Η δεκαετία του 1970 εισήλθε στην ποδοσφαιρική ζωή με το έπος της Βραζιλίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Μεξικού και τον θρίαμβο του επιθετικού ποδοσφαίρου απέναντι στο ιταλικό «κατενάτσιο», το οποίο ο Πελέ και η παρέα του είχαν «τιμωρήσει» με τέσσερα γκολ στον τελικό του σταδίου Αζτέκα, μπροστά σε περίπου 110.000 ζευγάρια ματιών. Πράγματι, η νέα ποδοσφαιρική εποχή έφερνε αισιόδοξα μηνύματα για τους ειδικούς και μη του αθλήματος προς τέρψιν του φιλοθεάμονος κοινού, που αναζητούσε διέξοδο από μια ταραγμένη εποχή… στο χορτάρι. Η Βραζιλία είχε παρουσιάσει μια άκρως ελκυστική ποδοσφαιρική «πρόταση» με το επιθετικό ποδόσφαιρό της, όμως αρκετά μίλια μακριά, σε μια χώρα η οποία βρισκόταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, κυοφορούνταν μια επανάσταση για το άθλημα: το «Τοtaal Voetbal», το «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο» των Ολλανδών. Ενα όραμα του Αγγλού προπονητή του Αγιαξ, Τζακ Ρέινολντς (1915-1925, 1928-1940, 1945-1947), θα έπαιρνε σάρκα και οστά από τον παίκτη του και μετέπειτα τεχνικό του «Αίαντα» και της Εθνικής Ολλανδίας, Ρίνους Μίχελς.
Γκελζενκίρχεν, 30/6/1974. Ο Γιόχαν Νέεσκενς, δεξιά, σημειώνει το πρώτο τέρμα επί της Αν. Γερμανίας, (2-0). Αριστερά οι Κρόιφ και Ρέζενμπρινκ. ASSOCIATED PRESS
Νέα φιλοσοφία μέσα στα γήπεδα
Μια σπουδαία γενιά παικτών με υψηλό ποδοσφαιρικό IQ κατάφερε να κατακτήσει τρία συνεχόμενα Κύπελλα Πρωταθλητριών, αλλά και να στελεχώσει την εθνική ομάδα της χώρας με πρωτοφανή ποιότητα, φθάνοντας σε δύο διαδοχικούς τελικούς του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1974 και του 1978. Τι ήταν όμως το «Total Football», που βρήκε εφαρμογή σε εκείνη τη γενιά; Στοχευμένη πίεση στον αντίπαλο, ακαριαία αλληλοκάλυψη σε απώλεια κατοχής της μπάλας και κάθε παίκτης έπρεπε ανά πάσα στιγμή να αναλαμβάνει τον ρόλο του συμπαίκτη του, όταν αυτός βρισκόταν εκτός θέσης, έτσι ώστε οι γραμμές της ομάδας να μη διαρραγούν ούτε στιγμή. Kίνηση στον χώρο χωρίς την μπάλα για να εκμεταλλευθούν τους κενούς χώρους και «άνοδος» των μπακ στη δημιουργία φάσης. Πώς θα εφαρμοζόταν αυτό περίπου 40 χρόνια πριν; Με μεταβιβάσεις ακριβείας, ταχύτητα, τελειώματα, προπονήσεις και πλήρη αυτοσυγκέντρωση σε κάθε λεπτό του αγώνα.
Πέραν των ποδοσφαιρικών (και όχι απαραίτητα αθλητικών) προσόντων, οι Ολλανδοί παίκτες θα έπρεπε να είναι και προπονητές μέσα στο τερέν. Και όλα αυτά τα «δώρα» η μοίρα τα παρέδωσε απλόχερα στα πόδια του Μίχελς, ενός χαρισματικού τεχνικού, ο οποίος κατάφερε το ακατόρθωτο: να μεταφέρει τη συνοχή του Αγιαξ στην εθνική ομάδα. Τη δομή και την πειθαρχία ενός συλλόγου με καθημερινές προπονήσεις και τριβή μέσα σε ένα ομοσπονδιακό συγκρότημα, το οποίο –όπως κάθε Εθνική– αποκτούσε τα στοιχεία μιας ομάδας πολύ πιο σπάνια. Γιόχαν Κρόιφ, Χάινς Στάι, Βιμ Σούρμπιρ, Μπάρι Χούλσχοφ, Ρουντ Κρολ, Αρι Χάαν, Γιόχαν Νέεσκενς, Χέρι Μιούρεν, Σιακ Σβαρτ, Πιτ Κάιζερ, ο Γερμανός Χορστ Μπλάνκενμπεργκ και ο 12ος παίκτης Ρουντ Σούρεντονκ ή ο Τζόνι Ρεπ ήταν οι «12 Απόστολοι» που γέμισαν την τροπαιοθήκη του «Αίαντα» με τρία Κύπελλα Πρωταθλητριών (1971, 1972, 1973), ένα Διηπειρωτικό (1972), ένα Ευρωπαϊκό Σούπερ Καπ (1973), έξι πρωταθλήματα (1966, 1967, 1968, 1970, 1972, 1973) και τέσσερα κύπελλα (1967, 1970, 1971, 1972).
Ο Γιόχαν Νέεσκενς σε μια τελική προσπάθεια, ενώ το σκορ στον τελικό του 1974 μεταξύ Ολλανδίας και Δυτικής Γερμανίας είναι 1-1. ASSOCIATED PRESS
Μεγάλο θύμα στον πρώτο τελικό εκείνης της αρμάδας του Αγιαξ έπεσε ο Παναθηναϊκός του πρώτου σκόρερ της περιόδου Αντώνη Αντωνιάδη με δέκα γκολ. Ο πρωταθλητής Ελλάδος ηττήθηκε με 2-0 στο Γουέμπλεϊ το απόγευμα της 2ας Ιουνίου του 1971. Ενα χρόνο μετά (31 Μαΐου 1972), στο Ντε Κιπ του Ρότερνταμ, θα ερχόταν η σειρά της σκληροτράχηλης Ιντερ, που είχε αποκλείσει μεταξύ άλλων και την ΑΕΚ τον Σεπτέμβριο του 1971. Οι «νερατζούρι», θιασώτες του «κατενάτσιο», θα υποκλιθούν στον Κρόιφ και θα ηττηθούν με δύο δικά του γκολ (2-0).
Το 1973, θα ήταν η σειρά μιας ακόμη ιταλικής παραδοσιακής δύναμης, της Γιουβέντους, η οποία θα ηττηθεί με 1-0 στον τελικό του Βελιγραδίου στις 30 Μαΐου· ένας αγώνας που θα κλείσει το μεγάλο κεφάλαιο του Αγιαξ, και θα ακολουθήσει η φυγή του Κρόιφ στην Μπαρτσελόνα.
Οράνιε, το «κουρδιστό πορτοκάλι» δεν κατέκτησε Μουντιάλ
Τα κατορθώματα του Κρόιφ και της παρέας του, όμως, θα συνεχιστούν και στην Εθνική, στο «κουρδιστό πορτοκάλι» του παγκοσμίου ποδοσφαίρου, έστω κι αν αυτή η ομάδα δεν έμελλε ποτέ να κατακτήσει ένα Μουντιάλ, ακολουθώντας το πικρό πεπρωμένο σπουδαίων Εθνικών που δεν πανηγύρισαν ποτέ σε τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου, όπως η Ουγγαρία του 1954, η Πορτογαλία του 1966 ή μετέπειτα η Βραζιλία του 1982 και η Αργεντινή του 1994. Σε αυτή την Ολλανδία, όλοι επιτίθεντο, όλοι αμύνονταν, άνοιγαν σαν βεντάλια όταν αναπτύσσονταν και αλίμονο στον αντίπαλο που θα βρισκόταν στον δρόμο της. Η ομάδα της εποχής εκείνης έμοιαζε να παίζει «μουσική», όχι ποδόσφαιρο· με μαέστρο εντός γηπέδου έναν καχεκτικό και ιδιόμορφο, μα τόσο ταλαντούχο και παθιασμένο νέο, τον Γιόχαν Κρόιφ.
1974, Δυτική Γερμανία. Η Ολλανδία επανεμφανίζεται σε Μουντιάλ ύστερα από αυτό του 1938 στη Γαλλία. Το νέο τρόπαιο των Παγκοσμίων Κυπέλλων αντικαθιστά το ταλαιπωρημένο «Ζιλ Ριμέ». Οι «τουλίπες» θα τολμήσουν να ταξιδέψουν στη Γερμανία με τις συντρόφους τους και θα μείνουν μαζί τους στο ξενοδοχείο· πρώτη φορά συνέβαινε κάτι τέτοιο σε τέτοιου μεγέθους διοργάνωση. Ισως και αυτό το ρίσκο να βοήθησε στη συνολική εικόνα των Ολλανδών. Η αρμάδα του Μίχελς προκαλεί τρόμο. Φθάνει στον τελικό αήττητη, σκοράροντας 14 γκολ κι έχοντας παθητικό μόλις ένα. Ομως εκεί, στο Ολυμπιακό Στάδιο του Μονάχου στις 7 Ιουλίου, θα συναντήσει τα «πάντσερ» του Χέλμουτ Σεν, του Μπεκενμπάουερ και του Μίλερ. Οι Ολλανδοί, με τη σέντρα, αλλάζουν την μπάλα 14 φορές χωρίς κανείς Γερμανός να προλάβει να την ακουμπήσει. Ο Χένες ανατρέπει τον Κρόιφ στην περιοχή και ο Αγγλος Τζακ Τέιλορ σφυρίζει το πρώτο πέναλτι σε τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ο Νέεσκενς νικά τον Μάγερ, ο οποίος μετά θα κατεβάσει «ρολά». Θαρρείς από εκδίκηση. Ο Μπράιτνερ θα καταπιεί χιλιόμετρα, ο δαιμόνιος Μίλερ θα σημειώσει το 2-1 και το αουτσάιντερ θα επικρατήσει του μεγάλου φαβορί, όπως και το 1954 στην Ελβετία, όταν πάλι οι Δυτικογερμανοί είχαν υποτάξει το μεγαθήριο της Ουγγαρίας.
Πτώση των γιγάντων. Ο Μάριο Κέμπες πανηγυρίζει το δεύτερο γκολ της Αργεντινής στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου της 25ης Ιουνίου 1978. ASSOCIATED PRESS
Αυλαία στην Αργεντινή
Τέσσερα χρόνια μετά, η μεγάλη Ολλανδία του Ερνστ Χάπελ πλέον, χωρίς τον Κρόιφ, ο οποίος αρνήθηκε να ταξιδέψει στην Αργεντινή του δικτατορικού καθεστώτος, θα πέσει ξανά θύμα της γηπεδούχου, στο Μουντιάλ του δικτάτορα Βιδέλα, που έμεινε στην Ιστορία για τον αγώνα-σκάνδαλο, με το Περού που προηγήθηκε. Το Περού θα δεχθεί τόσα γκολ όσα δεν είχε «φάει» σε όλη τη διοργάνωση (6-0), η Αργεντινή θα προκριθεί με διαφορά τερμάτων στον τελικό αντί της Βραζιλίας και η «Λα Μπλανκιρόχα» θα επιστρέψει στη Λίμα, όπου θα την περιμένει η λαϊκή οργή.
Στον τελικό της 25ης Ιουνίου, στο Μονουμεντάλ του Μπουένος Αϊρες, μπροστά σε κάτι περισσότερους από 71.000 θεατές, το δοκάρι της εστίας του Φιγιόλ στις καθυστερήσεις θα κρατήσει το 1-1 της κανονικής διάρκειας του αγώνα, μετά το σουτ του Ρένσενμπρινκ. Στην παράταση (ξανά) ο Κέμπες και ο Μπερτόνι θα δώσουν το τρόπαιο στην Αργεντινή και οι Ολλανδοί θα αποχωρήσουν αρνούμενοι να χαιρετήσουν την «πολιτική» ηγεσία της χώρας, η οποία έχει –κατά πολλούς– μετατρέψει τη διοργάνωση αυτή σε κάτι σαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Χίτλερ το 1936. Κάπου εκεί θα πέσει η αυλαία για αυτή τη μεγάλη σχολή ποδοσφαίρου.
Ο Γιόχαν Κρόιφ παρέμεινε στη μνήμη ως το σύμβολο του ολλανδικού ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου.
Η παγκόσμια κληρονομιά μιας μεγάλης σχολής
Η Ολλανδία θα επανεμφανιστεί σε Παγκόσμιο Κύπελλο το 1990 στην Ιταλία και θα απογοητεύσει, έχει όμως προηγηθεί η κατάκτηση του Ευρωπαϊκού του 1988 στη Δυτική Γερμανία απέναντι στην ΕΣΣΔ (2-0) με το περίφημο γκολ του Φαν Μπάστεν απέναντι στον Ντασάεφ. Δέκα χρόνια μετά, οι «τουλίπες» θα… ανθίσουν ξανά. Θα φθάσουν μέχρι τον ημιτελικό του Μουντιάλ της Γαλλίας και θα αποκλειστούν από τη Βραζιλία του Ρονάλντο. Η αυλαία του νέου κύκλου των διακρίσεων θα πέσει το 2010 στη Νότια Αφρική. Ακόμη ένας χαμένος τελικός Παγκοσμίου Κυπέλλου, αυτή τη φορά απέναντι στην Ισπανία, και η ήττα με 1-0 στην παράταση. Η Ολλανδία θα μπει ξανά στα «πέτρινα» χρόνια. Η κληρονομιά και οι μνήμες που άφησε, όμως, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην ιστορία του λαοφιλέστερου αθλήματος στον κόσμο. Μπορεί ο Αγιαξ να ξεκίνησε να υφαίνει αυτή την πρωτόγνωρη ποδοσφαιρικά επανάσταση, όμως η Εθνική Ολλανδίας μέσω των δύο Μουντιάλ, της Δυτικής Γερμανίας και της Αργεντινής, διέδωσε αυτόν τον πλούτο της σε ολόκληρο τον κόσμο, σε κάθε ακαδημία, σε κάθε προπόνηση, σε κάθε σπιτικό, σε μια εποχή όπου οι ειδήσεις και οι ιδέες ταξίδευαν με ρυθμούς χελώνας ή έμεναν θαμμένες για πάντα.