Πόσο αλλάζουν η αντίληψη και η αντιμετώπιση της διαφθοράς και της παραβατικότητας όταν μεταναστεύουν οι Ελληνες; Και τι αντίκτυπο έχουν αυτές οι αλλαγές στην οικογένεια και στον κοινωνικό τους κύκλο στην Ελλάδα; Σύμφωνα με μία νέα εργασία των Κώστα Παπαγγελόπουλου και Ορτρουν Μέρκλε, της οποίας επίκειται η δημοσίευση στο SEESOX Greek Diaspora Project του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η οποία βασίστηκε σε αναλυτικές συνεντεύξεις με Ελληνες που μετανάστευσαν στα χρόνια της κρίσης στην Ολλανδία, στη Γερμανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι απαντήσεις στα δύο αυτά ερωτήματα είναι «σημαντικά» και «πολύ λίγο» αντίστοιχα.
Η αλλαγή
Η ζωή σε πιο ευνομούμενες κοινωνίες, με λειτουργικές δημόσιες υπηρεσίες και θεσμούς που εποπτεύουν αποτελεσματικά την εφαρμογή του νόμου, όπως συμπεραίνουν οι ερευνητές, οδήγησε σε αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς της μεγάλης πλειοψηφίας των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα. Η αλλαγή εντοπίζεται σε μειωμένη ανοχή, όταν βρίσκονται στην Ελλάδα, απέναντι στις παθογένειες των δημόσιων υπηρεσιών αλλά και σε καθημερινές παραβατικές συμπεριφορές (παραβάσεις ΚΟΚ, λαθρεπιβίβαση στις δημόσιες συγκοινωνίες, μη έκδοση αποδείξεων). Δείχνουν οι συμμετέχοντες στην έρευνα να έχουν επηρεαστεί από το νέο περιβάλλον στο οποίο ζουν και να υιοθετούν τα πιο αυστηρά πρότυπα που συναντούν εκεί.
Οι περισσότεροι εκ των συμμετεχόντων στην έρευνα κάνουν κάποιες προσπάθειες να μεταδώσουν τη νέα τους στάση απέναντι στη διαφθορά και στην παραβατικότητα στον οικογενειακό και κοινωνικό τους κύκλο κατά τις επισκέψεις τους στην Ελλάδα αλλά και στην εξ αποστάσεως επικοινωνία τους. «Ο αντίκτυπος, ωστόσο, αυτής της διάδρασης φαίνεται να είναι πολύ περιορισμένος», γράφουν οι ερευνητές.
Μεταξύ των παραγόντων που συμβάλλουν σε αυτήν την έλλειψη μεταδοτικότητας τους οποίους εντοπίζει η έρευνα είναι η έντονη αίσθηση της αναποτελεσματικότητας της ατομικής δράσης. Στις περιγραφές πολλών εκ των συμμετεχόντων για τη στάση των συγγενών και των φίλων τους στην Ελλάδα κυριαρχούν όροι όπως «παθητικότητα» και «συμβιβασμός», καθώς και μία γενικότερη απαισιοδοξία για τις προοπτικές βελτίωσης των συνθηκών στην Ελλάδα. Οπως αναφέρει ένας συνεντευξιαζόμενος, στέλεχος επιχειρήσεων νεαρής ηλικίας στην Ολλανδία: «Οι φίλοι μου δεν προσδοκούν τίποτα… Καθώς περνούν τα χρόνια και τα πράγματα δεν αλλάζουν, νιώθουν ότι δεν έχουν την εσωτερική δύναμη να τα αλλάξουν. Οπότε έχουν αποδεχθεί την κατάσταση και προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν με έναν τρόπο που να μην επιδρά αρνητικά στην καθημερινότητά τους».
Χαμηλές προσδοκίες
Από την πλευρά των συμμετεχόντων, εξηγεί ο Κώστας Παπαγγελόπουλος, όσοι έκαναν την προσπάθεια να επηρεάσουν τον κύκλο τους είχαν χαμηλές προσδοκίες για το αποτέλεσμα, «ίσως γιατί και οι ίδιοι έχουν εμποτισμένο μέσα τους το δόγμα ότι “εδώ είναι Ελλάδα”». Ο Ελληνας ερευνητής αναδεικνύει στο σημείο αυτό και τον ρόλο της κρίσης: «Ενέτεινε την αίσθηση της παραίτησης σε σχέση με τη δυνατότητα ουσιώδους βελτίωσης, σε ένα πλαίσιο όπου πολλοί έδιναν καθημερινή μάχη για την επιβίωση».
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ωστόσο, υπάρχουν τρόποι οι νέες αντιλήψεις των Ελλήνων που έχουν μεταναστεύσει να επιδράσουν θετικά στην ελληνική πραγματικότητα. Αυτό, όπως γράφουν, μπορεί να γίνει μέσω διαδικτυακών πλατφορμών ανταλλαγής εμπειριών ή και πιο επίσημων ομάδων δράσης για τη μεταβίβαση τεχνογνωσίας για τη λειτουργία του δημόσιου τομέα με τη συμμετοχή Ελλήνων του εξωτερικού. Τέλος, όπως σημειώνουν, «η ανάδυση μιας νέας ελληνικής διασποράς μετά το 2010 καθιστά ξανά επίκαιρο το ζήτημα της ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού».