«Αν μια πεταλούδα πετάξει στον Αμαζόνιο, μπορεί να προκαλέσει βροχή στην Κίνα». Η εν λόγω απλοϊκή διατύπωση της θεωρίας του χάους δεν ισχύει μόνον στην οικονομία, στην πολιτική, στη μετεωρολογία, αλλά και στην… εντομολογία. Παγκοσμιοποίηση, πολεμικές συρράξεις, πολιτικές αναταραχές, προσφυγικό και αύξηση του τουρισμού έχουν «αποσυντονίσει» τα κουνούπια με τον περίφημο «τίγρη» να διαγράφει την τελευταία δεκαετία μια εντυπωσιακή πορεία από την Ανατολή προς τη Δύση.
«Τα κουνούπια μεταφέρονται στις ρόδες των φορτηγών-ψυγείων, όπως και με όλα τα μεταφορικά μέσα, οι δε μεσογειακές χώρες, λόγω κλίματος, τους προσφέρουν τις κατάλληλες συνθήκες… ευημερίας», εξηγεί στην «Κ» η Αλεσάντρα Ντελά Τόρε. Η Ιταλίδα καθηγήτρια παρασιτολογίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης είναι συντονίστρια του ευρωπαϊκού προγράμματος AIM, που αφορά την ορθή διαχείριση των κουνουπιών-εισβολέων στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο του ΑΙΜ, πάνω από 110 επιστήμονες από 30 χώρες συναντήθηκαν επί τρεις μέρες στην Αθήνα, φιλοξενούμενοι του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, με στόχο την ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας αλλά και τη χάραξη κοινών στρατηγικών προς όφελος της δημόσιας υγείας. Η αθρόα προσέλευσή τους επικύρωσε τη βούλησή τους για συνεργασία χωρίς σύνορα.
Η «διαδρομή» του
«Το ασιατικό κουνούπι “τίγρης” καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1979 στην Αλβανία, μετά το 1999 στην Ιταλία και σταδιακά εξαπλώνεται σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο», λέει η κ. Ντελά Τόρε. Από την πρώτη εμφάνιση ενός είδους μέχρι την εγκατάστασή του και την αύξηση του πληθυσμού του εις βάρος του ανθρώπου μεσολαβεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Εν προκειμένω, το 2017 πεντακόσια άτομα στην Ιταλία διαγνώστηκαν με τον ιό τσικουνγκούγια, ο οποίος μεταδίδεται μέσω του «τίγρη». «Ηταν η σοβαρότερη επιδημία, η προηγούμενη ήταν το 2007 με 250 ασθενείς» υπενθυμίζει η ίδια, «ωστόσο, ο εν λόγω ιός, που προκαλεί πυρετό και πόνο στις αρθρώσεις, είναι ο λιγότερο απειλητικός από εκείνους που δύναται να μεταφέρει ο “τίγρης”». Στη χώρα μας η πρώτη καταγραφή χρονολογείται το 2003, στο Ιόνιο και το 2008 στην Αθήνα.
