Η Ευρώπη είναι ένα σπίτι χωρίς οροφή και γι’ αυτό η τύχη της θα παραμένει αβέβαιη. Επειδή είναι εντελώς ανορθόδοξο να μην προχωρεί στην πολιτική ένωση (αυτή είναι η οροφή), ενώ έχει καθιερώσει το ενιαίο νόμισμα και μάλιστα σε τόσο μεγάλη κλίμακα διαφορετικών οικονομιών. Συνεπώς ή θα αποφασίσουμε να μεταφέρουμε από τα εθνικά κράτη και άλλες εξουσίες σε μια υπερεθνική ευρωπαϊκή κυβέρνηση ή θα αναγκαστούμε, μοιραία, να επιστρέψουμε στα εθνικά κράτη τις εξουσίες που μεταβίβασαν έως τώρα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ετσι περιέγραψε το σημερινό υπαρξιακό πρόβλημα της Ευρώπης ο περίφημος Βέλγος Πολ Ντε Γκρου, ίσως ένας από τους δύο καλύτερους τη στιγμή αυτή οικονομολόγους της Ευρώπης, μαζί με τον Ντάνιελ Γκρος. Χαρισματικοί φιλοευρωπαϊστές και οι δύο, με κάποιες διαφορές ωστόσο στις προσεγγίσεις τους. Επηρεασμένος κάπως από τη γερμανική δύσκαμπτη οικονομική νοοτροπία ο Γκρος, με μεγαλύτερη δυναμική πολιτικότητας και πιο επικριτικός στα πεπραγμένα, από την άλλη, ο Ντε Γκρου.
Η ισχύς εν τη ενώσει, αλλά στην Ευρώπη διαπιστώνουμε ότι συμβαίνει το αντίθετο, σε πολλές περιπτώσεις, είπε χαρακτηριστικά χθες ο Ντε Γκρου, μιλώντας για το μέλλον της Ευρωζώνης, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα που οργάνωσαν στην Αθήνα η Εθνική Τράπεζα και το London School of Economics. Δεν μπορείς να μιλάς για ένωση όταν δεν έχεις μηχανισμούς αλληλεγγύης. Δεν μπορείς να μιλάς για ένωση όταν δεν υπάρχει από πολλά κράτη η εμπιστοσύνη απέναντι στα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Η ένωση προϋποθέτει εμπιστοσύνη και απαιτεί συναίνεση.
Ομως, όπως δηκτικά συμπλήρωσε ο Ντε Γκρου, οι Γερμανοί, για παράδειγμα, είναι πολύ επιφυλακτικοί… Οχι μόνον απέναντι στους άλλους εταίρους της Ευρώπης, αλλά απέναντι και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία είναι ο ένας βασικός πνεύμονας της ενοποίησης και διέσωσε το 2012 το οικοδόμημα. Ετσι έχουν τα πράγματα, είναι συννεφιασμένος αρκετά ο ευρωπαϊκός ορίζοντας, δύο μήνες μόλις πριν από τις ευρωεκλογές.
Δεν είναι μόνον η έξαρση του εθνικισμού και του λαϊκισμού το μείζον θέμα, είναι κυρίως και προπάντων το γιγαντιαίο έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας, το οποίο κραυγαλέα σήμερα εμφανίζει η Ευρώπη. Αυτό είναι το πρόβλημα που έχει οδηγήσει στις οικονομικές ασυμμετρίες της Ευρωζώνης, στη στασιμότητα της ανάπτυξης, στις αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, στην αποσυναρμολόγηση εντέλει του ευρωπαϊκού οράματος. Δεν υπάρχει ενιαία εξουσία, δεν υπάρχει πρωτίστως αποφασισμένη ηγεσία.
Τα φαινόμενα του λαϊκισμού και του εθνικισμού είναι το αποτέλεσμα αυτού του ελλείμματος στην πολιτική κορυφή της Γηραιάς Ηπείρου και όχι η αιτία η οποία δημιουργεί πρωτογενώς τη μεγάλη αμφισβήτηση. Μικροί ηγέτες, όπως αποδεικνύεται, για τόσο κρίσιμες ιστορικές στιγμές. Ιδίως όταν μιλούμε για μια υπερ-δεκαετή οικονομική κρίση και σε μια εποχή όπου ανατρέπονται οι ισορροπίες των υπερδυνάμεων στην παγκόσμια σκακιέρα…
Αυτή είναι η αιτία που οδηγεί στην ανικανότητα λήψης γενναίων αποφάσεων για το μέλλον της Ευρώπης, όπως η δημοσιονομική και η πολιτική ένωση που πολύ ορθά επισημαίνει και υποστηρίζει ο Ντε Γκρου.
Δεν υπάρχουν ηγέτες του διαμετρήματος του Κολ ή του Μιτεράν, του Σμιτ ή του Ντε Στεν, οι οποίοι αναμετρήθηκαν με την Ιστορία και άλλαξαν τη μοίρα της Γηραιάς Ηπείρου. Κανείς δεν αναλαμβάνει σημαντικές πανευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Υπάρχουν ηγέτες πολύ μικρότερης εμβέλειας σήμερα, οι οποίοι προσδιορίζονται μόνο από τις απαιτήσεις των ψηφοφόρων εντός των εθνικών τους συνόρων. Είναι το φοβικό κίνητρο αδράνειας, το οποίο προκαλούν τα ένστικτα νομής της εξουσίας, ό,τι χειρότερο για τους πολιτικούς αρχηγούς και κυρίως για τους λαούς τους. Είναι φανερό ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει πλέον και στον ίδιο τον γαλλογερμανικό άξονα, το ισχυρό άλλοτε μοτέρ της ενοποίησης και της προόδου της Ευρώπης. Καμία σύμπλευση, σχεδόν αταίριαστα, εάν κρίνουμε από τις πρόσφατές δηλώσεις του Μακρόν και της Κάρενμπαουερ, της επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος της Γερμανίας. Μεγάλη απογοήτευση… Πώς ακριβώς, λοιπόν, να περιγράψουμε το μέλλον της Ευρώπης;