Γιατί τόση συζήτηση για το φοινικέλαιο;

Αποτελεί συστατικό σχεδόν στο 40% των συσκευασμένων τροφίμων που βρίσκουμε στο σούπερ μάρκετ και από το 2007 είναι το πιο διαδεδομένο φυτικό λάδι στον κόσμο. Τι επιπτώσεις έχει όμως η αύξηση της κατανάλωσης και της παραγωγής φοινικελαίου τόσο στον ανθρώπινο οργανισμό όσο και στο περιβάλλον;

Από 15 εκατ. τόνους το 1995, η παραγωγή φοινικελαίου έφτασε τους 66 εκατ. τόνους το 2017 και οι προβλέψεις λένε ότι μέχρι το 2020 θα διπλασιαστεί. Παράγεται από τον καρπό του φοινικόδεντρου και οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή είναι η Ινδονησία και η Μαλαισία, που κατέχουν μαζί περίπου το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. Πλέον το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους. Έχει πολύ μεγαλύτερη στρεμματική απόδοση σε σχέση με άλλα φυτικά έλαια, γεγονός που ρίχνει την τιμή του, ενώ τα χαρακτηριστικά του –κυρίως το υψηλό σημείο καπνού και η συνεκτική και απαλή υφή που δίνει στα τρόφιμα, εξαιτίας της στερεάς κατάστασής του σε θερμοκρασία δωματίου– το κάνουν ελκυστικό για κάθε βιομηχανία. Οι απαγορεύσεις των τρανς λιπαρών σε πολλές χώρες έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στην αύξηση της χρήσης του φοινικελαίου. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει η ολοένα αυξανόμενη παγκόσμια κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων και έτοιμων φαγητών.

Με μια βόλτα στο σούπερ μάρκετ είναι εύκολο να διαπιστώσουμε πόσο ευρεία είναι η χρήση του φοινικελαίου: μαργαρίνη, μπισκότα, ψωμί, δημητριακά, μέχρι και σε κουραμπιέδες και βρεφικά γάλατα διαβάσαμε τη λέξη «φοινικέλαιο». Η ανησυχία σχετίζεται με την περιεκτικότητά του φοινικελαίου σε κορεσμένα λιπαρά. Ενώ είναι φυτικό λάδι, περιέχει αυξημένα κορεσμένα λιπαρά, ελαφρώς λιγότερα από το βούτυρο, αλλά περισσότερα από το χοιρινό λίπος.

Τα αυξημένα κορεσμένα λιπαρά, όπως και στην περίπτωση του βουτύρου, σχετίζονται με την αύξηση της «κακής» χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων και άρα με καρδιακά νοσήματα. Η τόσο ευρεία χρήση του σε συσκευασμένα τρόφιμα έχει σημάνει συναγερμό σε υγειονομικές υπηρεσίες και οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε πρόσφατη έκθεση του οποίου αναφέρεται πως, παρότι δεν υπάρχουν εκτεταμένες αποδείξεις και έρευνες, πολλές μελέτες προσφέρουν ισχυρές ενδείξεις ότι η αυξημένη κατανάλωση φοινικελαίου σχετίζεται με καρδιακές ασθένειες.

Ανησυχητική ήταν και η έκθεση του 2016 της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), όπου αναφερόταν ότι το φοινικέλαιο μπορεί να παραγάγει δυνητικά καρκινογόνες ουσίες, όταν υπόκειται σε επεξεργασία σε θερμοκρασίες άνω των 200°C. Στην έκθεση γινόταν λόγος για κινδύνους σε περιπτώσεις αυξημένης κατανάλωσης και για ειδικές ομάδες πληθυσμού, όπως βρέφη και παιδιά.

Μεγάλη ανησυχία προκαλούν και οι συνθήκες καλλιέργειας των φοινικόδεντρων. Σύμφωνα με το βρετανικό κανάλι BBC, η παραγωγή φοινικελαίου ευθύνεται για το 8% της παγκόσμιας αποψίλωσης των δασών από το 1990 έως το 2008. Στην Ινδονησία, καίγονται τεράστιες εκτάσεις τροπικού δάσους για να δώσουν χώρο στις φυτείες, αφού η ζήτηση για φοινικέλαιο συνεχώς αυξάνεται και λόγω της χρήσης του σε καλλυντικά και σε βιοντίζελ. Οι πυρκαγιές αυξάνουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, έχουν ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων, προκαλούν τεράστιες καταστροφές στην τοπική, πολύτιμη πανίδα και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι ανυπολόγιστες. Το 2003 συστάθηκε ο οργανισμός Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), ο οποίος πιστοποιεί την παραγωγή φοινικελαίου με ορθές πρακτικές και δίνει τη σχετική πιστοποίηση και σε εταιρείες-αγοραστές. Βέβαια, το 2017 ο οργανισμός πιστοποίησε μόλις το 20% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ εταιρείες-μέλη του έχουν κατηγορηθεί για παραβάσεις κάθε είδους, από αποψίλωση δασών μέχρι καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Περιβαλλοντικές οργανώσεις, πάντως, έχουν στήσει εδώ και χρόνια μια τεράστια καμπάνια για τη μείωση της χρήσης του φοινικελαίου, ώστε να περιοριστούν και οι συνέπειες της ανεξέλεγκτης καλλιέργειάς του.

Διαβάζουμε τις ετικέτες

Οι βιομηχανίες τροφίμων μπορούσαν να αναγράφουν γενικά «φυτικό λίπος» στα συστατικά. Όμως, από τον Δεκέμβριο του 2014, στα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι υποχρεωμένες να αναγράφουν την ακριβή φυτική προέλευση. Οργανισμοί καταναλωτών έχουν μετρήσει πάνω από 300 διαφορετικές λέξεις σε συστατικά που μαρτυρούν τη χρήση φοινικελαίου. Ελέγχουμε τις ετικέτες: όπου δούμε λέξεις σχετικές με τις ρίζες «φοίνικ-» ή «παλμ-», ενδέχεται το προϊόν να περιέχει φοινικέλαιο.