Το «παρών» στην Αθήνα έδωσαν, μεταξύ άλλων, οι εντομολόγοι κ.κ. Μπελίνι, Πέτριτς, Ντελά Τόρε, Αλτέν και Σούζα, φιλοξενούμενοι του δρος Αντώνη Μιχαηλάκη (δεξιά), ερευνητή του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου. ΙΝΤΙΜΕ
Μπορεί σε Ιταλία και Ελλάδα ο «τίγρης» να κάνει… αρμένικη βίζιτα, στη Σερβία ωστόσο θεωρείται ακόμα άρτι αφιχθείς. «Αντιστεκόμαστε ακόμα στην εγκατάστασή του», διευκρινίζει ο Ντούσαν Πέτριτς, καθηγητής εντομολογίας-παρασιτολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νόβισαντ. «Πρωτοεμφανίστηκε στα σύνορα με την Κροατία το 2009, ενώ πέρυσι ο πληθυσμός αυξήθηκε τόσο ώστε να θεωρείται απειλή», τονίζει ο Σέρβος καθηγητής, «έχουμε τοποθετήσει παγίδες σε δεκαέξι σημεία, σε ένα εξ αυτών μετρήσαμε σε δύο εβδομάδες 3.500 αυγά κουνουπιών». Μπορεί η Σερβία να μην είναι παραθαλάσσια, αλλά ο Δούναβης μετατρέπεται εξίσου σε πόλο έλξης για τα κουνούπια, «ταυτόχρονα, βάσει αναλύσεων, το μικροκλίμα μας είναι παρόμοιο του Βουκουρεστίου και της Καλιφόρνιας, κάτι που μας ανησυχεί, καθώς το 1996-97 υπήρξε μεγάλη επιδημία στο Βουκουρέστι εξαιτίας του κουνουπιού γένους Culex (κοινό κουνούπι), που ευθύνεται για τον ιό του Δυτικού Νείλου». Ο ίδιος μαζί με τον Ελληνα ερευνητή του Μπενακείου, δρα Αντώνη Μιχαηλάκη και τον Ιταλό Ρομέο Μπελίνι από το ερευνητικό κέντρο Giorgio Nicoli υλοποιούν πρωτοποριακές μεθόδους για να αναχαιτίσουν τα εν λόγω έντομα – όπως την καθοδήγηση των πολιτών για εξάλειψη των εστιών μόλυνσης («Κ», 24/7/2018) αλλά και την αξιοποίηση στειρωμένων κουνουπιών για τη μείωση των πληθυσμών («Κ», 10/9/2018).
Οπλο η στείρωση
«Θέλουμε να σχεδιάσουμε προγράμματα για τις τουριστικές περιοχές, όπου οι επαγγελματίες επιθυμούν να απαλλαγούν από τα έντομα χωρίς χημικά» σημειώνει ο κ. Μπελίνι, που θεωρεί τη στείρωση πολύ αποτελεσματικό όπλο. «Χρόνο με το χρόνο διαπιστώνουμε ότι το αστικό κουνούπι δεν ακολουθεί κανόνες», σχολιάζει ο δρ Μιχαηλάκης, «φέτος οι πληθυσμοί έφτασαν στο αποκορύφωμα στην Αττική στα τέλη Ιουλίου και στα Χανιά τον Οκτώβριο». Η σύγχρονη επιστημονική προσέγγιση περιλαμβάνει καταγραφή, μέτρα πρόληψης, ενημέρωση πληθυσμού αλλά όχι ψεκασμούς. «Συνήθως, οι Αρχές δρουν ασυντόνιστα και πλημμελώς, εμείς ως επιστήμονες αναλαμβάνουμε δράση με δική μας πρωτοβουλία και βάσει των διεθνών πρωτοκόλλων», τονίζει ο κ. Πέτριτς.
Γέφυρα συνεργασίας όμως πρέπει να οικοδομήσουν Ελληνες και Τούρκοι εντομολόγοι στον Εβρο, αφού τα ελληνοτουρκικά σύνορα έχουν μετατραπεί στο κατεξοχήν… καταφύγιο κουνουπιών. «Το ποτάμι αλλά και οι ορυζώνες, που ποτίζονται με μεγάλες ποσότητες νερού, ευνοούν την αναπαραγωγή τους», λέει στην «Κ» ο Μπουλέν Αλτέν, καθηγητής οικολογίας και παρασιτολογίας σε πανεπιστήμιο της Αγκυρας. «Ελλάδα και Τουρκία οφείλουν να συνεργαστούν στην καταπολέμηση του φαινομένου στη Θράκη, που βάσει των μετρήσεών μας, είναι η υπ’ αριθμόν πρώτη περιοχή σε κουνούπια». Επεται η Προύσα, η περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη, αλλά και βορειοανατολικά, στη Μαύρη Θάλασσα, στα σύνορα με τη Γεωργία. Στη γειτονική χώρα συναντάται το κοινό κουνούπι, ο «τίγρης» και σε πολύ μικρούς πληθυσμούς το είδος aegypti («ξαδελφάκι» του τίγρη), το κουνούπι που έχει κάνει τους επιστήμονες στην απομακρυσμένη Πορτογαλία να χάσουν το ύπνο τους.