Σκεφθείτε μια σχολική αυλή. Ενας πλακοστρωμένος χώρος, οριοθετημένος από ψηλά κάγκελα που έχουν τοποθετηθεί περιμετρικά, με μπασκέτες και τέρματα ποδοσφαίρου σε ένα μέρος της και ίσως μερικά σκίαστρα και παγκάκια. Μόλις αντηχεί το κουδούνι του διαλείμματος, δεκάδες παιδιά ορμούν τρέχοντας με κατεύθυνση την αυλή. Κάποια πηγαίνουν αποφασισμένα στις μπασκέτες και στα τέρματα και αρχίζουν να παίζουν με αυτοσχέδιες μπάλες, προσπαθώντας να σκοράρουν. Αλλα τρέχουν δεξιά και αριστερά, στο πλαίσιο κάποιου παιχνιδιού ή άσκοπα, κάποιες φορές πέφτοντας το ένα πάνω στο άλλο – η συχνότερη αιτία καβγά. Μερικά μαζεύονται σε ομάδες στην περίμετρο και συζητούν εν μέσω του πανδαιμόνιου που επικρατεί ή κάθονται στα παγκάκια ως θεατές στα παιχνίδια, στους τσακωμούς. Η ένταση είναι διάχυτη στην ατμόσφαιρα, από τη χαρά, τον ενθουσιασμό, τα γέλια, αλλά και τις φωνές, τους τσακωμούς, τα κλάματα. Ενας πιο προσεκτικός παρατηρητής θα διαπιστώσει επίσης σαφείς διαχωρισμούς και ομαδοποιήσεις, που πηγάζουν από τη διαμόρφωση της αυλής και τις υποδομές της. «Η σχολική αυλή είναι ένας χώρος στον οποίο δεν συνεχίζεται η εκπαιδευτική διαδικασία, ένας χώρος “κενός”, που, αν δεν του δώσει κάποιο νόημα ο δάσκαλος της φυσικής αγωγής, εκεί απλά τα παιδιά βγαίνουν με ανοιχτά χέρια και τρέχουν. Το γεγονός ότι συνήθως έχει μπασκέτες ή τέρματα, είναι ενδεικτικό των δραστηριοτήτων που επιτρέπονται ή προωθούνται», εξηγεί η αρχιτέκτονας Εύα Γρηγοριάδου. «Επίσης, μπορούμε να διαπιστώσουμε ποια παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο ή μπάσκετ, συνήθως είναι αγόρια, παιδιά που έχουν μεγαλύτερη δύναμη ή ενέργεια, πιο κινητικά. Αλλοι μαθητές, που δεν θέλουν να συμμετάσχουν σε μια τέτοια δραστηριότητα, ίσως και επειδή είναι ανταγωνιστική, και είναι συνήθως κορίτσια ή πιο “ήσυχα” παιδιά, θα μείνουν στην περιφέρεια, η οποία δεν έχει σχεδιαστεί για να επιτελεί έναν ρόλο. Ακόμα και τα παγκάκια είναι έτσι τοποθετημένα, ώστε να αντικρίζουν το κέντρο, εκεί όπου παίζεται το ποδόσφαιρο ή το μπάσκετ, χωρίς να ενισχύουν τη διάδραση, τη συνομιλία και τη συνύπαρξη».
Ιδέα και υλοποίηση
Η Εύα Γρηγοριάδου, η Γεωργία Μανουσογιαννάκη και η Κωνσταντίνα Χρυσοστόμου είναι μία ομάδα αρχιτεκτόνων που φιλοδοξούν να εισαγάγουν στη δημόσια συζήτηση αλλά και στον σχεδιασμό των σχολικών χώρων τις «Αυλές συμπερίληψης». Η ιδέα ξεκίνησε από την ομάδα αρχιτεκτόνων Equal Saree που ασχολείται με θέματα της ισότητας στον χώρο και δραστηριοποιείται στη Βαρκελώνη. Η γνωριμία των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων με τις Ισπανίδες συναδέλφους τους έγινε πριν από λίγα χρόνια, όταν η Εύα, η Γεωργία και η Κωνσταντίνα έκαναν το μεταπτυχιακό τους στην πρωτεύουσα της Καταλωνίας. Ενθουσιασμένες με την ιδέα των «Αυλών συμπερίληψης» ζήτησαν και πήραν την άδεια για να μεταφράσουν τον οδηγό σε ελληνικά και αγγλικά, αλλά και να επιχειρήσουν να τον υλοποιήσουν σε ελληνικά σχολεία.
Ηδη, έχουν ξεκινήσει πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος στο 45ο Δημοτικό Σχολείο, στην Κυψέλη, σε συνεργασία με τις εκπαιδευτικούς και το αρμόδιο γραφείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, στο πλαίσιο αντίστοιχου προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Σχολική αυλή, ένας χώρος αγωγής και ευαισθητοποίησης», με θέμα τη σχολική αυλή ως χώρο συμπερίληψης. Αρχισαν με τη «χαρτογράφηση» του προαυλίου, με τη βοήθεια των δασκάλων: πού λαμβάνουν χώρα ποιες δραστηριότητες, ποιο είναι το προφίλ των μαθητών που συμμετέχουν σε αυτές, πού δημιουργούνται οι εντάσεις. Τα παιδιά πήραν τη σκυτάλη καταγράφοντας τι τους αρέσει και τι όχι στην αυλή με ατομικές ζωγραφιές (είναι εντυπωσιακό ότι έχουν απεικονίσει τους συμμαθητές τους που ασχολούνται με το ποδόσφαιρο ως πολύ ψηλούς και ογκώδεις) είτε βάζοντας αυτοκόλλητα σε χάρτες της αυλής που έχουν αναρτηθεί σε κοινόχρηστους χώρους. Πρόκειται για ένα υλικό που θα ενσωματωθεί τελικά στον ελληνικό οδηγό – μέσω crowd funding συγκεντρώθηκε το ποσό που θα απαιτηθεί για τη μετάφραση και την επιμέλειά του και αναμένεται να είναι διαθέσιμος στα τέλη Ιουνίου. Με την εξασφάλιση έγκρισης και χρηματοδότησης από τις αρμόδιες αρχές θα μπορούσαν να προχωρήσουν και συγκεκριμένες παρεμβάσεις αναδιαμόρφωσης του προαυλίου του σχολείου.
«Η σχολική αυλή είναι ένας δυναμικός χώρος, είναι ο πρώτος δημόσιος χώρος για ένα παιδί, στον οποίο ήδη παρατηρεί ότι διαμορφώνονται σχέσεις, ιεραρχίες, διαπιστώνει τι επιτρέπεται ή δεν επιτρέπεται, ποιος καταλαμβάνει τον περισσότερο χώρο και ποιος είναι ο δικός του ρόλος», επισημαίνει η Εύα Γρηγοριάδου. Το καλύτερο που θα μπορούσε να γίνει είναι τα παιδιά να καταλάβουν ότι η σχολική αυλή, όπως και ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους.
Το πρόγραμμα
Οι «Αυλές συμπερίληψης» βασίζεται στην πεποίθηση ότι ο χώρος δεν δίνει τις ίδιες ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλους, ότι και εκεί καλλιεργούνται και εκδηλώνονται ιεραρχικές σχέσεις και δομές, που πηγάζουν και ευνοούνται από τον σχεδιασμό του. Υπό αυτό το πρίσμα εξετάζουν τον σχεδιασμό και τη χρήση και των σχολικών αυλών. Hδη, οι Ισπανίδες αρχιτέκτονες έχουν καταρτίσει έναν οδηγό στα καταλανικά και έχουν εφαρμόσει πιλοτικά το πρόγραμμά τους, που στοχεύει σε σχολικές αυλές όπου όλοι οι μαθητές θα περνούν όμορφα, σε πέντε σχολεία στον δήμο της Σάντα Κολόμα, ενός προαστίου της Βαρκελώνης – με την υποστήριξη της δημοτικής αρχής. Ξεκίνησε με μία σειρά εργαστηρίων στα οποία εκπαιδεύθηκαν οι συμμετέχοντες δάσκαλοι. Στη συνέχεια, τα παιδιά κατέγραψαν τα προβλήματα, τις εντάσεις, τις προτεραιότητες για επίλυση, έκαναν σχέδια των προτάσεών τους και μια παιχνιδιάρικη μακέτα για το πώς φαντάζονταν το προαύλιό τους. Τα σχέδια τα παρέλαβαν οι αρχιτέκτονες και προχώρησαν στην υλοποίησή τους. Οι παρεμβάσεις τους κινούνται σε δύο άξονες: Αφενός, είναι οι τεχνικές παρεμβάσεις – απλά παιχνίδια και κατασκευές αναρρίχησης ή ισορροπίας στην αυλή, φυτεύσεις και τοποθέτηση σκιάστρων, επέκταση και ενίσχυση των χώρων πιο χαλαρής δραστηριότητας, πρόβλεψη χώρων υπαίθριας μελέτης ή μαθήματος. Αφετέρου, μεριμνούν για τη χρήση της αυλής, δηλαδή μπορεί να οριοθετήσουν ένα παιχνίδι χρονικά ή χωροταξικά ή να δημιουργήσουν ένα ημερολόγιο δραστηριοτήτων, ώστε όλοι να έχουν χώρο και χρόνο για να απασχοληθούν δημιουργικά και να ψυχαγωγηθούν στο προαύλιο.