Ο κύκλος που κλείνει μέσα του με αφαιρετικό τρόπο τα γράμματα «Β» και «Ε» από τα αρχικά Βασίλης και Ελίζα Γουλανδρή στο νέο λογότυπο του Ιδρύματος Γουλανδρή που παρουσιάστηκε χθες, μοιάζει επίσης να κλείνει μέσα του την ιστορία του διάσημου ζευγαριού που άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στον χώρο της τέχνης.
Ο κύκλος της κοινής τους ζωής ξεκίνησε με τη γνωριμία τους στην Αμερική, τον γάμο τους και την εγκατάστασή τους στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του ’50. Ο Βασίλης Γουλανδρής είχε μόλις διαδεχθεί τον πρόωρα χαμένο αδελφό του στα ηνία της οικογενειακής εφοπλιστικής εταιρείας, έχοντας στο πλευρό του την όμορφη Ελίζα Καραδόντη.
Το ζεύγος με τη Σοφία και τον Χουάν Κάρλος της Ισπανίας.
Κατά κοινή ομολογία οι δυο τους ήταν ένα κομψό και ταιριαστό ζευγάρι που τραβούσε τα βλέμματα όταν κυκλοφορούσε δημόσια, όπως στις παραστάσεις που παρακολουθούσε στο Κάρνεγκι Χολ της Νέας Υόρκης. Ο Βασίλης Γουλανδρής είχε ένα αριστοκρατικό παρουσιαστικό, ψηλός και ευθυτενής, ενώ η Ελίζα Γουλανδρή διακρινόταν για τα μεσογειακά χαρακτηριστικά της, τα στιλπνά μαύρα της μαλλιά και τα μεγάλα της μάτια. Η Ελίζα όμως δεν περιοριζόταν στον ρόλο της λαμπερής συζύγου. Οπως γράφει στο ρεπορτάζ της η Μαργαρίτα Πουρνάρα («Κ», 5/3/2017), έδινε στον δεύτερο σύζυγό της την έμπνευση και το κουράγιο να προχωρήσει σε τολμηρές επαγγελματικές κινήσεις, αλλά και να αρχίσει τη μεγάλη τους συλλογή από αριστουργήματα της σύγχρονης τέχνης.
Καλλιεργημένοι και οι δύο, με αγάπη για την τέχνη, άρχισαν να χτίζουν τη συλλογή τους μεθοδικά και με σεβασμό προς τους ζωγράφους και γλύπτες, ενώ συνδέθηκαν με τους παριζιάνικους κύκλους καλλιτεχνών και διανοουμένων. Η συντροφιά τους συχνά περιελάμβανε τους ζωγράφους Μαρκ Σαγκάλ, Μπαλτίς, τον σπουδαίο φωτογράφο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, τον Φερνάντο Μποτέρο και τη σύζυγό του Σοφία Βάρη τους οποίους συναντούσαν στο σαλέ τους στην Ελβετία. Σε έναν από τους τοίχους του σαλέ τους στο Γκστάαντ κρεμόταν κάποτε «Ο Μπλε Βιολιστής» του Σαγκάλ. Αυτό ήταν ένα χαρακτηριστικό του ζευγαριού. Τα έργα τέχνης που αποκτούσαν δεν τα «έκρυβαν» σε αποθήκες ή θυρίδες αλλά τα τοποθετούσαν στα σπίτια τους ανά τον κόσμο και βέβαια στην Ανδρο. Ο Βασίλης Γουλανδρής δεν ξέχασε ποτέ τον τόπο καταγωγής του και παρόλο που το ανδρόγυνο έκανε παρέα με το σταρ σίστεμ της εποχής, όπως τους ηθοποιούς Γκάρι Κούπερ και Κερκ Ντάγκλας, τον χορευτή Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, τη Μαρία Κάλλας και τον Αριστοτέλη Ωνάση, το Μάνο Χατζιδάκι, τον Δημήτρη Χορν και άλλους που τους φιλοξενούσαν σε κρουαζιέρες στο Αιγαίο με το σκάφος τους, παρέμειναν δύο προσηνείς άνθρωποι.
Η Ελίζα με τη Μαρία Κάλλας.
Εχει ενδιαφέρον ο τρόπος που αποκτούσαν τα έργα τέχνης που έφεραν την υπογραφή γνωστών ζωγράφων αλλά και άλλων που η τέχνη τους αναγνωρίστηκε αργότερα, όπως του εξπρεσιονιστή Γιώργου Μπουζιάνη με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά ο Βασίλης Γουλανδρής όταν ο ζωγράφος επέστρεψε στην Ελλάδα από τη Γερμανία το 1934. Προτού προχωρήσουν σε μια αγορά επιδίωκαν να έρθουν σε επαφή με τον καλλιτέχνη, να τον συναντήσουν και να μάθουν τα πάντα γύρω από το έργο τέχνης. Η προσέγγισή τους ήταν μεθοδική και συστηματική. Σε αυτό βοηθούσε και η κοινή τους αισθητική που έκανε τα πράγματα ευκολότερα όταν έπρεπε να λάβουν μια απόφαση αγοράς. Κάπως έτσι ο Ελληνας εφοπλιστής κατάφερε να συγκεντρώσει μια μεγάλη συλλογή που φέρει τις υπογραφές των Πικάσο, Ματίς, Τζακομέτι, Ρενουάρ, Μιρό, Κλέε, Καντίνσκι κ.ά.
Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή με τον ζωγράφο Μαρκ Σαγκάλ.
Αν και πολίτες του κόσμου, το ζευγάρι αποφασίζει να δημιουργήσει και να προσφέρει στην πατρίδα του. Το 1979 ιδρύουν το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ανδρου, αρχικά για να στεγαστεί η συλλογή που άφησε στη γενέτειρά του ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, ενώ το 1986 το μουσείο επεκτείνεται για να φιλοξενήσει διεθνείς εκθέσεις –η νέα πτέρυγα εγκαινιάστηκε με έκθεση του Μπρεσόν– και έργα της συλλογής του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή.
Το ζευγάρι οραματιζόταν τη δημιουργία ενός δεύτερου μουσείου στο κέντρο της Αθήνας που θα στεγάσει το σύνολο της συλλογής του. Για διάφορους λόγους ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή δεν ευτύχησαν να δουν το όραμά τους να πραγματοποιείται πριν κλείσει ο κύκλος της δικής τους ζωής. Από χθες, όμως, οι περιπέτειες του νέου μουσείου που παίρνει το όνομα «Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή» φαίνεται πως τελείωσαν και ο νέος κύκλος της πολιτιστικής κληρονομιάς του ζευγαριού έχει μόλις ανοίξει.