπιστης εθνικής βάσης δεδομένων για τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών και το έργο τους, που θα μας επιτρέψει να χαρτογραφήσουμε και να αξιολογήσουμε όλο το φάσμα των φορέων, αλλά και τις ανάγκες που καλύπτουν. Συνδυαστικά, ένα σαφές νομικό πλαίσιο για τη συνεισφορά εθελοντικού χρόνου θα απενοχοποιήσει την αφιλοκερδή συμβολή σε κοινωφελείς σκοπούς και θα αξιοποιήσει την κρίσιμη μάζα ανθρώπων που επιθυμούν να ενεργοποιηθούν για το κοινό καλό. Αυτό το όραμα, να καλλιεργήσουμε τη συνείδηση ενεργού πολίτη στις νεότερες γενιές, θεμελιώνεται με το καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα
«Νοιάζομαι και Δρω», που μέχρι σήμερα έχει εμπνεύσει 40.000 μαθητές σε όλη τη χώρα να σχεδιάζουν και να πραγματοποιούν δράσεις εθελοντισμού και αλληλεγγύης καθημερινά.
Στον διάλογο για την ευρύτερη εθνική στρατηγική για κοινωνική ευημερία η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι απαραίτητη. Μόνο έτσι θα αξιοποιηθεί στο μέγιστο η κεκτημένη γνώση της και η δυνατότητα προσφοράς της, σε μια περίοδο όπου η δημοσιονομική στενότητα θα συνεχίσει να θέτει όρια στην κρατική παρέμβαση.
*Η Εκάβη Βαλλέρα είναι διευθύντρια της ΜΚΣ «Δεσμός».